H κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ βρίσκεται στο στόχαστρο του Αμερικανού προέδρου από την αρχή της θητείας του, καθώς ο Τραμπ επιθυμεί να διαχειριστεί μια οικονομία με χαμηλό κόστος δανεισμού. Θεωρεί ότι με τα χαμηλά επιτόκια θα θέσει υπό έλεγχο το ολοένα αυξανόμενο δημόσιο χρέος αλλά και θα ενισχύει την αγορά ακινήτων, που λειτουργεί μέχρι τώρα ως βαρίδι στην αμερικανική οικονομία.
Στο πλαίσιο αυτό έχει επιτεθεί πολλάκις με σκαιό τρόπο τρόπο στον πρόεδρο της Federal Reserve, Τζερόμ Πάουελ, χαρακτηρίζοντας τον πολύ αργό, με τελευταίο επεισόδιο την προσπάθεια του να απολύσει την κυβερνήτη της Fed, Λίζα Κουκ, για να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στο επταμελές διοικητικό συμβούλιο. Πρόκειται για μια κίνηση που αν πετύχει θα προκαλέσει «ισχυρές ρωγμές » στην ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας.
Καμπανάκι Γέλεν
«Ο ισχυρισμός του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ότι «απολύει» την διοικητή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Λίζα Κουκ «για λόγους» δεν είναι μόνο παράνομος. Είναι και βαθιά επικίνδυνος» αυτό αναφέρει σε σχόλιό της της στους Financial Times, η Τζάνετ Γέλεν, μόνιμος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας και πρώην υπουργός Οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Γέλεν τονίζει ότι η τελευταία αυτή κίνηση του Τραμπ αντιπροσωπεύει μια άμεση προσπάθεια πολιτικοποίησης της Fed, εκφοβισμού της ηγεσίας της και υποταγής της νομισματικής πολιτικής στη βούληση του προέδρου. Αυτή η ενέργεια απειλεί να τερματίσει την ανεξαρτησία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας — και μαζί της, την αξιοπιστία της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Προειδοποίηση Λαγκάρντ
Στο ίδιο μήκος κινείται και η τοποθέτηση της σιδηράς κυρίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ. Χαρακτήρισε τις παρεμβάσεις Τράμπ «πολύ σοβαρό κίνδυνο για την οικονομία των ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία».
«Εάν η νομισματική πολιτική των ΗΠΑ δεν είναι πλέον ανεξάρτητη και αντ’ αυτού εξαρτιόταν από τις επιταγές του ενός ή του άλλου, τότε πιστεύω ότι η επίδραση στην ισορροπία της αμερικανικής οικονομίας θα μπορούσε, ως αποτέλεσμα των επιπτώσεων που θα είχε αυτό σε όλον τον κόσμο, να είναι πολύ ανησυχητική, επειδή είναι η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο» είπε η Λαγκάρντ μιλώντας στο Radio Classique.
Η έρευνα των Financial Times
Σε ηλεκτρονική δημοσκόπηση που διεξήχθη από τους Financial Times σε οικονομολόγους του ακαδημαϊκού και του ιδιωτικού τομέα την περασμένη εβδομάδα, 89 από τους 94 συμμετέχοντες προειδοποίησαν ότι η διαμάχη έχει ήδη βλάψει την αξιοπιστία της Fed.
Περισσότεροι από το ένα τέταρτο των οικονομολόγων φοβούνται ότι μέχρι το τέλος της θητείας του Τραμπ το 2029, η Fed δεν θα είναι σε θέση να εκπληρώσει την αποστολή της να καθορίζει το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ χωρίς πολιτική επιρροή, αν και το 45% θεωρεί ότι είναι πολύ νωρίς για να προβλέψει σε ποια κατάσταση θα βρίσκεται η κεντρική τράπεζα μέχρι τότε.
Μόλις το 28% είναι συγκρατημένα αισιόδοξο, προβλέποντας ότι, αν και η ανεξαρτησία της Fed θα έχει μειωθεί έως το 2029, θα εξακολουθεί να είναι σε θέση να εκτελεί τα καθήκοντά της.
Οι ΗΠΑ στο δρόμο των μπανανιών
Την ανησυχία τους επίσης εκφράζουν νομικοί, εμπειρογνώμονες των χρηματοπιστωτικών αγορών, νυν και πρώην αξιωματούχοι της Fed, που υποστηρίζουν ότι οι κινήσεις του Τραμπ όχι μόνο απειλούν να κάνουν τη Fed πιο πολιτική αλλά και θα υπονομεύσουν βασικούς πυλώνες του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος.
«Βρισκόμαστε σε ένα δρόμο που θα οδηγήσει στην υπονόμευση της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας» υποστηρίζει η Kathryn Judge, καθηγήτρια στο Columbia Law School. «Θα ήταν εξαιρετικά δαπανηρό για τη μακροπρόθεσμη υγεία της οικονομίας να χάσει η Fed την αξιοπιστία που έχει προσπαθήσει να χτίσει για δεκαετίες».
Στην περίπτωση της Fed, ο όρος «ανεξαρτησία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ελευθερία της από εξωτερικές πολιτικές επιρροές, ώστε να καθορίζει τη νομισματική πολιτική που είναι καλύτερη για την οικονομία των ΗΠΑ. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν οι αποφάσεις αυτές είναι μη δημοφιλείς, όπως όταν η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ανοικτής Αγοράς αυξάνει τα επιτόκια για να μειώσει τον πληθωρισμό.
Ωστόσο, το διακύβευμα δεν είναι μόνο το επίπεδο των τριών επιτοκίων που ελέγχει η Fed.
«Ο πιο σοβαρός κίνδυνος, κατά τη γνώμη μου, όσον αφορά την εμπιστοσύνη του λαού στο διοικητικό συμβούλιο της Fed είναι αυτό που κάνει ο ίδιος ο Τραμπ» εξηγεί ο Ρόμπερτ Χόκετ, καθηγητής στη Νομική Σχολή του Κορνέλ. «Γιατί αν ο Τραμπ πετύχει σε αυτό, τότε αυτό σημαίνει ότι το διοικητικό συμβούλιο της Fed δεν είναι παρά μια σφραγίδα. Βασικά μας λέει ότι οποιοσδήποτε τρελός που τυχαίνει να μπει στον Λευκό Οίκο θα καθορίζει από εδώ και στο εξής τη νομισματική πολιτική».
Το αποτέλεσμα, προσθέτει, είναι ότι «μπορεί να έχουμε στο μέλλον τον ίδιο τύπο υπερπληθωρισμού που είχαν παραδοσιακά οι μπανανίες της Λατινικής Αμερικής όταν οι δικτάτορές τους καθόριζαν τη νομισματική πολιτική, ή που βίωσε η Τουρκία τα τελευταία χρόνια επειδή ο δικτάτοράς της καθόριζε τη νομισματική πολιτική».
Τα Erdoganomics
Είναι νωπή η οικονομική μνήμη των παρεμβάσεων του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που από το 2019 έως το 2024 απέλυσε ή αντικατέστησε πέντε διοικητές της κεντρικής τράπεζας, οι οποίοι είτε αύξησαν είτε αρνήθηκαν να μειώσουν τα επιτόκια. Ο Τούρκος πρόεδρος είχε μια ανορθόδοξη οικονομική θεωρία που πρέσβευε ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν πληθωρισμό, ενώ τα χαμηλά επιτόκια είναι το όπλο για την διαχείριση των υψηλών πληθωριστικών πιέσεων.
Με τον πληθωρισμό και τα επιτόκια να κυμαίνονται γύρω στο 20% στα τέλη του 2021, η κεντρική τράπεζα υπέκυψε στην πίεση του Ερντογάν και μείωσε δραστικά το κόστος δανεισμού. Το αποτέλεσμα; Το νόμισμα κατέρρευσε και ο πληθωρισμός εκτοξεύθηκε πάνω από 85%.
Τι ελέγχει το διοικητικό συμβούλιο
Και οι 19 υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συμμετέχουν στις συζητήσεις για την οικονομία και τη νομισματική πολιτική, αλλά μόνο 12 εξ αυτών έχουν δικαίωμα ψήφου. Οι επτά διοικητές της Fed στην Ουάσιγκτον μαζί με τον πρόεδρο της Fed της Νέας Υόρκης ψηφίζουν πάντα. Οι υπόλοιπες τέσσερις ψήφοι εναλλάσσονται κάθε χρόνο μεταξύ των προέδρων των 11 άλλων περιφερειακών τραπεζών της Federal Reserve.
Οι διοικητές καθορίζουν το προεξοφλητικό επιτόκιο, που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της παρούσας αξίας του χρήματος, και τον τόκο επί των αποθεματικών υπολοίπων, ο οποίος καταβάλλεται στις τράπεζες για την τοποθέτηση των κεφαλαίων τους στη Fed και λειτουργεί επίσης ως ένα είδος προστατευτικού φράγματος για το επιτόκιο των κεφαλαίων.
To διακύβευμα για το μέλλον της Fed ως θεσμός είναι υψηλό
Εάν ο Τραμπ καταφέρει να πείσει την πλειοψηφία των μελών του διοικητικού συμβουλίου να ψηφίσουν όπως θέλει- αν και τα στοιχεία, όπως αναφέρει ρεπορτάζ του CNBC δείχνουν ότι είναι πολύ δύσκολο να επιτύχει έναν τέτοιο στόχο- θα αποκτήσει πρόσβαση σε βασικούς μοχλούς που ελέγχουν την οικονομία καθώς και την χρηματοοικονομική υποδομή της χώρας.
Το επταμελές διοικητικό συμβούλιο, για παράδειγμα, έχει ρυθμιστική και εκτελεστική εξουσία επί των τραπεζών, ενώ έχει τον έλεγχο των επαναδιορισμών των 12 προέδρων των περιφερειακών τραπεζών, με μια σειρά ονομάτων να αναμένονται το 2026.
Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων επίσης εντάσσεται ο ρόλος της Fed στην εξασφάλιση της ακεραιότητας του συστήματος της αγοράς κρατικών αμερικανικών ομολόγων και στη διατήρηση της σταθερότητας του δολαρίου.
Τι θέλει να επιτύχει ο Τραμπ
Από την πλευρά της κυβέρνησης, οι συνεργάτες του Τραμπ ενώ έχουν τοποθετηθεί υπέρ της ανεξαρτησίας της Fed θεωρούν ωστόσο ότι η κεντρική τράπεζα ως θεσμός έχει ξεφύγει από τον έλεγχο και πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο.
Ο Αμερικανός πρόεδρος βέβαια είναι πιο ευθύς. Έχει πει ότι θα υποβάλει τους υποψηφίους για τις κενές θέσεις στο διοικητικό συμβούλιο σε δοκιμασία για την προθυμία τους να μειώσουν τα επιτόκια, ενώ στο παρελθόν έχει υποστηρίξει ότι πρέπει να έχει λόγο στις αποφάσεις της Fed για τα επιτόκια, μεταξύ άλλων μέτρων που θα μπορούσαν να θεωρηθούν παρεμβάσεις στον χώρο της κεντρικής τράπεζας.
«Δεν νομίζω ότι αυτό υπονομεύει την ανεξαρτησία της Fed. Απλώς πιστεύω ότι το σύστημα χρειάζεται μια συνολική επανεκτίμηση και ο πρόεδρος Τραμπ απλώς κάνει τα πράγματα με έναν μη συμβατικό τρόπο» υποστηρίζει ο Joseph LaVorgna, ανώτερος οικονομολόγος κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ και τώρα σύμβουλος του υπουργού Οικονομικών Scott Bessent. «Σίγουρα έχει υπάρξει μια απόκλιση από την αποστολή της Fed, η οποία έχει εμπλακεί σε θέματα κλιματικής αλλαγής, πολυμορφίας και ένταξης, τα οποία σίγουρα υπερβαίνουν την αρμοδιότητά της».
Η τοποθέτηση Ελ Εριάν
Υπέρ της αναμόρφωσης της Federal Reserve είναι και ο Μοχάμεντ Ελ Εριάν, πρώην στέλεχος της Pimco και τώρα επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος της Allianz Πρόσφατα υποστήριξε ότι ο Πάουελ πρέπει να παραιτηθεί από τη θέση του προέδρου για να αποφευχθεί ακριβώς το είδος της μάχης για την ανεξαρτησία που συμβαίνει τώρα.
«Εάν ο στόχος του προέδρου Πάουελ είναι να διαφυλάξει την επιχειρησιακή αυτονομία της Fed (την οποία θεωρώ ζωτικής σημασίας), τότε θα πρέπει να παραιτηθεί», έγραψε σε ανάρτηση στο X.
Επιπλέον, είπε ότι τα ίδια τα λάθη πολιτικής της Fed συνέβαλαν στην επιτάχυνση της τρέχουσας μάχης.
«Αυτός είναι ακριβώς ο κόσμος για τον οποίο ανησυχούσα» τόνισε μιλώντας την Παρασκευή στο CNBC. «Η Fed είναι ευάλωτη σε τόσα πολλά διαφορετικά μέτωπα και τώρα που έχουμε αρχίσει να βαδίζουμε σε αυτόν τον δρόμο που πραγματικά φοβάμαι, ανησυχώ».
Μεταξύ των μεταρρυθμίσεων που ανέφερε είναι η υιοθέτηση του μοντέλου της Τράπεζας της Αγγλίας και η συμμετοχή «εξωτερικών μελών» στην ομάδα χάραξης πολιτικής, «τα οποία θα φέρουν μια διαφορετική προοπτική και θα συμβάλουν στη μείωση του κινδύνου ομαδικής σκέψης».
Επίσης, είπε ότι η Fed θα πρέπει να επανεξετάσει τον στόχο της για 2% πληθωρισμό, κάτι που ο Πάουελ έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν είναι στο τραπέζι.
Τι μπορεί να πετύχει ο Τραμπ
Ωστόσο οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτό που λέει ο Τραμπ υπερβαίνει τις απλές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
«Πρόκειται πραγματικά για μια προσπάθεια να ανατραπεί η 90ετής ανεξαρτησία της Fed» τονίζει ο πρώην αντιπρόεδρος της Fed Roger Ferguson μιλώντας στο CNBC. «Ο στόχος ήταν να δοθεί στην Fed ανεξαρτησία γι αυτό το πολύ σημαντικό θέμα, που είναι η χάραξη της νομισματικής πολιτικής. Και τώρα, για πρώτη φορά, βλέπουμε μια άμεση προσπάθεια να υπονομευθεί αυτό».
Το ερώτημα βέβαια παραμένει αν θα καταφέρει ο Τραμπ να πάρει τον έλεγχο της Fed. Οι δύο διοικητές, Γούολερ και Μπάουμαν, που διαφώνησαν με την απόφαση να διατηρηθούν τα επιτόκια αμετάβλητα, λογίζονται στην πλευρά Τραμπ. Ο Στίβεν Μιράν, αναμένει την επιβεβαίωση της Γερουσίας για να αντικαταστήσει την κενή θέση της Αντριάνα Κούγκλερ ενώ αν αποχωρήσει ο Πάουελ τον Μάιο, που ολοκληρώνεται η θητεία του, ο Αμερικανός πρόεδρος θα τον αντικαταστήσει.
Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι αξιωματούχοι θα ψηφίζουν κατά τη βούληση Τραμπ.
Τόσο ο Γουόλερ όσο και η Μπάουμαν έχουν δείξει ισχυρές ανεξάρτητες τάσεις, υιοθετώντας τόσο σκληρές όσο και ήπιες θέσεις, ανάλογα με τις περιστάσεις, και είναι απίθανο να είναι «μικροί γραφειοκράτες του Trump» τονίζει ο Χόκετ.
«Είναι άδικο για τους εν ενεργεία διοικητές να υποθέτουμε ότι είναι πρόθυμοι να λειτουργήσουν ως κομματικοί γραφειοκράτες», πρόσθεσε ο Judge, καθηγητής του Columbia.
Ωστόσο η απομάκρυνση της Κουκ έχει πάρει τον δρόμο των δικαστηρίων με επίδικο αν είχε λόγο ο Τραμπ να την απομακρύνει ή οποιονδήποτε άλλο.
Αν ο πρόεδρος πετύχει, αυτό θα μπορούσε να έχει ευρείες επιπτώσεις στην οικονομία και τις αγορές, τονίζει ο Krishna Guha, επικεφαλής της παγκόσμιας πολιτικής και της στρατηγικής της κεντρικής τράπεζας στην Evercore ISI.
«Πιστεύουμε ότι το βασικό σενάριο σε αυτό το σημείο θα πρέπει να είναι ότι θα υπάρξει μια πολύ σημαντική «Τραμπικοποίηση» της Fed μέχρι το 2026 και – αν και αυτό δεν αντιστοιχεί αυτόματα σε μια μεγάλη αλλαγή στην πολιτική και την πρακτική – πρέπει να εξετάσουμε πολύ σοβαρά την πιθανότητα αυτό να οδηγήσει σε ρήξη με την πρακτική του παρελθόντος και σε μια ουσιαστικά διαφορετική λειτουργία αντίδρασης με σημαντικές επιπτώσεις για τις αγορές», δήλωσε ο Guha σε πρόσφατη σημείωσή του.
To διακύβευμα ωστόσο για το μέλλον της Fed ως θεσμός είναι υψηλό.
«Ποτέ στην ιστορία μας ως δημοκρατία δεν υπήρξε τόσο σοβαρή απειλή για την ανεξαρτησία της Fed όσο αυτή που υπάρχει τώρα, χάρη σε ό,τι κάνει ο Τραμπ» καταλήγει ο Χόκετ. «Πιστεύω ότι η μακροπρόθεσμη εμπιστοσύνη στην κεντρική μας τράπεζα και, κατά συνέπεια, στο νόμισμά μας θα δεχτεί ένα ακόμη πλήγμα».
