Η εικόνα από τα στοιχεία εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού για το διάστημα Ιανουαρίου–Αυγούστου 2025 για ακόμα ένα μήνα είναι περισσότερο από εντυπωσιακή. Τα φορολογικά έσοδα ανήλθαν σε 46,6 δισ. ευρώ, υπερβαίνοντας τον στόχο κατά σχεδόν 1,6 δισ. Οι εισπράξεις από τον ΦΠΑ και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης κατέγραψαν αύξηση, ενώ το πρωτογενές αποτέλεσμα κατέληξε και πάλι σε ένα εντυπωσιακό υπερπλεόνασμα.
Η κυβέρνηση υπερασπίζεται τη δημοσιονομική υπεραπόδοση, χαρακτηρίζοντας την εγγύηση αξιοπιστίας στις αγορές και εργαλείο για τις καλύτερες αξιολογήσεις από τους ξένους οίκους. Ωστόσο, όσο και αν τα νούμερα εντυπωσιάζουν, παραμένει ο προβληματισμός για το πόσο βιώσιμη είναι μια στρατηγική που συστηματικά υπερβαίνει τους στόχους του προϋπολογισμού;
Τα υπερπλεονάσματα στηρίζονται στη φορολογική υπεραπόδοση. Σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της ακρίβειας που «φουσκώνει» το ΦΠΑ και τους έμμεσους φόρους. Στηρίζονται όμως και στη συγκράτηση των δαπανών, που ένα μέρος της είναι περικοπές κοινωνικών πολιτικών και δημοσίων επενδύσεων.
Αυτό σημαίνει ότι η δημοσιονομική «υπερ-πειθαρχία» οδηγεί σε λειψή ενίσχυση της παιδείας, της υγείας και της πρόνοιας, την ώρα που το κόστος ζωής πιέζει τα νοικοκυριά. Στην ενδιάμεση έκθεσή του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, για την ελληνική οικονομία, καταγράφεται ότι η δημόσια κατανάλωση είχε αρνητική συμβολή στο ΑΕΠ, ενώ το επενδυτικό κενό παραμένει δομικό πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας.
Οι συνέπειες στην αγορά
Για τις επιχειρήσεις το υπερπλεόνασμα δεν είναι απλά ένας δημοσιονομικός δείκτης, καθώς η επίτευξη του σημαίνει περισσότερη φορολογική πίεση και λιγότερη ζήτηση. Παράγοντες της αγοράς σημειώνουν οτι μέρος των υπερπλεονασμάτων δεν επιστρέφουν στην πραγματική οικονομία με τη μορφή φοροελαφρύνσεων ή επενδυτικών κινήτρων.
Η εικόνα αυτή δεν είναι ελληνική ιδιομορφία. Οικονομικά ινστιτούτα όπως το Peterson Institute και το Brookings Institution έχουν δείξει ότι η επιμονή στη δημιουργία υπερπλεονασμάτων προκαλεί «fiscal drag», γεγονός που αφαιρεί ρευστότητα από την οικονομία, μειώνει τις επενδύσεις και περιορίζει την ανάπτυξη.
Το κοινωνικό αποτύπωμα
Οι συνέπειες βέβαια από την επίτευξη υπερπλεονασμάτων δεν προκαλεί πρόβλημα μόνο στις επιχειρήσεις, αλλά έχει και σημαντικό κοινωνικό αποτύπωμα. Η συνεχής περικοπή πόρων από τις κοινωνικές παροχές αφήνει ευδιάκριτα ίχνη. Μειωμένες δαπάνες σε υγεία και παιδεία, περιορισμοί στις κοινωνικές παροχές και μειωμένη στήριξη στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Θα πρέπει μάλιστα να συνυπολογιστεί οτι η συγκεκριμένη κυβερνητική επιλογή έρχεται τη περίοδο που η ακρίβεια ροκανίζει τα εισοδήματα και έτσι οι πολίτες καλούνται να στηρίξουν με τους φόρους τους την «υπεραπόδοση» που δεν επιστρέφει σε αυτούς.
Ο προβληματισμός για τη συγκεκριμένη πολιτική δεν έρχεται μόνο από όσους εκπροσωπούν ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο. Ακόμη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει παραδεχθεί, αναφερόμενο στις πολιτικές λιτότητας της προηγούμενης δεκαετίας, ότι η υπερβολική έμφαση στη δημοσιονομική εξυγίανση μείωσε το ΑΕΠ και αύξησε τις κοινωνικές ανισότητες, χωρίς να επιταχύνει τη μείωση του χρέους.
Η πρόωρη αποπληρωμή του χρέους
Η επιλογή της κυβέρνησης να αξιοποιήσει τα υπερπλεονάσματα για πρόωρη αποπληρωμή δανείων επιτείνει το πρόβλημα. Ήδη προχώρησε η εξόφληση 5 δισ. ευρώ προς τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, με την κυβερνητικές πηγές να μιλούν για κίνηση που ενισχύουν την αξιοπιστία της χώρας.
Η αντιπολίτευση, ωστόσο, υπενθύμισε ότι το χρέος αυτό είναι ήδη ρυθμισμένο με χαμηλά επιτόκια και μακροχρόνιο ορίζοντα, άρα η πρόωρη αποπληρωμή αποφέρει περιορισμένο όφελος. Πολλοί είναι αυτοί που επισημαίνουν ότι τα 5 δισ. ευρώ θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν προκειμένου να “τρέξουν” πολλαπλάσια ετήσια προγράμματα κοινωνικής στήριξης.
Το παράδοξο των υπερ- πλεονασμάτων
Ενδεικτικό των προβλημάτων που προκαλούν τα υπερπλεονάσματα, είναι ότι παράγοντες της αγοράς αναφέρουν ότι η ελληνική οικονομία φαίνεται να παγιδεύεται σε ένα παράδοξο κυνήγι όλο και υψηλότερων στόχων, οι οποίοι όμως δημιουργούν στενότερα περιθώρια άσκηση οικονομικής πολιτικής.
Ο δημοσιονομικός χώρος δεν αξιοποιείται για επενδύσεις ή ανακούφισης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Αντίθετα απορροφάται σε μια επίμονη προσπάθεια μείωσης ενός χρέους που ήδη θεωρείται βιώσιμο.
