Το πιο «ανατρεπτικό» που θα μπορούσε να κάνει κανείς στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός θα ήταν να φορέσει ένα μαύρο ζιβάγκο αντί για γαλάζιο πουκάμισο στο κοκτέιλ. Κατά τ’ άλλα, εκεί οικονομικές και πολιτικές ελίτ κουβεντιάζουν πάνω σε συγκεκριμένες γραμμές. Αυτή η εποχή φαίνεται πως έφτασε στο τέλος της. Τεχνολογικοί κολοσσοί θέλουν πολύ περισσότερα.
Πρόσφατα, ο Ίλον Μασκ προκάλεσε την οργή της βρετανικής κυβέρνησης –και όχι μόνο- καθώς κάλεσε σε «διάλυση του κοινοβουλίου» και «αλλαγή κυβέρνησης» στο Ηνωμένο Βασίλειο, απευθυνόμενος σε πλήθος που παρακολουθούσε συγκέντρωση «Unite the Kingdom» στο Λονδίνο, η οποία οργανώθηκε από τον ακροδεξιό ακτιβιστή Στίβεν Γιαξλεϊ-Λένον, γνωστό ως Τόμι Ρόμπινσον.
Ωστόσο, για τον Τζουλιάνο ντα Έμπολι, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού (Sciences Po) η συμπεριφορά του επικεφαλής της Tesla μόνο ακατανόητη δεν είναι.
Σε του άρθρο στους Financial Times, προειδοποιεί πως όποιος πιστεύει ότι τα λόγια του -και η στήριξή του σε ακροδεξιά κινήματα, από Βραζιλία μέχρι Γερμανία- οφείλονται απλώς στις εκκεντρικότητες ενός δισεκατομμυριούχου από τη Νότια Αφρική κάνει τεράστιο λάθος.
«Η αλήθεια είναι ότι η προσέγγιση του Μασκ αποκαλύπτει κάτι πιο θεμελιώδες, που υπερβαίνει κατά πολύ τις προτιμήσεις ενός και μόνο, όσο εξαιρετικά ισχυρού κι αν είναι, τεχνο-ολιγάρχη» λέει.
Έλον Μασκ και Ξαβιερ Μίλεϊ
Μέχρι πρόσφατα, οι οικονομικές ελίτ, οι χρηματοδότες, οι επιχειρηματίες και οι διευθυντές μεγάλων εταιρειών βασίζονταν σε μια πολιτική τάξη τεχνοκρατών -ή επίδοξων τεχνοκρατών- από τα δεξιά και τα αριστερά, μετριοπαθείς, λογικούς, λίγο-πολύ δυσδιάκριτους μεταξύ τους, που κυβερνούσαν τις χώρες τους στη βάση φιλελεύθερων δημοκρατικών αρχών, σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς, καμιά φορά λαμβάνοντας υπόψιν την κοινωνία. Αυτό ήταν το «συμβόλαιο του Νταβός».
Σήμερα, ωστόσο, αυτή η διευθέτηση έχει ανατραπεί, σύμφωνα με τον Έμπολι.
«Οι νέες τεχνολογικές ελίτ, οι Μασκ, Ζούκερμπεργκ και Άλτμαν αυτού του κόσμου, δεν έχουν τίποτα κοινό με τους τεχνοκράτες του Νταβός. Η φιλοσοφία της ζωής τους δεν βασίζεται στη συνετή διαχείριση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων αλλά, αντίθετα, σε μια ακαταμάχητη επιθυμία να τα τινάξουν όλα στον αέρα» προσθέοντας πως η τάξη, η φρόνηση και ο σεβασμός των κανόνων είναι ανάθεμα για εκείνους που απέκτησαν φήμη ακολουθώντας το περίφημο πρώτο μότο του Facebook: move fast and break things («κινήσου γρήγορα και διέλυσέ τα όλα σπάσε τα»)» λέει.
Η viral διάδοση υπερισχύει της αλήθειας
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, συνεχίζει ο Ιταλός πολιτικός επιστήμονας, τα λόγια του Μασκ είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου και αποκαλύπτουν κάτι πολύ βαθύτερο: μια μάχη μεταξύ ελίτ εξουσίας για τον έλεγχο του μέλλοντος.
«Εκ φύσεως και λόγω προέλευσης, οι τεχνολογικοί δεσπότες μοιάζουν περισσότερο με εθνικιστές λαϊκιστές ηγέτες –πχ Τραμπ, Μιλέι, Μπολσονάρο και ηγέτες των ευρωπαϊκών ακροδεξιών κινημάτων- παρά με τις μετριοπαθείς πολιτικές τάξεις που κυβέρνησαν τις δυτικές δημοκρατίες επί δεκαετίες. Όπως και εκείνοι, είναι σχεδόν πάντα εκκεντρικές προσωπικότητες που έπρεπε να σπάσουν τους κανόνες για να προχωρήσουν» λέει.
Όπως και οι λαϊκιστές έτσι και αυτοί οι κολοσσοί δυσπιστούν απέναντι στους ειδικούς και τις ελίτ, όλους εκείνους που εκπροσωπούν τον παλιό κόσμο και που θα μπορούσαν να τους εμποδίσουν να ακολουθήσουν το όραμά τους.
«Όπως κι εκείνοι, έχουν πάθος με τη δράση και είναι πεπεισμένοι ότι μπορούν να πλάσουν την πραγματικότητα σύμφωνα με τις επιθυμίες τους: η viral διάδοση υπερισχύει της αλήθειας, και η ταχύτητα υπηρετεί τον ισχυρότερο. Όπως κι εκείνοι, έχουν μόνο περιφρόνηση για τους πολιτικούς και τους γραφειοκράτες: βλέπουν την αδυναμία και την υποκρισία τους και πιστεύουν ότι η εποχή τους τελειώνει» προσθέτει, υπογραμμίζοντας πως τόσο λαϊκιστές όσο και τεχνολογικοί μεγιστάνες αντλούν την ισχύ τους από την ψηφιακή εξέγερση, και καμία από τις δύο ομάδες δεν είναι πρόθυμη να ανεχθεί όρια στην επιθυμία της για περισσότερα».
Οι σπασίκλες των 90s
Το ίδιο σκηνικό, σύμφωνα με τον Ιταλό επιστήμονα επαναλαμβάνεται παντού. «Ο ολιγάρχης κατεβαίνει από το ιδιωτικό του τζετ, κακοδιάθετος επειδή αναγκάζεται να χάσει τον χρόνο του με έναν «φυλάρχο», ενώ θα μπορούσε να τον αξιοποιήσει πιο χρήσιμα σε κάποιο μετα-ανθρώπινο εγχείρημα. Αφού τον υποδεχτεί με τιμές κρατικής επίσκεψης, ο πολιτικός ξοδεύει το μεγαλύτερο μέρος της συνάντησης ικετεύοντάς τον να παραχωρήσει ένα ερευνητικό κέντρο ή ένα εργαστήριο ανάπτυξης τεχνητής νοημοσύνης και τελικά συμβιβάζεται με μια βιαστική σέλφι στην έξοδο» λέει.
Συνεπώς, συνεχίζει, «οι χαλαροί σπασίκλες που στα τέλη της δεκαετίας του ’90 μας υποσχέθηκαν ένα μέλλον παγκόσμιας αδελφοσύνης κατόρθωσαν έτσι να μεταμορφωθούν σε τρομακτικούς Μολώχ, εμπλεκόμενους σε έναν αδυσώπητο πόλεμο για πλανητική και διαγαλαξιακή κυριαρχία, χωρίς κανόνες ή ευθύνες που να αντισταθμίζουν την υπέρμετρη δύναμή τους».
Τι έχει αλλάξει με το παρελθόν
Σημείο καμπής για όλα αυτά σύμφωνα με τον Πολιτικό Επιστήμονα στο Sciences Po ήταν η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ διότι από τότε οι τεχνολογικοί τιτάνες ένιωσαν αρκετά ισχυροί ώστε να μπουν σε ανοιχτή σύγκρουση με τις παλιές ελίτ.
«Μέχρι τότε, η σύγκλιση ανάμεσα σε ακραίους ηγέτες και τεχνολόγους συγκαλυπτόταν από το γεγονός ότι οι δεύτεροι δεν αισθάνονταν αρκετά ισχυροί για να αμφισβητήσουν ανοιχτά την υπεροχή του μπλοκ του Νταβός. Για πολλά χρόνια, οι τεχνολογικοί άρχοντες έπρεπε να ασκούν διπλωματία, ακόμη κι αν καίγονταν από την επιθυμία να επιβάλουν την ανωτερότητά τους στους «δεινόσαυρους» της πολιτικής» λέει.
Βέβαια, προσθέτει ότι και πριν υπήρχαν πανίσχυροι τεχνολογικοί μεγιστάνες που επηρέαζαν τις δημοκρατίες. Θυμίζει ότι πριν από τον Μασκ, υπήρχε ο Έρικ Σμιντ, ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Google, του οποίου η βοήθεια στη στόχευση ψηφοφόρων σε καίριες πολιτείες διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επανεκλογή του Μπαράκ Ομπάμα το 2012, όχι λιγότερο καθοριστικό από τον ρόλο που έπαιξε ο Νοτιοαφρικανός δισεκατομμυριούχος στην επανεκλογή του Τραμπ πέρσι.
«Μόνο που, σε αντίθεση με τον Μασκ, ο Σμιντ παρέμενε κατά κύριο λόγο στο παρασκήνιο» σημειώνει.
Φυσικά, ο Τραμπ και άλλοι λαϊκιστές ηγέτες φαίνεται να έχουν ξεπηδήσει από το παρελθόν, παρά από το μέλλον. «Σήμερα ωστόσο, λέει ο ειδικός η αναβίωση τέτοιων προνεωτερικών χαρακτήρων βασίζεται στο οικοσύστημα που ανέπτυξαν οι «tech bros». Όσο ο πολιτικός ανταγωνισμός λάμβανε χώρα στον πραγματικό κόσμο, στις δημόσιες πλατείες και τα παραδοσιακά ΜΜΕ, τα ήθη και οι κανόνες κάθε χώρας καθόριζαν τα όριά του, αλλά τώρα που έχει μεταφερθεί στο διαδίκτυο».
Έτσι για τον Έμπολι η δημόσια συζήτηση έχει μετατραπεί σε ζούγκλα όπου όλα επιτρέπονται και οι μόνοι κανόνες είναι αυτοί των διαδικτυακών πλατφορμών. «Ως αποτέλεσμα, καταλήγει, η μοίρα των δημοκρατιών μας παίζεται ολοένα και περισσότερο σε ένα είδος ψηφιακής Σομαλίας, ένα αποτυχημένο κράτος στο μέγεθος του πλανήτη, υποκείμενο στον νόμο των ψηφιακών πολέμαρχων και των ταγμάτων τους».
Αποτελεσματική στρατηγική
Στο διαδίκτυο, μια εκστρατεία επίθεσης ή παραπληροφόρησης δεν κοστίζει τίποτα, ενώ η άμυνα απέναντί της είναι σχεδόν αδύνατη, συνεχίζει ο Έμπολι, θέλοντας να δείξει τις πρακτικές των νέων τεχνολογικών κροίσων. Ως αποτέλεσμα, λέει οι σύχρονες δημοκρατίες κινδυνεύουν να σαρωθούν όπως οι μικρές ιταλικές δημοκρατίες των αρχών του 16ου αιώνα.
«Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική απέναντι σε μια κοινή γνώμη που πείθεται ολοένα και περισσότερο ότι το σύστημα έχει βαλτώσει και ότι η ψήφος σε αυτόν ή τον άλλο πολιτικό δεν κάνει καμία διαφορά. Αν, στη θεολογία, θαύμα είναι η άμεση επέμβαση του Θεού, που παρακάμπτει τους φυσικούς κανόνες της ύπαρξης για να προκαλέσει ένα εξαιρετικό γεγονός, η λογική του Τραμπ και άλλων εθνικιστών-λαϊκιστών ηγετών είναι παρόμοια. Να παραβιάσουν τους κανόνες -και πολύ συχνά τους νόμους- προκειμένου να έχουν αντίκτυπο στα προβλήματα που βασανίζουν τους ψηφοφόρους τους: αυτή είναι η υπόσχεση του πολιτικού θαύματος».
Έτσι, η στρατηγική του Ναΐμπ Μουκέλε στο Ελ Σαλβαδόρ για την καταπολέμηση των συμμοριών ήταν να αντικαταστήσει τον ποινικό κώδικα με έναν «οδηγό τατουάζ» και να ρίξει 80.000 ανθρώπους στη φυλακή χωρίς δίκη. Έτσι, και το αλυσοπρίονο του Χαβιέρ Μιλέι στην Αργεντινή για να «καταπολεμήσει» τη σπατάλη.
Για να εντυπωσιάσουν ακόμα περισσότεροι οι παραπάνω, χρειάζονται κάτι παραπάνω για τον Έμπολι. «Πρέπει να είναι και μια απερίσκεπτη πράξη, γιατί ποια αξία θα είχε μια ενέργεια που απλώς ανταποκρίνεται ορθολογικά στην ανάγκη; Θα ήταν λίγο-πολύ το έργο ενός τεχνοκράτη, ενός από εκείνους τους γκρίζους και σκληρούς δημόσιους λειτουργούς που ενεργούν στο όνομα υψηλότερων υποχρεώσεων, ισχυριζόμενοι ότι αυτοί είναι οι μόνοι που μπορούν να τις διαχειριστούν. Η ουσία της εξουσίας έγκειται ακριβώς στο αντίθετο».
Η παθητική απάντηση των οπαδών του Νταβός
Ο Έμπολι με απογοήτευση επισημαίνει πως από την πλευρά τους, οι μετριοπαθείς πολιτικοί δεν κατάλαβαν ότι, πολύ πέρα από ένα απλό επιχειρηματικό σχέδιο, η έλευση της ψηφιακής τεχνολογίας έθετε τα θεμέλια για μια πραγματική πολιτική επανάσταση και, τελικά, για αλλαγή καθεστώτος.
«Έχω χάσει το μέτρημα των φορών που, στα χρόνια μου ως πολιτικός σύμβουλος, έγινα μάρτυρας αυτών των τελετουργιών υποβάθμισης» σημειώνει.
«Η σοκαριστική παθητικότητα της κυβερνώσας ελίτ δεν θα αρκέσει για να εγγυηθεί την επιβίωσή της. Αφού προσποιήθηκαν ότι σέβονται την εξουσία της, οι τεχνο-ολιγάρχες επέβαλαν σταδιακά την κυριαρχία τους σε τέτοιο βαθμό ώστε να αμφισβητούν τα τελευταία γνωρίσματα της κυριαρχίας των κυβερνώντων: το νόμισμα και το μονοπώλιο της βίας. Σήμερα, το ζήτημα δεν είναι να κατηγορηθεί ο Σμιντ για υποκρισία, όταν, το 2012, παρουσιαζόταν ως ήπιος προοδευτικός δημοκράτης. Πολλοί τεχνολογικοί μεγιστάνες εξακολουθούν να θεωρούν τον εαυτό τους έτσι».
Στην Ευρώπη, σημειώνει, οι τεχνοκράτες που διευθύνουν τις ευρωπαϊκές θεσμικές δομές και πολλές κυβερνήσεις των κρατών μελών μοιράζονται την ίδια αμηχανία μπροστά στην επίθεση που αντιμετωπίζουν. «Προτιμούν να υποδυθούν ότι η πρόκληση του Τραμπ είναι απλώς μια διαπραγμάτευση τεχνικών συμφωνιών, παρά να παραδεχθούν ότι ο στόχος του Τραμπ και των tech bros είναι να επιβάλλουν αλλαγή καθεστώτος κι από την πλευρά αυτή του Ατλαντικού» σημειώνει.
Ο Έμπολι σημειώνει με ανησυχία πως στην ομιλία του ο Μασκ επικαλέστηκε, μάλιστα ένα μέλλον ρομπότ βγαλμένο από το Star Trek. «Η επιδίωξη για αλλαγή καθεστώτος ενώνει προνεωτερικές φιγούρες που μοιάζουν να έχουν βγει από τα χρονικά της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με τους τεχνολογικούς κατακτητές που ήδη κοιτούν προς μετα-ανθρώπινους ορίζοντες»
Έτσι ο Ιταλός επιστήμονας καταλήγει πως αν λαϊκιστές ηγέτες και οι «ψηφιακοί κατακτητές» σβήσουν τις παλιές ελίτ και τους κανόνες του, τότε δεν θα εξαλειφθεί η φιλελεύθερη δημοκρατία όπως τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
