Στο μέτρο που ο κόσμος μας μεταβάλλεται, η σχέση του ανθρώπου με την εργασία θα αλλάζει και αυτή. Θα γίνεται έτσι όλο και πιο επίκαιρο, αλλ’ ίσως και πιο ζωτικό, το ερώτημα που ο Γάλλος οικονομολόγος και στοχαστής Ζαν Φουραστιέ (1907-1990) είχε θέσει στο βιβλίο του «Γιατί Δουλεύουμε;» (1971 Έκδοση Ιωαν. Ζαχαρόπουλου).
Ένα ερώτημα εξάλλου, σχετικό και με άλλα βιβλία του, όπως τα «Τι είναι ο πλούτος» και «Οι όροι του Επιστημονικού Πνεύματος».
Κατά τον Ζαν Φουραστιέ, η φανταστική οικονομική ανάπτυξη που γνώρισε ο δυτικός κόσμος από το 1945 και μετά, πέρα από τις διεθνείς και κοινωνικές ανισορροπίες που προκάλεσε, εξαφάνισε επίσης ηθικές και πνευματικές αξίες που δεν αντικαταστάθηκαν. Σήμερα έτσι, ο μέσος άνθρωπος δύσκολα μπορεί να κατανοήσει τις πραγματικότητες που τον περιβάλλουν και ενίοτε παγιδεύεται σε έναν δύσκολα ανιχνεύσιμο κόσμο, ευάλωτο στις παγίδες της ανοησίας, της πνευματικής και πολιτικής εξαπάτησης και στην παρελθοντολογία.
Από την πλευρά του, στο διάσημο δοκίμιό του «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος» , ο Φράνσις Φουκουγιάμα έγραψε:
«…….Ο διαχωρισμός της καπιταλιστικής εργασιακής ηθικής από τις πνευματικές της ρίζες και η άνοδος μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στη νομιμότητα και την επιθυμία της άμεσης κατανάλωσης, έχουν οδηγήσει πολλούς παρατηρητές να προβλέψουν μία απότομη πτώση της εργασιακής ηθικής και, ως εκ τούτου, μια πρόκληση για την επιβίωση του ίδιου του καπιταλισμού. Η ανάδυση μιας «ρευστής κοινωνίας», εξαλείφει κάθε υπολειμματικό ερέθισμα φυσικής αναγκαιότητας και οδηγεί τους ανθρώπους να επιδιώκουν τις ικανοποιήσεις του ελεύθερου χρόνου αντί νια εκείνες της εργασίας…».
Ο Φουκουγιάμα αναφέρεται στην ιστορική σύνδεση μεταξύ εργασίας και πνευματικής ολοκλήρωσης, μια έννοια βαθιά ριζωμένη στην προτεσταντική ηθική όπως περιγράφεται από τον Μαξ Βέμπερ. Κατά αυτή την άποψη, η εργασία δεν ήταν απλώς ένα μέσο οικονομικής επιβίωσης αλλά ένα ηθικό καθήκον, ένας τρόπος επίδειξης πειθαρχίας αυτοθυσίας και αφοσίωσης σε έναν ανώτερο σκοπό. Η καπιταλιστική ηθική, η οποία κάποτε έβρισκε νομιμοποίηση σε θρησκευτικά και ηθικά πλαίσια ενθάρρυνε τα άτομα να αφιερωθούν στην εργασία τους ως μέρος μιας ευρύτερης κοινωνικής και πνευματικής αποστολής.
Ωστόσο, με την παρακμή αυτών των παραδοσιακών πνευματικών βάσεων, η εργασία έχει αποσυνδεθεί ολοένα και περισσότερο από το βαθύτερο υπαρξιακό νόημα. Αντί να αποτελεί πηγή σκοπού, συχνά θεωρείται ως συναλλακτική δραστηριότητα – κάτι που πρέπει να υπομένει κανείς για οικονομικό κέρδος και όχι ως κάλεσμα. Αυτή η μετατόπιση, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη καταναλωτική κουλτούρα, έχει οδηγήσει πολλούς να δίνουν προτεραιότητα στον ελεύθερο χρόνο και την προσωπική ολοκλήρωση έναντι των επαγγελματικών φιλοδοξιών και της μακροπρόθεσμης αφοσίωσης σε έναν εργοδότη.
Η μεταβαλλόμενη στάση απέναντι στην εργασία δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα μακροπρόθεσμων κοινωνικών, τεχνολογικών και οικονομικών μετασχηματισμών. Αυτές οι αλλαγές έχουν αλλάξει του τρόπο με τον οποίο οι νέες γενιές αντιλαμβάνονται την επαγγελματική επιτυχία τη σταθερότητα της εργασίας και την προσωπική ολοκλήρωση. Η παρακμή της παραδοσιακής εργασιακής ηθικής μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους βασικούς παράγοντες:
Ένας από αυτούς, κατά τον Φουκουγιάμα, είναι η άνοδος του καταναλωτισμού και το πνεύμα κοινωνικού ανταγωνισμού που δημιουργεί, με συνέπεια την αναζήτηση άμεσης ικανοποίησης. Όπως έχει επισημάνει ο γνωστός συγγραφέας, οι σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες έχουν μετατοπίσει την έμφαση από την παραγωγή στην κατανάλωση. Η ευρεία διαθεσιμότητα πιστώσεων, ψηφιακής ψυχαγωγίας και ηλεκτρονικού εμπορίου, έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα όπου η άμεση ικανοποίηση είναι ο κανόνας. Οι νεότερες γενιές, που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον όπου οι επιθυμίες μπορούν να εκπληρωθούν με το πάτημα ενός κουμπιού, είναι λιγότερο διατεθειμένες να δουν την αξία των μακροπρόθεσμων επαγγελματικών θυσιών.
Και στην κατάσταση αυτή, έρχεται να προστεθεί ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης και της εργασίας από το σπίτι, που εκ των πραγμάτων μπήκε στο κοινωνικό γίγνεσθαι με αφορμή την πανδημία του 2020.
Η δυνατότητα εξ αποστάσεως εργασίας και άμεσης πρόσβασης σε πληροφορίες έχει αλλάξει ριζικά τις προσδοκίες στο χώρο εργασίας. To Deep Work του Cal Newport υποστηρίζει ότι τα σύγχρονα εργασιακά περιβάλλοντα είναι γεμάτα με περισπασμούς, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη την ενασχόληση με ουσιαστική και συνδεδεμένη με αποτελέσματα εργασία. Κατά συνέπεια πολλοί νέοι επαγγελματίες αισθάνονται αποκομμένοι από τα παραδοσιακά περιβάλλοντα γραφείου, προτιμώντας την εξ αποστάσεως εργασία ή τα υβριδικά μοντέλα που τους επιτρέπουν να ελέγχουν το εργασιακό τους περιβάλλον.
Μεταβάλλονται έτσι οι προτεραιότητες των νέων γενιών απέναντι στην εργασία, φαινόμενο που χρειάζεται πολύ βαθύτερη και προσεκτική μελέτη, πέρα από τα γνωστά κλισέ περασμένων αιώνων. Στον ψηφιακό αιώνα μας, η εργασία συνδέεται με στοιχεία και τεχνολογικές ανατροπές που ανατρέπουν αυτή την ίδια τη φύση της.
