Ευρώπη: Μια γερασμένη ήπειρος με… φρέσκο χρέος

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι μεταξύ του υψηλού δημόσιου χρέους και της γήρανσης τους πληθυσμού της, δυο παράγοντες που αποτελούν εκρηκτικό κοκτέιλ για την οικονομία της.

Η επιδείνωση των συνθηκών αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν είναι πλέον το «μαύρο πρόβατο» της Ευρωζώνης ή τουλάχιστον δεν είναι μόνη της. Πολλές μεγάλες χώρες της Ευρωζώνης αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα χρέους και ανησυχούν για τη βιωσιμότητα του. Στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2025 το χρέος της Ευρωζώνης ανέβηκε στο 88,0 % του ΑΕΠ από 87,4 % στο κλείσιμο του 2024. Η Ελλάδα προηγείται με 152,5 % του ΑΕΠ, αλλά πλέον δεν είναι μόνη της. Ακολουθούν Ιταλία με 137,9 %, Γαλλία με 114,1 %, Βέλγιο με 106,8% και Ισπανία με 103,5 %.

Ακόμη και χώρες όπως η Γερμανία, όπου αποτελούσαν ασφαλές καταφύγιο για τους επενδυτές, σήμερα αν και συνεχίζουν να έχουν χαμηλότερο χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ τους, δεν παραμένουν άτρωτες. Ειδικά εάν η ανάπτυξη επιβραδύνει και τα επιτόκια αυξηθούν, το κόστος εξυπηρέτησης θα αρχίσει να μοιάζει με απειλή.

Ο διπλός κίνδυνος

Στην ΕΕ, πάνω από το 21% του πληθυσμού έχει ξεπεράσει τα 65 χρόνια, ενώ οι άνω των 80 αυξήθηκαν σε δύο δεκαετίες από 3,8% σε 6,1%. Ως το 2050, σε 22 από τις 27 χώρες ο πληθυσμός σε παραγωγική ηλικία θα έχει μειωθεί. Αυτό σημαίνει, περισσότεροι συνταξιούχοι, αυξημένες δαπάνες υγείας και κοινωνικής φροντίδας, ενώ ταυτόχρονα, για πολλές χώρες θα σημειωθεί μείωση της φορολογικής βάσης, άρα και μείωση των φορολογικών εσόδων.

Όταν το χρέος είναι ήδη υψηλό και ο αριθμός των πολιτών που εργάζονται όλο και μειώνεται, κάθε νέα υποχρέωση (τόκοι, δαπάνες υγείας, συντάξεις) ασκεί δυσανάλογη πίεση στους προϋπολογισμούς. Στην Ιταλία, το χρέος πλησιάζει το 138% του ΑΕΠ με προοπτική περαιτέρω ανόδου. Στη Γαλλία, η πολιτική αστάθεια συνοδεύεται από χρέος στο 114%. Η Ελλάδα κουβαλά το δικό της βάρος, αλλά η εικόνα αφορά πλέον όλη την ήπειρο όσο ο ρυθμός μείωσης τους χρέους θα παραμένει ασθενικός και οι παρεμβάσεις αδύναμες.

Όσο τα μαξιλάρια ασφαλείας στην Ευρώπη μειώνονται δραματικά, αυξάνεται η ανησυχία πως σε ενδεχόμενο νέο οικονομική σοκ ( ενεργειακό, γεωπολιτικό, υφεσιακό) μπορεί να προκληθούν αναταράξεις που θα οδηγήσουν σε νέα εκτόξευση δανεισμού ή περικοπές δαπανών, που θα επηρεάσουν την ανάπτυξη.

Η αδύναμη Ευρώπη

Ο Μάριο Ντράγκι έχει καλέσει επανειλημμένα για ένα κοινό επενδυτικό σχέδιο σε υποδομές, έρευνα και τεχνολογία, ώστε να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα. Ωστόσο, η Ευρώπη εξαντλεί την αποφασιστικότητά της στις στρατιωτικές δαπάνες, χωρίς να χαράσσει στρατηγική για την παραγωγή και την ανάπτυξη.

Όσο δεν λαμβάνονται συλλογικές δράσεις, τόσο πιο δύσκολη θα είναι η μελλοντική διαχείριση του χρέους και του δημογραφικού. Η μεγάλη απειλή δεν είναι η άμεση κρίση, αλλά η σταδιακή διάβρωση της αναπτυξιακής δυναμικής. Αν δεν υπάρξουν στρατηγικές επενδύσεις και ενίσχυση της παραγωγής, το χρέος θα πάψει να είναι δείκτης σταθερότητας και θα μετατραπεί σε βαρίδι για το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.