Μπορεί να συνεχιστεί η σύγκλιση της ελληνικής οικονομίας;

Η αβεβαιότητα στη διεθνή οικονομία είναι αυξημένη. Πόλεμοι – πραγματικοί και δασμολογικοί –, αναδιατάξεις εμπορικών σχέσεων και εφοδιαστικών αλυσίδων, δημοσιονομικά ελλείμματα και επιμονή του πληθωρισμού των υπηρεσιών, σκιάζουν το μακροοικονομικό τοπίο. Παρά ταύτα, η κερδοφορία των επιχειρήσεων στις ανεπτυγμένες οικονομίες είναι ανθηρή, οι κεφαλαιαγορές πετάνε σε νέα υψηλά και το πρώτο μισό του έτους η παγκόσμια ανάπτυξη αποδείχτηκε σχετικά ανθεκτική. Είναι αυτή μια μακροπρόθεσμη τάση ή οφείλεται σε συγκυριακούς λόγους;

Οσον αφορά τις αγορές, υπάρχει μια ανακούφιση για την αποφυγή των χειρότερων σεναρίων στον δασμολογικό πόλεμο. Υπάρχει όμως κι ένας πιο δομικός λόγος: η μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας την οποία ευαγγελίζεται η επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ). Εξού και η υψηλή κερδοφορία των επιχειρήσεων δεν είναι ισομοιρασμένη, κυρίως αφορά τους τεχνολογικούς κολοσσούς. Αν, ωστόσο, η εμπορική αξιοποίηση της ΤΝ αποδειχτεί κατώτερη των τεράστιων ποσών που έχουν επενδυθεί σε αυτήν, οι κίνδυνοι διόρθωσης των αγορών ελλοχεύουν.

Οσον αφορά την ανάπτυξη, αυτή τονώθηκε το πρώτο εξάμηνο από την επίσπευση των εξαγωγών στις ΗΠΑ, τόσο σε καταναλωτικά όσο και σε επενδυτικά αγαθά, από εταιρείες που προσπαθούσαν να προλάβουν τους δασμούς. Στο δεύτερο εξάμηνο, που η τάση αυτή αντιστρέφεται, η εκτίμηση είναι ότι η παγκόσμια οικονομία θα επιβραδυνθεί, συμπαρασύροντας και την αγορά εργασίας και δίνοντας τη δικαιολογητική βάση σε κάποιες κεντρικές τράπεζες να μειώσουν περαιτέρω τα επιτόκια.

Και στο μακροοικονομικό πεδίο όμως υπάρχουν πιο μακροπρόθεσμοι παράγοντες, οι νέες μεγα-τάσεις που αναδύονται μετά την εκλογή Τραμπ: η ενίσχυση του προστατευτισμού και των οικονομικών της αυτάρκειας (ή έστω της εξάρτησης από γεωστρατηγικά φιλικούς προμηθευτές), η ένταση του ανταγωνισμού μεταξύ Δύσης και αναθεωρητικών δυνάμεων της Ευρασίας (τόσο οικονομικά όσο και γεωστρατηγικά), η κούρσα για την ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης και οι τεράστιες ανατροπές στην αγορά εργασίας που θα επιφέρει. Στον αντίποδα, η πράσινη μετάβαση επιβραδύνεται και, στο πολιτισμικό πεδίο, η δικαιωματιστική ατζέντα και οι μεταναστεύσεις πληθυσμών αντιμετωπίζουν αμφισβήτηση.

Οι παράγοντες αυτοί αυξάνουν την αβεβαιότητα για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές, ωστόσο δεν μπορεί να προεξοφληθεί εάν εν τέλει η παγκόσμια οικονομία θα επιταχυνθεί ή θα επιβραδυνθεί, καθώς η γεωμετρία του παγκόσμιου συστήματος και η τεχνολογία της παραγωγής αλλάζουν ταχύτατα. Οπως υποστηρίζει ο Ντέμης Χασάμπης, διευθύνων σύμβουλος της Google DeepMind και τιμημένος με Νομπέλ, η ΤΝ έχει το δυναμικό να μεταμορφώσει μέσα σε μία δεκαετία την παγκόσμια οικονομία περισσότερο από όσο τη μεταμόρφωσε η βιομηχανική επανάσταση σε έναν αιώνα.

Οσον αφορά την Ευρώπη ειδικότερα, ο πληθωρισμός είναι ήδη στον στόχο του 2% και η ΕΚΤ πιθανώς έχει φτάσει στο τέλος του παρόντος κύκλου μειώσεων επιτοκίων. Η ευρωπαϊκή οικονομία αναμένεται να στηριχτεί κάπως από την αποκλιμάκωση των επιτοκίων και των τιμών του πετρελαίου, αλλά και σταδιακά από τα προγράμματα ενίσχυσης των υποδομών και της άμυνας, τα οποία θα τονώσουν τη γενική ζήτηση. Δεν φαίνεται όμως να ξεφεύγει αποφασιστικά από την αναπτυξιακή καχεξία του 1%, δέσμια των ευρύτερων διαρθρωτικών της ζητημάτων, με σημαντικότερα την υπερρύθμιση, την ατελή ενοποίηση των αγορών και την υστέρηση στις νέες τεχνολογίες.

Δεδομένου του διεθνούς πλαισίου δομικών αλλαγών και αβεβαιότητας, η ελληνική οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται με σχετικά ικανοποιητικούς ρυθμούς, αν και η υπεραπόδοση έναντι της λοιπής ευρωζώνης βαίνει μειούμενη: μόλις στις 0,2 ποσοστιαίες μονάδες το δεύτερο τρίμηνο του 2025, από υπερδιπλάσια ανάπτυξη το 2024. Το θετικό είναι ότι η ανάπτυξη, έστω και ηπιότερη, αντλεί συνεισφορές πιο ισόρροπα μεταξύ των συστατικών του ΑΕΠ και όχι μόνο από την κατανάλωση. Επιπλέον, η άνετη επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων τονώνει την εμπιστοσύνη των αγορών και δίδει και δημοσιονομικό χώρο παρεμβάσεων.

Η πρόκληση, όμως, είναι ότι οι επενδύσεις παγίων, αν και επανήλθαν σε θετικό έδαφος το δεύτερο τρίμηνο, παραμένουν κάτω από τις εκτιμήσεις του επίσημου τομέα και παρότι το επενδυτικό πρόγραμμα του ΤΑΑ είναι σε πλήρη εξέλιξη. Επίσης, οι εξαγωγές αγαθών δεν αναπτύσσονται και η πτώση στις εισαγωγές που καταγράφηκε το δεύτερο τρίμηνο προέρχεται από την πτώση στις τιμές του πετρελαίου, ενώ οι εισαγωγές των λοιπών αγαθών συνεχίζουν να αυξάνονται και οι εξαγωγές υπηρεσιών δεν επαρκούν για να ισοσταθμίσουν το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου.

Η καλή επίδοση της ελληνικής οικονομίας αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα 2 χρόνια, αν δεν προκύψει κάποια ανατροπή. Ωστόσο, στο μακροχρόνιο διάστημα οι προκλήσεις είναι μεγάλες: η χώρα παρά την άνοδο των επενδύσεων τα τελευταία έτη απέχει ακόμα από το επίπεδο να ξαναχτίσει το κεφαλαίο που απωλέσθηκε στα χρόνια της κρίσης, η στροφή προς τους νέους τομείς (και ιδίως στην ανάπτυξη ΤΝ) είναι αργή, οι δείκτες γεννητικότητας από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη. Η χώρα πρέπει να μπορεί να παράγει ανάπτυξη ενδογενώς, ακόμα και αν δεν λαμβάνει στήριξη από τους ευρωπαϊκούς πόρους. Αυτό θα εξαρτηθεί από την ικανότητά της να προσελκύει περισσότερες και παραγωγικότερες επενδύσεις, όχι μόνο σε φυσικό κεφάλαιο αλλά και σε γνώση, καθώς και αν θα προσελκύσει πίσω στη χώρα τα δυναμικά στρώματα των Ελληνίδων και των Ελλήνων που έφυγαν τα χρόνια της κρίσης. Ο τρόπος για να το πετύχει αυτό είναι ένας και γνωστός: ταχείες και φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση, τη Δικαιοσύνη, το ρυθμιστικό περιβάλλον, τις χρήσεις γης, την Παιδεία, ένα περιβάλλον εργασίας φιλοαναπτυξιακό και αξιοκρατικό.

Ο κ. Τάσος Αναστασάτος είναι επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου της Eurobank και πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Οικονομικής Ανάλυσης της Ελληνικής Ενωσης Τραπεζών