Γιατί κάποιες χώρες είναι πλούσιες και κάποιες άλλες φτωχές; Υπάρχει κάποια συνταγή που μπορεί εγγυημένα να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων; Οι οικονομολόγοι αναζητούν απαντήσεις σε αυτά εδώ και αιώνες, αναπτύσσοντας ιδεολογίες, θεωρίες και δόγματα.
Το φετινό Νόμπελ Οικονομικών απονεμήθηκε σε τρεις ερευνητές που έδωσαν -ή επιχείρησαν να δώσουν- απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα: τους Philippe Aghion, Peter Howitt και Joel Mokyr.
Κοινός τόπος της οικονομικής επιστήμης είναι ότι για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, η οικονομική στασιμότητα ήταν ο κανόνας – η σύγχρονη οικονομική ανάπτυξη είναι πολύ πρόσφατη από ιστορική άποψη. Οι φετινοί νικητές τιμήθηκαν για τη συμβολή τους στην εξήγηση του τρόπου επίτευξης βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι θεωρίες γύρω από την οικονομική ανάπτυξη κυριαρχούνταν σε μεγάλο βαθμό από τα έργα του Αμερικανού οικονομολόγου Ρόμπερτ Σόλοου. Το 1956, δημοσίευσε μια πρωτοποριακή εργασία με τίτλο «A Contribution to the Theory of Economic Growth», η οποία έθεσε τα θεμέλια για τη σύγχρονη θεωρία μακροχρόνιας οικονομικής μεγέθυνσης. Σε αυτό το άρθρο, εισήγαγε την έννοια της εξωγενούς τεχνολογικής προόδου ως κρίσιμης κινητήριας δύναμης της οικονομικής ανάπτυξης.
Με λίγα λόγια μακροπρόθεσμα, η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος καθορίζεται από την τεχνολογική πρόοδο. Και αυτή η θεωρία του χάρισε το Νόμπελ Οικονομίας το 1987.
Το πλαίσιο του Σόλοου, ωστόσο, δεν εξήγησε πώς συσσωρεύεται η τεχνολογία με την πάροδο του χρόνου, ούτε τον ρόλο των θεσμών και των πολιτικών στην ενίσχυσή της. Ως εκ τούτου, η θεωρία δεν μπορεί ούτε να εξηγήσει γιατί οι χώρες αναπτύσσονται διαφορετικά για παρατεταμένες περιόδους ούτε τι είδους πολιτικές θα μπορούσαν να βοηθήσουν μια χώρα να βελτιώσει τη μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή της απόδοση.
Οι φετινοί νικητές υιοθετούν μία τελείως διαφορετική προσέγγιση: το μάθημα από το βραβευμένο με Νόμπελ έργο των Mokyr, Aghion και Howitt είναι ότι η σοβαρή ανάπτυξη προέρχεται από ένα πολύ διαφορετικό μέρος – την ανακάλυψη νέων ιδεών, την απελευθέρωση της καινοτομίας και την προώθηση της τεχνολογικής προόδου. Με λίγα λόγια, η ανάπτυξη προέρχεται από τον άυλο κόσμο, όχι από τον απτό.
Αυτοί οι τρεις συγγραφείς υποστηρίζουν θεωρίες στις οποίες η τεχνολογική πρόοδος τελικά προέρχεται από την προσπάθεια των εταιρειών να δημιουργήσουν νέα προϊόντα (Romer) ή να βελτιώσουν την ποιότητα των υπαρχόντων προϊόντων (Aghion και Howitt). Για να προσπαθήσουν οι εταιρείες να ανοίξουν νέους δρόμους, πρέπει να έχουν τα κατάλληλα κίνητρα.
Δημιουργική καταστροφή
Ενώ ο Ρόμερ αναγνωρίζει τη σημασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για την οικονομική ανταμοιβή των επιχειρήσεων για τη δημιουργία νέων προϊόντων, το πλαίσιο των Aghion και Howitt σκιαγραφεί τη σημασία ενός πράγματος που είναι γνωστό ως «δημιουργική καταστροφή».
Εδώ ακριβώς είναι που η καινοτομία προκύπτει από μια μάχη μεταξύ των εταιρειών που προσπαθούν να εξασφαλίσουν προϊόντα άριστης ποιότητας για να καλύψουν τις ανάγκες των καταναλωτών. Στο πλαίσιο αυτών των στρατηγικών, μια νέα καινοτομία σημαίνει την αντικατάσταση μιας υπάρχουσας.
Και μόνο όταν ο σύγχρονος κόσμος άρχισε να εφαρμόζει τη γνώση που ανακάλυψαν οι επιστήμονες σε προβλήματα που θα βελτίωναν τη ζωή των ανθρώπων, οι άνθρωποι είδαν βιώσιμη ανάπτυξη. Στο βιβλίο του «Τα Δώρα της Αθηνάς», ο Mokyr υποστηρίζει ότι ο Διαφωτισμός ήταν πίσω από την αλλαγή στα κίνητρα των επιστημόνων.
Και για να διατηρηθεί η ανάπτυξη, είναι ζωτικής σημασίας η γνώση να ρέει και να συσσωρεύεται.
