Οι χαμηλές πτήσεις και η συνθήκη «Μη Σχεδίου»

Το τελευταίο δίμηνο έχουν πυκνώσει τα δημοσιεύματα που εκφράζουν έντονο προβληματισμό και ανησυχία σχετικά με την πορεία και τη δυναμική του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0».

Η βεβαιότητα που είχε καλλιεργηθεί και συντηρηθεί επικοινωνιακά τα προηγούμενα χρόνια ότι οι πόροι αξιοποιούνται στοχευμένα και αποτελεσματικά, έχει δώσει τη θέση της σε απαισιόδοξες εκτιμήσεις για το μέλλον και το αποτύπωμα του Ταμείου στη χώρα.

Αν και η δημόσια συζήτηση επικεντρώνεται κυρίως στον χαμηλό ρυθμό απορρόφησης και στον κίνδυνο απώλειας πόρων, θα προσπαθήσουμε να μετατοπίσουμε το κέντρο βάρους στην «πηγή του κακού» για τη σημερινή εικόνα και τον μελλοντικό αντίκτυπο του Ταμείου, που εντοπίζεται στη στρατηγική επιλογή της κυβέρνησης να πορευτεί Χωρίς Σχέδιο.

Ας δούμε λοιπόν πώς αυτή η συνθήκη «Μη Σχεδίου» συνδέεται με τα τελευταία ανησυχητικά δεδομένα για την πορεία υλοποίησης.

Ορόσημα και στόχοι που τροποποιούνται συνεχώς

Σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του Ταμείου Ανάκαμψης τα προαπαιτούμενα για να λάβει η χώρα τις προσυμφωνημένες δόσεις αντιστοιχούν σε ένα σύνολο οροσήμων και στόχων που έχει θέσει η ίδια. Ουσιαστικά οι δύο αυτοί όροι συμπυκνώνουν τους στρατηγικούς στόχους, τις μεταρρυθμίσεις και τα στρατηγικά έργα που έχουν επιλεγεί ώστε να υπηρετήσουν τον ιδιαίτερα φιλόδοξο στόχο του σχεδίου που είναι «…να πυροδοτήσει μια αλλαγή υποδείγματος στην ελληνική οικονομία και τους θεσμούς, προς ένα πιο εξωστρεφές, ανταγωνιστικό και πράσινο οικονομικό μοντέλο». Θα περίμενε κανείς ότι ως δομικά στοιχεία του σχεδίου θα τροποποιούνταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.

Και αυτό γιατί εκτεταμένες αλλαγές στα ορόσημα και τους στόχους οδηγούν σε στρέβλωση του αρχικού αναπτυξιακού σχεδιασμού. Είναι σαν να ομολογείται πως κανένα έργο δεν είναι στρατηγικό και κρίσιμο, αλλά τελικά βασικός παράγοντας επιλογής είναι η ταχύτητα των έργων να δώσουν γρήγορη απορρόφηση. Ο γρήγορος ρυθμός εισροής πόρων (όχι απορρόφησης) από την ΕΕ προς τη χώρα που καταγράφηκε την πρώτη διετία οφείλεται στο ότι τα πρώτα ορόσημα που είχαν τεθεί αφορούσαν κυρίως την ψήφιση σχεδίων νόμου που αντιστοιχούσαν σε μεταρρυθμίσεις που η ίδια η κυβέρνηση είχε επιλέξει και η κυβερνητική πλειοψηφία ήταν εγγυητής της εκπλήρωσής τους (βλ. πλαίσιο για τα εργασιακά).

Οταν εξαντλήθηκε αυτό το απόθεμα, τα εναπομείναντα ορόσημα και οι στόχοι ήταν πιο δύσκολα επιτεύξιμα γιατί αφορούσαν την υλοποίηση και έτσι «χτυπούσαν» πάνω στις δομικές αδυναμίες του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και αντικατόπτριζαν την παντελή απουσία στρατηγικού σχεδιασμού.

Χαρακτηριστικό της δυσκολίας που αντιμετωπίζει η χώρα στην υλοποίησή τους είναι ο αριθμός των αιτημάτων τροποποίησης που έχει καταθέσει μέχρι σήμερα. Συνολικά τροποποιήθηκαν μέτρα και έργα που αφορούσαν 164 ορόσημα και στόχους. Η ανάγκη αναθεώρησης δεκάδων οροσήμων και οι μαζικές απεντάξεις έργων αποδίδονται από την κυβέρνηση σε καθυστερήσεις στις δημόσιες συμβάσεις, τεχνικές και νομικές δυσκολίες, ανεπαρκή ζήτηση, προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα και υπερβολικό διοικητικό φορτίο – παράγοντες που θα έπρεπε να είχαν προβλεφθεί σε ένα ολιστικό σχέδιο.

Το πιο σημαντικό συμπέρασμα που προκύπτει όμως είναι ότι η κυβέρνηση δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει καμία ουσιαστική πρόοδο στα δομικά προβλήματα της δημόσιας διοίκησης, στις παθογένειες του ιδιωτικού τομέα και στη συνεργασία μεταξύ τους. Μέρος της γραφειοκρατίας μπορεί να ψηφιοποιήθηκε αλλά δεν απλοποιήθηκε, με αποτέλεσμα να συνεχίζει να καθυστερεί την υλοποίηση των έργων.

Χαμηλές επιδόσεις από συστημικές τράπεζες και επενδυτές

Οι συνολικοί πόροι του σκέλους των δανείων του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» ανέρχονται σε 17,7 δισ.€,.

Σύμφωνα με το τελευταίο FOCUS Report του Ινστιτιούτου ΕΝΑ, μέχρι το τέλος Ιουνίου είχαν συμβασιοποιηθεί 478 δάνεια, με τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης να ανέρχονται σε 5,5 δισ. €. Οι συνολικές δαπάνες των δανείων – οι αναλήψεις των επιχειρήσεων στο πλαίσιο των δανειακών συμβάσεων – ανέρχονται σε 3,8 δισ. €, ποσό που αντιστοιχεί σε πραγματική απορρόφηση μόλις 22% έναντι συνολικής πραγματικής απορρόφησης του «Ελλάδα 2.0» που εκτιμάται σε 36% (το ποσοστό απορρόφησης σκέλους επιχορηγήσεων εκτιμάται σε 49%). Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι ο ιδιωτικός τομέας που αξιοποιεί το σκέλος των δανείων παρουσιάζει πολύ χαμηλότερες επιδόσεις από τον δημόσιο τομέα που αξιοποιεί κυρίως το σκέλος των επιχορηγήσεων. Η περιορισμένη επενδυτική δυναμική του ιδιωτικού τομέα, και μάλιστα όχι των μικρών επιχειρήσεων (που στην ουσία έχουν αποκλειστεί) αλλά κυρίως των μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, θεωρούμε πως δεν θα πρέπει να ξαφνιάζει αλλά να θεωρείται αναμενόμενη. Και αυτό γιατί οι πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης που περιλαμβάνουν «αποκεντρωμένες» και χωρίς στόχευση ιδιωτικές επενδύσεις, απόλυτη κυριαρχία των εμπορικών τραπεζών, υποβαθμισμένο ρόλο της Αναπτυξιακής Τράπεζας και αποκλεισμό των συνεταιριστικών τραπεζών, περιορίζουν σημαντικά την επενδυτική δυναμική και την εγκλωβίζουν σε παλιά και αποτυχημένα μοντέλα.

Ένας επιπλέον λόγος που εξηγεί αυτή την εικόνα είναι ότι μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα, στηριζόμενο σε πολιτικές της κυβέρνησης, εξακολουθεί να βρίσκει ευκαιρίες «ασυνήθιστα υψηλής κερδοφορίας» με άλλους τρόπους και σε μη παραγωγικούς τομείς, όπως το real estate, και επομένως δεν στρέφεται σε περισσότερο παραγωγικές επενδύσεις.

Εκτίμηση αποτυπώματος

Δεδομένου ότι το Σχέδιο «Ελλάδα 2.0» πλησιάζει την ολοκλήρωσή του, οι επόμενες μελέτες και επεξεργασίες θα επικεντρωθούν στο βραχυχρόνιο και στις εκτιμήσεις για το μεσομακροπρόθεσμο αποτύπωμά του στην ελληνική οικονομία και κοινωνία με βάση πραγματικά πλέον δεδομένα υλοποίησης. Εκτιμούμε ότι τα συμπεράσματα θα είναι ακόμα πιο αποθαρρυντικά ως προς την επίπτωση στο ΑΕΠ, την αύξηση της εγχώριας παραγόμενης αξίας και την παραγωγικότητα αλλά και σε σχέση με στόχους όπως η μείωση των ανισοτήτων, η ισόρροπη περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη και ο περιορισμός της απόκλισης από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές οικονομίες.

Η κυρία Ευγενία Φωτονιάτα είναι συντονίστρια Κύκλου Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάλυσης ΕΝΑ και ο κ. Παναγιώτης Κορκολής είναι γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου ΕΝΑ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ