Από τους «τυφλούς» στους έξυπνους ελέγχους τροφίμων - Οικονομικός Ταχυδρόμος

Η αγροδιατροφική αλυσίδα αλλάζει ραγδαία. Κλιματική κρίση, νέοι φυτοϋγειονομικοί κίνδυνοι, αυξημένες απαιτήσεις αγοράς και καταναλωτή: όλα δείχνουν προς ένα μοντέλο πολιτικής που είναι ενιαίο, ψηφιακό, διαλειτουργικό και – πάνω από όλα – βασισμένο στην ανάλυση κινδύνου. Αυτό είναι το στοίχημα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων: να περάσουμε από τους «τυφλούς» ελέγχους σε ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό και έξυπνο σύστημα που προστατεύει τον πολίτη και στηρίζει τον συνεπή παραγωγό.

Το έργο TSI: η μεταρρύθμιση με ευρωπαϊκή τεχνογνωσία

Με την τεχνική στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (SG REFORM) και του ΟΟΣΑ, υλοποιούμε έργο Technical Support Instrument (TSI) διάρκειας 18 μηνών για τη μετάβαση σε σύστημα επίσημων ελέγχων βάσει ανάλυσης κινδύνου στα τρόφιμα μη ζωικής προέλευσης. Η εφαρμογή στηρίζεται σε καθαρή αρχιτεκτονική διακυβέρνησης, με Συντονιστική Επιτροπή (Steering Committee) και Ομάδα Διοίκησης Έργου (ΟΔΕ) ώστε η πρόοδος να είναι μετρήσιμη.

Τι αλλάζει στην πράξη

Ενιαίος σχεδιασμός βάσει ανάλυσης κινδύνου: Κοινές μεθοδολογίες και κριτήρια προτεραιοποίησης σε όλα τα στάδια της αλυσίδας. Οι πόροι κατευθύνονται εκεί όπου ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος.
Ψηφιακή διαλειτουργικότητα & ανοιχτή λογοδοσία: Ενοποιούμε ροές (δειγματοληψίες, εργαστήρια, σύνορα, αγορές, ειδοποιήσεις), εισάγουμε dashboards και δημοσιεύουμε βασικούς δείκτες (συμμόρφωση, ανακλήσεις, χρόνοι απόκρισης).
Έξυπνες επιθεωρήσεις & αναλογικές κυρώσεις: Δυναμική στοχοποίηση υψηλού ρίσκου, ταχεία επιβολή κυρώσεων και λιγότερο διοικητικό βάρος για τους συνεπείς.
Σταθερό πλαίσιο συνεργασίας: Συμμετοχή όλων των συναρμόδιων μονάδων, καθαροί ρόλοι, συνεχής παρακολούθηση αποτελεσμάτων.

Γιατί τώρα: από το χωράφι στο ράφι

Η υγεία των φυτών συνδέεται άμεσα με την ασφάλεια τροφίμων, το εισόδημα των παραγωγών και τη βιοποικιλότητα. Το TSI μετατρέπει αυτή τη φιλοσοφία σε επιχειρησιακό σχέδιο: πρόληψη, έγκαιρη ανίχνευση κινδύνων, υπεύθυνη χρήση εισροών, διαφάνεια στην ενημέρωση του πολίτη.

Σημερινή εικόνα ελέγχων υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών

Το ΥΠΑΑΤ εφαρμόζει συστηματικό πρόγραμμα ελέγχων υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών από το 1996, με περίπου 3.500 δείγματα ετησίως σε όλα τα στάδια της αλυσίδας (σύνορα, λαχαναγορές, λιανική). Το 2024: σχεδόν το 96% των δειγμάτων βρέθηκαν χωρίς κανένα υπόλειμμα και εντός ορίων ενώ μόνο 3,24% μη συμμορφούμενα και 0,96% με πιθανή επικινδυνότητα (EFSA). Και σήμερα η εικόνα παραμένει υψηλής συμμόρφωσης, με άμεσα μέτρα όπου απαιτήθηκε (ανακλήσεις, πρόστιμα, κοινοποιήσεις για εισαγόμενα). Το σύστημα λειτουργεί — αλλά πρέπει να γίνει ακόμη πιο γρήγορο και στοχευμένο.

Η συνισταμένη του ΟΟΣΑ: μετρήσιμα αποτελέσματα

Ο ΟΟΣΑ θεωρεί διεθνές best practice τις risk-based, αναλογικές επιθεωρήσεις με ανάλυση υψηλού κινδύνου, συντονισμό φορέων και ολοκλήρωση δεδομένων. Στη δική μας εφαρμογή μεταφράζεται σε συγκεκριμένες δεσμεύσεις:

Προγραμματισμός των ελέγχων βάσει risk score και όχι ad-hoc.
Εστίαση πόρων των ανθρωποωρών ελέγχου σε κατηγορίες High/Very High risk.
Ταχύτερη κύρωση/ανάκληση στον διάμεσο χρόνο από το εύρημα μέχρι την απόφαση, μέσω διαλειτουργικότητας.
Μείωση «χαμηλής αξίας» ελέγχων σε χαμηλού κινδύνου επιθεωρήσεις, με ανακατανομή στους υψηλού κινδύνου.
Διαφάνεια: Τριμηνιαία dashboards συμμόρφωσης, ανακλήσεων και χρόνων απόκρισης δημόσια διαθέσιμα.
Ακρίβεια στοχοποίησης στο hit-rate σοβαρών μη συμμορφώσεων ανά 100 ελέγχους, μέσω analytics.

Τι κερδίζουμε

Παραγωγοί & επιχειρήσεις: προβλεψιμότητα, δίκαιοι κανόνες, λιγότερη γραφειοκρατία.
Καταναλωτής: διαφάνεια και ενισχυμένη εμπιστοσύνη.
Δημόσια διοίκηση: καλύτερη στόχευση πόρων και μετρήσιμο αποτέλεσμα.

Η μετάβαση αυτή δεν είναι επικοινωνιακή άσκηση – είναι επιχειρησιακή δέσμευση με ευρωπαϊκή τεχνογνωσία και αυστηρό χρονοδιάγραμμα. Το ΥΠΑΑΤ περνά σε ένα σύγχρονο, ενιαίο και διαφανές σύστημα ελέγχων βάσει κινδύνου που απαντά στις πραγματικές ανάγκες της αγοράς και της κοινωνίας. Ασφαλή τρόφιμα, υγιή φυτά, δίκαιοι κανόνες για όλους: αυτό είναι το νέο συμβόλαιο αξιοπιστίας με τους αγρότες, τις επιχειρήσεις και – πάνω απ’ όλα – με όλους τους πολίτες.

Ο Σπύρος Πρωτοψάλτης, είναι Γενικός Γραμματέας Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων