ΕΕ: Ο προβληματικός πυρήνας και η εκδίκηση των…. PIGS

Η ευρωπαϊκή κρίση χρέους στις αρχές της δεκαετίας του 2010 δημιούργησε την εικόνα μιας ηπείρου χωρισμένης στα δύο: oι δημοσιονομικά υπεύθυνες χώρες του πυρήνα με επικεφαλής τη Γερμανία, έναντι της σπάταλης νότιας περιφέρειας της Πορτογαλίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Ισπανίας —οι οποίες χαρακτηρίστηκαν περιφρονητικά ως PIGS (στα αγγλικά διαβάζεται ως γουρούνια).

Το PIGS αποτελεί επί της ουσίας ένα υποτιμητικό αρκτικόλεξο που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1990 για να προσδιορίσει τις οικονομίες των χωρών της Νότιας Ευρώπης, της Πορτογαλίας , της Ιταλίας , της Ελλάδας και της Ισπανίας (Portugal,  Italy, Greece, Spain).

Κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους του 2009–14, η παραλλαγή PIIGS ή GIPSI (ακούγεται όπως η λέξη αθίγγανος στα αγγλικά) επινοήθηκε για να συμπεριλάβει την Ιρλανδία.

Στις μέρες μας, ωστόσο έχει υπάρξει μια αντιστροφή ρόλων, η οποία επισημαίνει συχνά σε αναλύσεις και δημοσιεύματα. Στο θέμα εστιάζει η Wall Street Journal, υπογραμμίζοντας ότι οι τρεις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης έχουν κολλήσει σε έναν κύκλο ασθενούς ανάπτυξης , που οδηγεί σε διεύρυνση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Στο επίκεντρο αυτής της μεταστροφής, είναι η Γαλλία, η οποία παραμένει βυθισμένη σε μια δημοσιονομική και πολιτική κρίση, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο εξετάζει αυξήσεις φόρων για να προσπαθήσει να μειώσει το χάσμα και να αποφύγει την τρομακτική επίδραση των αγορών. Η Γερμανία και η Ολλανδία, οι οποίες είναι γνωστές για τη λιτότητά τους, αναλαμβάνουν χρέη, αν και από χαμηλότερα επίπεδα.

Ισπανία και Ελλάδα

Εν τω μεταξύ, οι νότιες χώρες όπως η Ισπανία έχουν αναδειχθεί ως ένα σπάνιο φωτεινό σημείο για την ευρωπαϊκή ανάπτυξη, με κυβερνήσεις που πριν από 15 χρόνια αντιμετώπισαν αφερεγγυότητα όπως η Ελλάδα να διατηρούν σχεδόν ισοσκελισμένα οικονομικά βιβλία.

«Η δημοσιονομική έρευνα έγινε στη νότια Ευρώπη μετά την κρίση δημόσιου χρέους», εξηγεί ο Φίλιπο Ταντέι, ανώτερος οικονομολόγος στην Goldman Sachs. «Σε καθεμία από αυτές τις χώρες, οι δημοσιονομικές προοπτικές είναι αξιοσημείωτα πιο επιφυλακτικές από ό,τι στην περίπτωση της Γαλλίας ή ακόμα και της Ολλανδίας και της Γερμανίας».

Η αντιστροφή των ρόλων θα μπορούσε να είναι ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα της κρίσης, η οποία ανάγκασε χώρες του Νότου όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία να προβούν σε οδυνηρές περικοπές δαπανών στο πλαίσιο των πακέτων διάσωσης.

Βαθιές πληγές

Τα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν στη νότια Ευρώπη άφησαν βαθιά τραύματα: η οικονομία της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι περίπου το ένα πέμπτο μικρότερη από ό,τι ήταν πριν από την κρίση, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η ανεργία παραμένει υψηλή σε όλη την περιοχή. Ωστόσο, οι χώρες αναγκάστηκαν να θεσπίσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις όπως η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, η βελτιστοποίηση της γραφειοκρατίας, η ιδιωτικοποίηση βιομηχανιών και η αναθεώρηση της εργατικής νομοθεσίας.

«Πολλές από τις χώρες που τα πάνε καλύτερα στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι χώρες που είχαν μπει σε πρόγραμμα λιτότητας», αναφέρει από την πλευρά του στη WSJ, ο Φρανκ Γκιλ, αναλυτής που καλύπτει την Ευρώπη για την S&P Global Ratings, αναφερόμενος στα προγράμματα λιτότητας που επιβάλλονται είτε από το ΔΝΤ είτε από τους Ευρωπαίους πιστωτές. «Έχουν αναδειχθεί πιο ανθεκτικές σε σύγκριση με τις οικονομικές δομές που είχαν πριν από 15 χρόνια».

Η οικονομία της Ισπανίας αναπτύχθηκε με 3,5% σε πραγματικούς όρους πέρυσι, σύμφωνα με το ΔΝΤ, ένας από τους ταχύτερους ρυθμούς στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η Ελλάδα αναπτύχθηκε με 2,3%, περισσότερο από το διπλάσιο ποσοστό ανάπτυξης στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γερμανία συρρικνώθηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά.

Καταλύτης ο τουρισμός

Η αύξηση του τουρισμού ευθύνεται εν μέρει για την υπεραπόδοση. Οι χώρες του Νότου έχουν επίσης λάβει επιχορηγήσεις και δάνεια αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμβάλλοντας στη χρηματοδότηση υποθαλάσσιων καλωδίων στην Ιταλία, σε αναβαθμίσεις του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα και στην ανάπτυξη ίντερνετ υψηλής ταχύτητας στην Ισπανία.

Αλλά ο Ταντέι, υπογραμμίζει ότι οι οικονομικές αλλαγές που ωφελούν τη νότια Ευρώπη είναι βαθύτερες. Το Μιλάνο, η Λισαβόνα και η Σεβίλλη έχουν εξελιχθεί σε ακμάζοντες κόμβους τεχνολογίας, χρηματοοικονομικών και νεοσύστατων επιχειρήσεων. Οι αγορές εργασίας που κάποτε κυριαρχούνταν από εργασία χαμηλής αξίας προσθέτουν εξειδικευμένες θέσεις εργασίας που θα πρέπει να ενισχύσουν τη συνολική παραγωγικότητα.

Οι κυβερνήσεις είναι επίσης πιο ευαίσθητες τώρα στα όρια δαπανών τους και στις πιθανές συνέπειες στην αγορά από την παραβίασή τους. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι ανέλαβε την εξουσία το 2022 μετά από εκστρατεία υπέρ των φορολογικών περικοπών και των υψηλότερων συντάξεων. Αλλά η δεξιά ηγέτις έθεσε ως προτεραιότητα τη δημοσιονομική προσοχή για να καθησυχάσει την εύθραυστη αγορά ομολόγων της Ιταλίας. Έκτοτε, έχει περιορίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού, το οποίο αναμένεται να μειωθεί κάτω από το 3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το επόμενο έτος.

Αυτή η πρόβλεψη πρόσφατα επαινέθηκε από το ΔΝΤ. «Αυτό είναι φανταστικό», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ο Χέλγκε Μπέργκερ, αναπληρωτής διευθυντής του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ. Επαίνεσε επίσης την «πολύ εντυπωσιακή» απόδοση του προϋπολογισμού του περασμένου έτους.

Ο προβληματικός πυρήνας

Τώρα, οι χώρες στον πυρήνα της Ευρώπης αντιμετωπίζουν προβλήματα. Το μοντέλο ανάπτυξης της Δυτικής Ευρώπης -με επίκεντρο το εμπόριο και τη βιομηχανία- έχει κλονιστεί από τους αμερικανικούς δασμούς, την άνοδο του κινεζικού ανταγωνισμού και το τέλος της φθηνής ρωσικής ενέργειας.

Οι κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη που δανείστηκαν σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης προσπαθούν να τακτοποιήσουν τα οικονομικά τους. Οι χώρες του νότου έχουν σε μεγάλο βαθμό μειώσει τα ελλείμματά τους στο σημείο που βρίσκονταν πριν από την πανδημία, αλλά οι κυβερνήσεις βορειότερα, που αγωνίζονται να αυξήσουν τα έσοδα εν μέσω ασθενούς ανάπτυξης, οδεύουν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Η Γαλλία αναμένεται να παρουσιάσει έλλειμμα 5,4% του ΑΕΠ φέτος, σε σύγκριση με 2,4% πριν από την πανδημία. Τα κενά στον προϋπολογισμό στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία και το Βέλγιο είναι πάνω από 4%.

Η Γερμανία δαπανά έως και 1 τρισεκατομμύριο ευρώ, που ισοδυναμεί με 1,15 τρισεκατομμύρια δολάρια, σε υποδομές και άμυνα. Αυτή η κίνηση είναι πιθανό να ενισχύσει την ανάπτυξη, αλλά εκτιμάται ότι θα οδηγήσει το έλλειμμά της πολύ πάνω από το ετήσιο όριο του 3% που είχε γραφτεί στη συνθήκη της ΕΕ -με την επιμονή του τότε καγκελάριου Χέλμουτ Κολ- και η οποία άνοιξε το δρόμο για το νομισματικό μπλοκ.

Γαλλικός πονοκέφαλος

Η Γαλλία έχει δει τρεις κυβερνήσεις να καταρρέουν τον τελευταίο χρόνο λόγω σχεδίων για περικοπή δαπανών. Ο πρωθυπουργός Σεμπαστιάν Λεκορνί, ο οποίος παραιτήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου αλλά επαναδιορίστηκε λίγες ημέρες αργότερα , ανακοίνωσε σχέδια για την αναστολή της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος του Εμανουέλ Μακρόν, η οποία αυξάνει προοδευτικά το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης.

«Υπάρχει σαφώς μια αναγνώριση ότι κάτι πρέπει να γίνει», δήλωσε ο Γκιλ της S&P. «Το ζήτημα είναι ότι δεν υπάρχει μεγάλη συναίνεση για το τι ακριβώς». Το αδιέξοδο οδήγησε την S&P να ανακοινώσει μια απροσδόκητη υποβάθμιση της αξιολόγησης της Γαλλίας τον περασμένο μήνα.