Ελληνική οικονομία: Το τριπλό εμπόδιο και το παράδοξο της εργασίας 

Υψηλό φορολογικό βάρος στην εργασία, οξυνόμενη έλλειψη εργατικού δυναμικού και προβληματισμός για τη δυναμική του ρυθμού ανάπτυξης. Το τρίπτυχο αυτό βάζει εμπόδια στην ελληνική οικονομία να κεφαλαιοποιήσει στο έπακρο το θετικό momentum των τελευταίων ετών.

Η αγορά εργασίας εμφανίζει σημαντικές αντιφάσεις, με την ανεργία να μειώνεται, αλλά και τις επιχειρήσεις να δηλώνουν ότι δεν βρίσκουν προσωπικό. Παράλληλα, η φορολογική επιβάρυνση παραμένει από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, ενώ η ανταγωνιστικότητα κινείται με χαμηλούς ρυθμούς.

Το υψηλό κόστος εργασίας στην Ελλάδα αποτελεί σταθερό χαρακτηριστικό του οικονομικού μοντέλου της τελευταίας δεκαετίας

Στην πιο πρόσφατη αξιολόγησή της για την ελληνική οικονομία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προειδοποιεί ότι ο ρυθμός ανάκαμψης θα δοκιμαστεί μετά το τέλος του Ταμείου Ανάκαμψης.

Το υψηλό κόστος εργασίας στην Ελλάδα αποτελεί σταθερό χαρακτηριστικό του οικονομικού μοντέλου της τελευταίας δεκαετίας. Η φορολογική επιβάρυνση, με το φόρο εισοδήματος και τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, συνθέτει ένα συνολικό βάρος που παραμένει πάνω από το μέσο όρο της Ευρώπης.

Η καθαρή αμοιβή παραμένει χαμηλή και οι εισφορές υψηλές, συνδυασμός που κάνει πιο δύσκολη την αγορά εργασίας

Παρά τις βελτιώσεις των τελευταίων ετών, ο συνδυασμός εισφορών και φόρων διαμορφώνει ένα περιβάλλον στο οποίο ο εργαζόμενος αποδίδει σημαντικό μέρος του εισοδήματός του στο κράτος, ενώ ο εργοδότης αντιμετωπίζει ένα κόστος που συχνά λειτουργεί αποτρεπτικά για πρόσθετες προσλήψεις.

Οι υψηλές εισφορές

Στην Ελλάδα, οι επιχειρήσεις, παρά τη μείωση της ανεργίας, εξακολουθούν να δυσκολεύονται να καλύψουν τις κενές θέσεις εργασίας. Το πρόβλημα είναι ειδικά σε εργαζόμενους άνω των 55 ετών και μεταξύ των γυναικών. Τα εμπόδια εντοπίζονται κυρίως στο γεγονός ότι  η καθαρή αμοιβή παραμένει χαμηλή και οι εισφορές υψηλές, συνδυασμός που κάνει πιο δύσκολη την αγορά εργασίας.

Τα στοιχεία της αγοράς εργασίας δείχνουν ότι περισσότερες από 7 στις 10 επιχειρήσεις δηλώνουν αδυναμία να βρουν προσωπικό

Παράλληλα, το υψηλό φορολογικό βάρος τροφοδοτεί μια χρόνια ελληνική παθογένεια, όπως είναι η αδήλωτη ή υποδηλωμένη εργασία. Σε κλάδους υπηρεσιών, τουρισμού και μικρής μεταποίησης, το κόστος παραμένει δυσβάσταχτο, με αποτέλεσμα πολλοί να προτείνουν αδήλωτη εργασία.

Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο δημοσιονομικό, αλλά και αναπτυξιακό, καθώς ένα μέρος του παραγωγικού δυναμικού δεν εντάσσεται πλήρως στην επίσημη αγορά.

Το παράδοξο της αγοράς εργασίας

Την ίδια στιγμή που η ΕΛΣΤΑΤ καταγράφει υποχώρηση της ανεργίας σε σταθερή τροχιά, τα στοιχεία της αγοράς εργασίας δείχνουν ότι περισσότερες από 7 στις 10 επιχειρήσεις δηλώνουν αδυναμία να βρουν προσωπικό. Η αντίφαση αυτή δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα. Αποτελεί ευρωπαϊκή τάση, αλλά στην Ελλάδα εμφανίζεται με μεγαλύτερη ένταση λόγω δημογραφικής γήρανσης και γεωγραφικών ανισορροπιών.

Η φυγή εξειδικευμένων εργαζομένων στο εξωτερικό τα προηγούμενα χρόνια άφησε κενά που δεν έχουν ακόμη αναπληρωθεί. Σε κλάδους όπως οι κατασκευές, η πληροφορική, η εστίαση και ο τουρισμός, οι εργοδότες συναντούν δυσκολίες στην κάλυψη θέσεων, παρά το γεγονός ότι η ανεργία στους νέους παραμένει υψηλή.

Παρά τα θετικά σημάδια στην απασχόληση, η ελληνική οικονομία αναπτύσσεται με ρυθμούς χαμηλότερους των αρχικών εκτιμήσεων

Η αναντιστοιχία δεξιοτήτων εντείνεται από το γεγονός ότι πολλές μικρές επιχειρήσεις δεν διαθέτουν οργανωμένα προγράμματα κατάρτισης ούτε επενδύουν συστηματικά σε ανθρώπινο δυναμικό.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι, παρά τα θετικά σημάδια στην απασχόληση, η ελληνική οικονομία αναπτύσσεται με ρυθμούς χαμηλότερους των αρχικών εκτιμήσεων. Το εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται και η παραγωγικότητα δεν επιταχύνεται.

Αυτή η διπλή πίεση περιορίζει την δυνητική ανάπτυξη και ενισχύει το κόστος για τις επιχειρήσεις, οι οποίες καλούνται να λειτουργήσουν με λιγότερους εργαζόμενους και μεγαλύτερες εισροές εργασίας ανά μονάδα προϊόντος.

Ο ρόλος της φορολογίας

Η φορολογία της εργασίας λειτουργεί ως κρίσιμος παράγοντας που συνδέει τη λειτουργία της αγοράς εργασίας με τη συνολική αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Ένα υψηλό tax wedge επιδρά:

●     στην παραγωγικότητα, καθώς καθιστά ακριβότερη την δηλωμένη εργασία, περιορίζοντας επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο

●     στα δημόσια έσοδα, διότι ενισχύει την αδήλωτη εργασία και μειώνει τη φορολογική βάση

●     στην ανταγωνιστικότητα, καθώς αυξάνει το κόστος παραγωγής σε κλάδους που βασίζονται έντονα στην εργασία.

Όταν αυτές οι πιέσεις συνδυάζονται με την έλλειψη προσωπικού, οι επιχειρήσεις βρίσκονται σε ένα περιβάλλον όπου το κόστος αυξάνεται, αλλά οι δυνατότητες αύξησης της παραγωγής είναι περιορισμένες.

Το ασφαλιστικό σύστημα, ήδη υπό πίεση λόγω γήρανσης, χρειάζεται υψηλή απασχόληση και δηλωμένη εργασία για να διατηρηθεί βιώσιμο

Η Κομισιόν αποδίδει μέρος της επιβράδυνσης της ελληνικής ανάπτυξης σε αυτόν τον μηχανισμό, καθώς οι επενδύσεις που θα μπορούσαν να επιταχύνουν την παραγωγικότητα καθυστερούν ή υλοποιούνται αποσπασματικά, ενώ οι προκλήσεις στο εργατικό δυναμικό ανακόπτουν τη δυναμική.

Ασφαλιστικό σύστημα υπό πίεση

Η δημοσιονομική πλευρά του προβλήματος δεν είναι λιγότερο σημαντική. Το ασφαλιστικό σύστημα, ήδη υπό πίεση λόγω γήρανσης, χρειάζεται υψηλή απασχόληση και δηλωμένη εργασία για να διατηρηθεί βιώσιμο.

Όταν το φορολογικό βάρος παραμένει υψηλό, οι εισφορές βραχυπρόθεσμα μπορεί να ενισχύουν τα έσοδα, αλλά μακροπρόθεσμα περιορίζουν το ίδιο το μέγεθος της βάσης πάνω στην οποία υπολογίζονται.

Παρά τις προκλήσεις, η ελληνική οικονομία δεν βρίσκεται σε φάση επιβράδυνσης τύπου 2010. Η κατανάλωση παραμένει ανθεκτική, οι εξαγωγές παρουσιάζουν βελτίωση σε ορισμένους κλάδους και τα δημόσια οικονομικά παραμένουν σταθερά.

Ωστόσο, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι η ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια θα κινηθεί σε μετριοπαθή επίπεδα, γεγονός που σημαίνει ότι ακόμη και σε περιβάλλον ανάπτυξης, η χώρα φαίνεται να λειτουργεί με «ταβάνι», το οποίο συνδέεται άμεσα με την ποιότητα και τη δομή της εργασίας.