Το κόστος της αδράνειας

Η πρόοδος της τελευταίας δεκαετίας είναι αδιαμφισβήτητη. Η Ελλάδα πέτυχε δημοσιονομική σταθερότητα και μακροοικονομική βελτίωση σε σημαντικούς επιμέρους δείκτες, έκανε σημαντικά βήματα στην ψηφιοποίηση και στην προσέλκυση επενδύσεων. Ωστόσο, πίσω από αυτά τα επιτεύγματα υπάρχουν κρίσιμοι θεσμοί που παραμένουν στάσιμοι. Μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν – και που είναι απαραίτητες για τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης, ενώ κοστίζουν καθημερινά σε παραγωγικότητα, εμπιστοσύνη και κοινωνική συνοχή.

Η Δικαιοσύνη παραμένει το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της θεσμικής υστέρησης. Οι πολύχρονες καθυστερήσεις, η έλλειψη στελεχών, η απουσία στοχοθεσίας, η ελλιπής ψηφιοποίηση υπονομεύουν κατ’ αρχάς την ίδια τη λειτουργία της και έπειτα τις κοινωνικές και οικονομικές προοπτικές. Σε κοινωνικό επίπεδο καταγράφεται το ανησυχητικό φαινόμενο της χαμηλής εμπιστοσύνης απέναντι στον θεσμό, γεγονός διαβρωτικό για το επίπεδο της δημοκρατίας μας. Στο οικονομικό σκέλος, σε μια εποχή που τα διεθνή κεφάλαια αναζητούν ευκαιρίες τοποθέτησης, η αβεβαιότητα γύρω από τον χρόνο και το αποτέλεσμα μιας δικαστικής απόφασης λειτουργεί αποτρεπτικά για τις επενδύσεις. Η επιτάχυνση και η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης δεν είναι τεχνικό ζήτημα· είναι όρος για το κράτος δικαίου και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Αντίστοιχα, η δημόσια διοίκηση εξακολουθεί να λειτουργεί με λογική ιεραρχίας και όχι αποτελέσματος. Παρά τα σημαντικά βήματα στην ψηφιοποίηση, η γραφειοκρατία είναι υπαρκτή και κοστοβόρα, οι διοικητικές δομές παραμένουν αδύναμες και εν πολλοίς κατακερματισμένες, η αξιολόγηση προσωπικού και η αποκομματικοποίηση των ανώτερων στελεχών ημιτελείς. Ενα αποτελεσματικό κράτος δεν είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο· είναι παραγωγικό, αποτελεσματικό, επιταχυντής της ανάπτυξης.

Η ίδια στασιμότητα αποτυπώνεται και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Το δημόσιο σχολείο παραμένει εγκλωβισμένο σε παρωχημένες δομές, οι απολαβές και τα κίνητρα για το προσωπικό βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα, τα προγράμματα σπουδών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν είναι εναρμονισμένα με τις σύγχρονες τάσεις ενώ η ανώτατη εκπαίδευση δεν έχει ακόμη μετατραπεί σε μοχλό ανάπτυξης ανθρώπινου κεφαλαίου με διεθνή προσανατολισμό. Η χώρα χρειάζεται μια νέα συμφωνία για τη γνώση, τις δεξιότητες και τη συνεχή εκπαίδευση, πέρα από ιδεολογικές αγκυλώσεις και συντεχνιακές αντιστάσεις. Χωρίς αυτή τη σύνδεση της παιδείας με την παραγωγή και την καινοτομία, καμία αναπτυξιακή στρατηγική δεν μπορεί να σταθεί μακροπρόθεσμα.

Παράλληλα, η τοπική αυτοδιοίκηση παραμένει χαμένη ευκαιρία. Η Ελλάδα εξακολουθεί να λειτουργεί ως υπερσυγκεντρωτικό κράτος, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται στο κέντρο και η εφαρμογή επαφίεται σε υποστελεχωμένους δήμους. Όμως η πράσινη μετάβαση, η ενεργειακή αναβάθμιση και η τοπική επιχειρηματικότητα απαιτούν ισχυρή, χρηματοδοτούμενη και λογοδοτούσα αυτοδιοίκηση. Οι ευρωπαϊκές χώρες που πέτυχαν περιφερειακή ανάπτυξη το έκαναν δίνοντας δύναμη στην περιφέρεια, αντί να συγκεντρώνουν εξουσίες στο κέντρο.

Παρά την αύξηση του ΑΕΠ και τη βελτίωση των δεικτών απασχόλησης, η Ελλάδα παραμένει ανάμεσα στις πιο άνισες χώρες της Ευρώπης. Οι διαφορές μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, νέων και μεγαλύτερων, ψηφιακά ικανών και αποκλεισμένων διευρύνονται. Η κοινωνική συνοχή δεν εξασφαλίζεται με επιδόματα, αλλά με θεσμικές αλλαγές και επενδύσεις, πραγματική πρόσβαση σε ευκαιρίες – στην εκπαίδευση, την εργασία, την κατοικία και την υγεία. Αν η ανάπτυξη δεν μοιράζεται δίκαια, γίνεται εύθραυστη και τελικά αναστρέψιμη.

Η καθυστέρηση αυτών των μεταρρυθμίσεων δεν είναι τεχνικό πρόβλημα, αλλά βαθιά πολιτικό και κοινωνικό. Αντικατοπτρίζει τη δυσπιστία απέναντι στην αλλαγή, τον φόβο του πολιτικού κόστους και την απουσία κουλτούρας συνέχειας στη διακυβέρνηση. Όμως, η Ελλάδα του 2030 δεν θα κριθεί από το πόσα έργα εντάχθηκαν στο Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά από το πώς και πόσοι θεσμοί θα λειτουργούν προς όφελος της κοινωνίας. Οι μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν είναι η πιο ακριβή πολυτέλεια της χώρας – και δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να παραμένουμε αδρανείς.

Ο Δημήτρης Λιάκος είναι οικονομολόγος

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ