Χρέος, Δημοκρατία και Μέλλον

Όταν ήρθε ο Covid η ανθρωπότητα επιστράτευσε την αύξηση του χρέους για να ενισχύσει την επιβίωση της παρούσας γενεάς. Η επιχειρηματολογία προς τις επόμενες γενεές, από τις οποίες η αύξηση του χρέους στερεί ευημερία, ήταν απλή: Πρέπει να ζήσουμε σήμερα για να υπάρξετε εσείς. Η επιχειρηματολογία ήταν ηθικά πολύ στερεή. Έτσι τα παγκόσμια χρέη έφτασαν το 2020 το 258% (IMF) του παγκόσμιου χρέους. Έκτοτε άρχισαν να μειώνονται (235% το 2024) αλλά τα επίπεδα χρέους βρίσκονται στην προέκταση της τάσης που διαμορφώθηκε κυρίως μετά τις κρίσεις της δεκαετίας του 1980 δηλαδή σε μακροχρόνια αυξητική τάση.

Το συνολικό χρέος των οικονομιών αποτελείται από τρία συστατικά μέρη: το δημόσιο χρέος, το χρέος των νοικοκυριών και το χρέος των μη χρηματοοικονομικών οργανισμών (επιχειρήσεις κ.τ.λ.). Και τα τρία στοιχεία συμβάλλουν αυξητικά στο συνολικό χρέος. Όμως το στοιχείο που αυξάνεται περισσότερο από κάθε άλλο στοιχείο είναι το δημόσιο χρέος και αυτό είναι το ανησυχητικό σημάδι. Αποκαλύπτει ότι η απόφαση της μείωσης της ευημερίας του μέλλοντος δεν είναι ένα παράγωγο της λειτουργίας του οικονομικού συστήματος (αντιμετώπιση της κυκλικότητας, εξωτερικών πιέσεων), αλλά είναι μία πολιτική απόφαση που απορρέει από την πολιτική τάξη που παίρνει αποφάσεις με βάση τις επιδιώξεις της. Ουσιαστικά δηλαδή μέσω της δανειακής μόχλευσης εξασφαλίζει την αποδοχή της από τους πολίτες ($2.000 σε κάθε Αμερικάνο από τις εισπράξεις των δασμών αντί για μείωση του χρέους).

Αν δούμε την γεωγραφική διάρθρωση του παγκόσμιου χρέους βλέπουμε ότι την μεγάλη αύξησή του, την ενισχύουν δύο χώρες: οι ΗΠΑ και η Κίνα. Και οι δύο έχουν πολιτικές τάξεις με ιδιόμορφα χαρακτηριστικά. Η πρώτη πλέον μεταβάλλεται σε μία αυταρχική δημοκρατική διακυβέρνηση. Η δεύτερη είναι μια καθαρά μη φιλελεύθερη δημοκρατική τάξη η οποία όμως διεκδικεί από τις ΗΠΑ την παγκόσμια ηγεμονία. Είναι τυχαίο ότι είναι οι πρωταθλητές της αύξησης του χρέους;

Συνεπώς το χρέος θέτει επί τάπητος την σχέση δύο θεμελιωδών ζητημάτων: την ευημερία των μελλοντικών γενεών και την λειτουργία της δημοκρατίας. Η φιλελεύθερη δημοκρατία, από τον ορισμό της, αφορά το μέλλον (οι πολίτες ψηφίζουν για να κυβερνηθούν τα επόμενα τέσσερα χρόνια), άρα είναι ένα πολίτευμα το οποίο θα έπρεπε θεωρητικά να έχει την άποψη ότι το χρέος θα πρέπει να περιορίζεται εκτός εάν συμβαίνουν έκτακτες συνθήκες εξωγενούς χαρακτήρα. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι η ομάδα χωρών που μειώνει το συνολικό παγκόσμιο χρέος είναι οι ανεπτυγμένες (δημοκρατικές) χώρες εκτός ΗΠΑ. Αλλά αυτό ισχύει βέβαια στον βαθμό που οι δημοκρατίες αυτές δεν καταλαμβάνονται από πολιτικές δυνάμεις οι οποίες προωθούν το «αγόρασε τώρα, πλήρωσε αργότερα» πολιτικές.

Όμως οι φιλελεύθερες δημοκρατίες υποφέρουν και από έναν πρόσθετο σύνδρομο. Πρόκειται για τον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα της πολιτικής σκέψης. Είναι η ίδια η διαδικασία εκλογής που ωθεί καταρχήν το εκλογικό σώμα και στην συνέχεια τους πολιτικούς εκπροσώπους του να αναπτύσσουν κίνητρα προτεραιοποίησης πολιτικών οι οποίοι έχουν βραχυχρόνια αποτελέσματα. Είναι ακριβώς αυτή η πίεση η οποία ανοίγει την πόρτα είτε σε λαϊκιστικές μορφές δημοκρατίας είτε σε αυταρχικές πολιτικές εκδοχές και τελικά στην ανεξέλεγκτη αύξηση του χρέους.

Ήταν ακριβώς αυτός ο τρόπος σκέψης που είναι υπεύθυνος για τις εκρήξεις χρέους (Ελλάδα – και όχι μόνο – πριν το 2010).

Μία πολιτική για ένα μέλλον των επόμενων γενεών (που δεν μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις του σήμερα αλλά είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να τις λαμβάνουμε υπόψη αφού αφορούν τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας) και θα αφορά το χρέος θα πρέπει να περιλαμβάνει μία συνολική θεσμική ανανέωση της πολιτικής σκέψης (πολιτικά κόμματα). Επίσης θα πρέπει να περιλαμβάνει τον τρόπο θεσμοθέτησης των ρυθμίσεων αλλά και του τρόπου εκλογής και ορισμού κρίσιμων οργάνων, όσων δηλαδή λαμβάνουν σχετικές αποφάσεις κάνοντας ένα συνεχή επαναπροσδιορισμό του κόστους και του οφέλους (σε παρούσες αξίες). Ιδίως την σημερινή εποχή του υπερακοντισμού της αβεβαιότητας είναι περισσότερο από ποτέ απαραίτητο. Δεν είναι απαραίτητο να περιμένουμε ή να προκαλέσουμε την επόμενη πληθωριστική κρίση (διέξοδος) για να απομειωθούν τα χρέη γιατί οι κρίσεις αυτές έχουν συνήθως και μεγάλο κοινωνικό πόνο.

Π.Ε. Πετράκης, Ομ. Καθηγητής ΕΚΠΑ

Οι απόψεις που διατυπώνονται δεν αποτελούν απόψεις του ΚΕΠΕ

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ