Δύση: Οι πέντε γίγαντες που την τρομάζουν

Στους πέντε τρομακτικούς γίγαντες που καλείται να αντιμετωπίσει η Δύση αναφέρεται ο αρθρογράφος του Bloomberg Adrian Wooldridge.

Όπως σημειώνει ο ίδιος: «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κερδήθηκε τόσο στο μέτωπο όσο και στο εσωτερικό. Ήδη από το 1942, η βρετανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε, μόλις νικηθούν οι Ναζί, να εξοντώσει τους «πέντε γίγαντες στον δρόμο προς την ανασυγκρότηση»: τις ασθένειες, την πείνα, την άγνοια, την αθλιότητα και την τεμπελιά. Αυτή η δέσμευση ενίσχυσε το ηθικό και αποτέλεσε το πρότυπο για το μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας. «Μια επαναστατική στιγμή στην παγκόσμια ιστορία είναι μια στιγμή για επαναστάσεις, όχι για επιδιορθώσεις», έγραψε ο William Beveridge, ο φιλελεύθερος οικονομολόγος και πολιτικός που συνέταξε την κυβερνητική έκθεση, η οποία εντόπισε τους γίγαντες».

Για αυτό και προσθέτει πως «Σήμερα βρισκόμαστε σε έναν άλλο πόλεμο και μια άλλη επανάσταση: έναν αδήλωτο πόλεμο κατά του «άξονα της αυταρχίας», με ηγέτες τη Ρωσία και την Κίνα, και μια επανάσταση που οδηγείται από την τεχνολογική καινοτομία. Οι πέντε γίγαντες που εντόπισε ο Beveridge έχουν σε μεγάλο βαθμό νικηθεί: το προσδόκιμο ζωής σε ολόκληρη τη Δύση είναι περίπου 20 χρόνια μεγαλύτερο από ό,τι ήταν το 1942. Ωστόσο, έχουν εμφανιστεί νέοι γίγαντες, οι οποίοι είναι πιο διακριτικοί από τους παλιούς, αλλά όχι λιγότερο τρομακτικοί. Αυτοί οι γίγαντες εξηγούν γιατί η Δύση είναι κυριευμένη από ένα τέτοιο αίσθημα κακουχίας, παρά την αδιάκοπη υλική πρόοδο και γιατί η εμπιστοσύνη των πολιτών της για το μέλλον εξασθενεί».

Ποιοι είναι αυτοί οι νέοι γίγαντες και πώς μπορούμε -σύμφωνα με τον ίδιο- να τους νικήσουμε;

Μοναξιά

Περισσότερο από το ένα τέταρτο των νοικοκυριών στις ΗΠΑ αποτελείται από ένα άτομο που ζει μόνο του. Πολλοί εργαζόμενοι, ιδιαίτερα στην οικονομία της «just-in-time», εργάζονται μόνοι τους και ζουν μόνοι τους. Το ένα τέταρτο των 40χρονων στις ΗΠΑ δεν έχει παντρευτεί ποτέ, από μόλις 6% το 1970. Η κοινωνική απομόνωση είναι επιβλαβής για τα άτομα, αυξάνοντας τις πιθανότητες πρόωρου θανάτου όσο και το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα, αλλά είναι επίσης επιβλαβής για το ανθρώπινο είδος. Το ποσοστό γονιμότητας στη Γερμανία είναι μόλις 1,35 παιδιά ανά γυναίκα και στη Νότια Κορέα 0,7.

Εθισμός

Ο εθισμός είναι ένα αυξανόμενο πρόβλημα, όχι μόνο λόγω της νέας γενιάς των… σούπερ ναρκωτικών, όπως το φεντανύλ, αλλά και λόγω της ικανότητας -υποτίθεται αξιοσέβαστων εταιρειών- να ενθαρρύνουν την εθιστική συμπεριφορά. Οι εταιρείες τροφίμων είναι από τις κύριες υπεύθυνες για αυτό, καθώς σχεδιάζουν τα προϊόντα τους με ένα ακαταμάχητο μείγμα ζάχαρης, αλατιού και λίπους. Περισσότεροι από δύο στους πέντε Αμερικανούς είναι παχύσαρκοι. Οι εταιρείες ψηφιακών μέσων σχεδιάζουν έξυπνους αλγόριθμους για να μας κρατούν να κάνουμε κλικ και να «ξεφυλλίζουμε» την οθόνη. Εξ ου και ο τρίτος γίγαντας.

Απόσπαση της προσοχής

Το διαδίκτυο έχει γίνει μια μηχανή απόσπασης της προσοχής: οι τίτλοι των ειδήσεων ηχούν δυνατά, τα email πέφτουν, οι ειδικές προσφορές «χτυπάνε». Αλλά είναι μόνο ένας από τους πολλούς: τα 24ωρα προγράμματα ειδήσεων διαθέτουν «crawlers» που παρέχουν ακόμη περισσότερες πληροφορίες. Τα αυτοκίνητα διαθέτουν ολοκληρωμένα συστήματα ψυχαγωγίας. Οι νέοι που μεγάλωσαν σε αυτόν τον πολύβουο νέο κόσμο δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή να εκτελέσουν περίπλοκες εργασίες.
Το λεγόμενο φαινόμενο Flynn, σύμφωνα με το οποίο ο μέσος δείκτης νοημοσύνης αυξανόταν ασταμάτητα για δεκαετίες, δείχνει σημάδια αναστροφής από την αρχή του αιώνα.

Ψέματα

Τα ψέματα εξαπλώνονται όπως ποτέ άλλοτε, χάρη στον συνδυασμό της τεχνολογικής καινοτομίας και του πολέμου της πληροφορίας. Οι γίγαντες του διαδικτύου είναι οι πρώτοι μεγάλοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς που εξαιρούνται από τα αυστηρά πρότυπα αλήθειας ή ισορροπίας σε ό,τι δημοσιεύουν. Εχθρικές δυνάμεις, ιδίως η Ρωσία, εκμεταλλεύονται αυτή την ελευθερία για να εισάγουν ψέματα, με σκοπό να πυροδοτήσουν αντιπαλότητες ή απλά να θολώσουν τα νερά, στη λειτουργία της δημοκρατίας. Αυτό διαβρώνει το θεμέλιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, την τεκμηριωμένη συζήτηση.

Πολυπλοκότητα

Η πολυπλοκότητα καταπνίγει τα πάντα, όπως το ιαπωνικό knotweed. Οι κωδικοί πρόσβασης γίνονται περίπλοκοι. Τα έντυπα γίνονται μεγαλύτερα. Οι κυβερνητικές υπηρεσίες γίνονται όλο και πιο καφκικές. Οι Δέκα Εντολές του Μωυσή έχουν γίνει Δέκα Δισεκατομμύρια Εντολές, πολλές από τις οποίες είναι αντιφατικές. Η πολυπλοκότητα είναι βαθιά ανισότιμη, λειτουργώντας ως φόρος για τα άτομα με χαμηλό IQ, ενώ δημιουργεί θέσεις εργασίας για δικηγόρους. Είναι επίσης βαθιά αντι-προοδευτική. Οι επιστήμονες αφιερώνουν τη ζωή τους στην υποβολή αιτήσεων για επιχορηγήσεις ή συμμετέχουν σε επιτροπές επιχορηγήσεων, ενώ οι κατασκευαστικές εταιρείες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στους κανονισμούς παρά στην κατασκευή.

Αυτοί οι πέντε γίγαντες αλληλοϋποστηρίζονται. Η εξάρτηση συμβαδίζει με την απόσπαση της προσοχής και τη μοναξιά, για παράδειγμα: οι νέοι (ιδιαίτερα οι άνδρες) που είναι εξαρτημένοι από τις οθόνες τους αποσύρονται από την κοινωνία και καταφεύγουν στον κόσμο του ατελείωτου scroll. Συλλογικά, δημιουργούν μια γενική αίσθηση ότι ο κόσμος έχει ξεφύγει από τον έλεγχο. «Πρέπει να εξοντώσουμε τους γίγαντες μας για να αποκαταστήσουμε την αίσθηση της δράσης και της προόδου», σύμφωνα με τον αρθρογράφο του Bloomberg.
Οι κυβερνήσεις πρέπει να πολεμήσουν σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέτωπα: τα υπουργεία Γεωργίας πρέπει να σκεφτούν τον ρόλο τους στην προώθηση εθιστικών τροφίμων, όπως και τα υπουργεία Παιδείας πρέπει να σκεφτούν πώς να ανοίξουν τα μάτια των παιδιών στη χειραγώγηση της πληροφορίας.

Τέσσερις πολιτικές θα μπορούσαν να αποφέρουν -σύμφωνα πάντα με τον αρθρογράφο του Bloomberg- τεράστια οφέλη:

Επανεισαγωγή της εθνικής θητείας

Προσφορά στους αποφοίτους σχολείων της επιλογής μεταξύ στρατιωτικής θητείας ή εθελοντικής υπηρεσίας. Η εθνική θητεία θα συμβάλει στην αντιμετώπιση τόσο της διαίρεσης της κοινωνίας σε κοινωνικές ομάδες που έχουν ελάχιστη σχέση μεταξύ τους όσο και της αυξανόμενης επιδημίας της μοναξιάς. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Βρετανοί ηλικίας 18 έως 24 ετών δεν εργάζονται ούτε σπουδάζουν, είναι αποκομμένοι από την κοινωνία και σπαταλούν τη ζωή τους σε ηλεκτρονικές διασκεδάσεις. Χώρες με μακροπρόθεσμη προοπτική (και με το βλέμμα στραμμένο προς τη Ρωσία), όπως η Σουηδία και η Φινλανδία, έχουν ήδη επαναφέρει την εθνική θητεία.

Προτεραιότητα στην ανάγνωση

Η ανάγνωση είναι το αντίδοτο στην απόσπαση της προσοχής, επειδή υποχρεώνει τους ανθρώπους να επικεντρωθούν σε ένα μόνο κείμενο για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. (Ο μεγάλος Αυστριακός συγγραφέας Στέφαν Τσβάιγκ όρισε το βιβλίο ως «μια χούφτα σιωπής που απαλύνει το μαρτύριο και την ανησυχία»). Ωστόσο, η ανάγνωση είναι μια συνήθεια που χάνεται. Μόνο το 30% των Βρετανών ηλικίας 8-18 ετών δηλώνουν ότι απολαμβάνουν την ανάγνωση στον ελεύθερο χρόνο τους, μια μείωση 36% από την έναρξη της έρευνας για την ανάγνωση το 2005. Όλες οι χώρες πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να αντιστρέψουν αυτές τις τάσεις, από εκστρατείες υπέρ της ανάγνωσης έως μια ανανεωμένη εστίαση στο γραπτό κείμενο στα σχολεία.

Αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας

Οι κυβερνήσεις πρέπει να βάλουν τάξη στα δικά τους θέματα, μειώνοντας την εξάρτησή τους από την πολυπλοκότητα. Αυτό θα συνεπάγεται την αντιμετώπιση ομάδων συμφερόντων που ευδοκιμούν χάρη στην πολυπλοκότητα, όπως οι δικηγόροι και οι γραφειοκράτες. Πρέπει επίσης να υποχρεώσουν τις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα να δώσουν προτεραιότητα στην απλότητα έναντι της πολυπλοκότητας και στην κατανόηση έναντι της ακατανόητης ορολογίας. Οι κυβερνήσεις έχουν περιστασιακά αγκαλιάσει αυτόν τον σκοπό. Ο Cass Sunstein έθεσε τη μείωση της «λάσπης» υπό τη μορφή γραφειοκρατικής πολυπλοκότητας στο επίκεντρο του έργου του ως επικεφαλής του Γραφείου Πληροφοριών και Ρυθμιστικών Υποθέσεων του Λευκού Οίκου το 2009-12. Ωστόσο, η καταπολέμηση της πολυπλοκότητας πρέπει να αποτελεί μόνιμη προτεραιότητα της κυβέρνησης και όχι μια περιστασιακή ενθουσιώδη προσπάθεια.

Άσκηση πίεσης στις ψηφιακές εταιρείες

Όπου και να κοιτάξετε — στην επιδημία των ψεμάτων, του εθισμού ή της απόσπασης της προσοχής — οι ψηφιακές εταιρείες βρίσκονται στο επίκεντρο. Οι εταιρείες πρέπει να υποχρεωθούν να αντιμετωπίσουν την κοινωνική ρύπανση που προκαλούμε. Ξεκινήστε με την κατάργηση του άρθρου 230 του αμερικανικού νόμου Communications Decency Act, το οποίο τους παρέχει περιορισμένη ομοσπονδιακή ασυλία για ό,τι δημοσιεύουν στο διαδίκτυο. Πρέπει επίσης να ενθαρρυνθούν να σταθούν στο πλευρό της φωτεινής πλευράς και όχι της σκοτεινής. Η τεχνητή νοημοσύνη μας δίνει μια μεγάλη ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε την τεράστια πολυπλοκότητα. Οι αλγόριθμοι μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να ενθαρρύνουν τη συγκέντρωση καθώς και την απόσπαση της προσοχής.

Ο δημόσιος τομέας σε όλο τον κόσμο μπορεί συχνά να φαίνεται διογκωμένος και αδρανής. Αλλά αυτό δεν οφείλεται στο γεγονός ότι στελεχώνεται εξ ολοκλήρου από άτομα που κάνουν τη δουλειά τους μηχανικά. Οφείλεται στο γεγονός ότι είναι αποσυνδεδεμένος από τις νέες προκλήσεις που προβληματίζουν τον κόσμο. «Δώστε στον δημόσιο τομέα μια νέα σειρά γιγάντων να αντιμετωπίσει — γίγαντες που μας αγγίζουν και μας προβληματίζουν όλους — και μπορεί να μας εκπλήξει με την ενέργεια και το ζήλο του», καταλήγει ο αρθρογράφος του Bloomberg.