Καταθέσεις: Τα νοικοκυριά «τρώνε από τα έτοιμα» – Τι δείχνει ο προϋπολογισμός

Μέσα στις εκατοντάδες σελίδες του προϋπολογισμού υπάρχει ένα διάγραμμα που, χωρίς τυμπανοκρουσίες, αποκαλύπτει πλευρές της πραγματικής οικονομίας που δείχνει ότι πέρα από τις δημοσιονομικές επιτυχίες, υπάρχουν και τα προβλήματα της πραγματικής οικονομίας. Δεν αφορά τις επενδύσεις, ούτε τα πλεονάσματα, ούτε τους αναπτυξιακούς στόχους. Αφορά τις καταθέσεις των νοικοκυριών και την οικονομική πίεση που δέχονται στην καθημερινότητα τους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του προϋπολογισμού, οι προθεσμιακές καταθέσεις υποχώρησαν κατά 0,5%, ενώ οι καταθέσεις όψεως αυξήθηκαν κατά 8,2%. Η αριθμητική αυτή μεταβολή μοιάζει ίσως με μια τεχνική λεπτομέρεια, αλλά δεν είναι. Η μείωση των προθεσμιακών, σε μια περίοδο όπου τα αντίστοιχα επιτόκια είναι υψηλότερα από τα επιτόκια όψεως, δείχνει ότι τα νοικοκυριά χρειάζονται ρευστότητα. Και όταν η ανάγκη για ρευστότητα υπερισχύει της απόφασης για αποταμίευση, είναι αποτέλεσμα της καθημερινής πίεσης που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά.

Σε μια οικονομία με σταθερά υψηλό κόστος ζωής, η τάση αυτή είναι απολύτως συμβατή με την πραγματικότητα των νοικοκυριών. Οι τιμές σε βασικά αγαθά, ενέργεια και στέγαση έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια με ρυθμούς μεγαλύτερους από την άνοδο των πραγματικών μισθών. Η σωρευτική απώλεια αγοραστικής δύναμης το 2022 και το 2023 δεν έχει ακόμη καλυφθεί. Οι μισθολογικές αυξήσεις που καταγράφει ο προϋπολογισμός αφορούν σε μεγάλο βαθμό ονομαστικές μεταβολές, οι οποίες αναπληρώνουν μόνο μέρος της πληθωριστικής πίεσης.

Σε αυτό το περιβάλλον, δεν προκαλεί έκπληξη ότι η προθεσμιακή αποταμίευση υποχωρεί. Η αύξηση των καταθέσεων όψεως δεν αποτυπώνει δημιουργία νέου αποθέματος αλλά συγκέντρωση ρευστότητας, από μισθούς που εισρέουν στους λογαριασμούς, επιδόματα, συντάξεις, πληρωμές προμηθευτών κ.α. Η μετατόπιση αυτή γίνεται ακόμη πιο έντονη από το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά στις τελευταίες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την καθαρή αποταμίευση. Στη μεγάλη εικόνα, οι Έλληνες ξοδεύουν περισσότερο από όσο αποταμιεύουν, ενώ μειώνεται σταθερά η δυνατότητά τους να δεσμεύσουν χρήματα για έξι ή δώδεκα μήνες.

Το αποτέλεσμα είναι μια οικονομία όπου τα νοικοκυριά διατηρούν κάποια ρευστότητα για τις ανάγκες του μήνα, αλλά δυσκολεύονται να δημιουργήσουν αποταμιεύσεις. Όταν οι προθεσμιακές μειώνονται σε περιβάλλον υψηλότερων επιτοκίων, η αιτία είναι ότι η αποταμίευση χρησιμοποιείται για να καλύψει το κόστος της ζωής.

Ρευστότητα χωρίς αποθέματα

Η σύνθεση των καταθέσεων έχει μεγαλύτερη σημασία από τον συνολικό τους όγκο. Η αύξηση των καταθέσεων όψεως θα μπορούσε, επιφανειακά, να διαβαστεί ως ένδειξη οικονομικής ανθεκτικότητας. Όμως στην πράξη δείχνει μια πιο εύθραυστη ισορροπία με τα νοικοκυριά να κρατούν ρευστό επειδή το χρειάζονται άμεσα. Αντίθετα, η μείωση των προθεσμιακών αποκαλύπτει ότι η σταθερή αποταμίευση υποχωρεί, παρά το γεγονός ότι η απόδοση των προθεσμιακών καταθέσεων είναι μεγαλύτερη.

Η ίδια η εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού, καταγράφει ότι οι καθαρές αμοιβές έχουν αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με το 2019, όμως αυτό δεν συνεπάγεται ισχυρότερο αποταμιευτικό κίνητρο. Η αγοραστική δύναμη παραμένει περίπου στο 73% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απόσταση αυτή αντανακλάται ακριβώς στη συμπεριφορά των καταθέσεων με τα εισοδήματα να αυξάνονται λογιστικά, αλλά τα νοικοκυριά να μην μπορούν να αποταμιεύσουν.

Σήμα για την επόμενη ημέρα

Το 2026 είναι έτος δημοσιονομικής αυστηροποίησης και, ταυτόχρονα, το τελευταίο έτος ουσιαστικών εκταμιεύσεων του Ταμείου Ανάκαμψης. Σε μια τέτοια συγκυρία, η πορεία των καταθέσεων αποκτά πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα από την απλή καταγραφή της ρευστότητας. Αν η αποταμίευση υποχωρεί, η δυνατότητα των νοικοκυριών να στηρίξουν την κατανάλωση, να διατηρήσουν αποθέματα ασφαλείας ή να χρηματοδοτήσουν μικρές επενδύσεις μειώνεται. Παράλληλα, η οικονομία γίνεται πιο εξαρτημένη από την εξωτερική χρηματοδότηση σε μια στιγμή που το κόστος χρήματος παραμένει υψηλό, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Όλα αυτά συνθέτουν μια λιγότερο αισιόδοξη εικόνα από εκείνη που παρουσιάζουν οι μακροοικονομικοί δείκτες του προϋπολογισμού. Η ελληνική οικονομία μπορεί να εμφανίζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και ενίσχυση επενδύσεων, αλλά η πορεία των καταθέσεων φωτίζει τη διαδρομή των νοικοκυριών: μια διαδρομή όπου η καθημερινότητα εξακολουθεί να πιέζει, η αποταμίευση υποχωρεί και η ανάγκη για ρευστότητα υποκαθιστά την αίσθηση οικονομικής ασφάλειας.