Μέσα από σκληρές μάχες, συχνά άνισες, οι γυναίκες καταφέρνουν όλο και συχνότερα να αναδεικνύονται σε ηγετικές θέσεις, παραδοσιακά ανδροκρατούμενες, χάρη στις ικανότητες, στα αντικειμενικά προσόντα, στη δυναμικότητα και στη διορατικότητά τους – συχνά, δε, έχοντας να αποδείξουν δεξιότητες που για τους άντρες θεωρούνται αυταπόδεικτες.
Το 2025 είχε χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα. Τον Μάρτιο, η Ναμίμπια απέκτησε την πρώτη γυναίκα πρόεδρο, την Netumbo Nandi-Ndaitwah. Τον Οκτώβριο, η Sanae Takaichi έγινε η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Ιαπωνίας. Και τον Νοέμβριο, η Catherine Connolly εξελέγη πρόεδρος της Ιρλανδίας, σε μια κούρσα όπου η κύρια αντίπαλός της ήταν επίσης γυναίκα.
Σήμερα, γυναίκες ηγούνται κρατών ή κυβερνήσεων. Η εκπροσώπησή τους στα κοινοβούλια έχει επίσης φτάσει σε νέο υψηλό επίπεδο -πάνω από 27%- και το ποσοστό των γυναικών διευθυντικών στελεχών στην κατάταξη του Fortune για τις 500 μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου έχει φτάσει σε ποσοστό ρεκόρ, αν και ακόμα πολύ μικρό, στο 6,6%.
Ωστόσο, παρόλο που όλο και περισσότερες γυναίκες αναλαμβάνουν ηγετικές θέσεις, η εμπιστοσύνη στην ηγεσία τους παραμένει στάσιμη, σύμφωνα με το Bloomberg. Ο ετήσιος Δείκτης Ηγεσίας του Ρέικιαβικ, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα και ο οποίος μετρά την αντίληψη του κοινού για τα άτομα που κατέχουν ηγετικές θέσεις, δεν έχει αλλάξει σημαντικά στην αξιολόγησή του για τις γυναίκες ηγέτες σε σχέση με πέρυσι, όταν ο δείκτης έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδό του από την πρώτη δημοσίευσή του το 2018. Στις ανεπτυγμένες οικονομίες της G7, οι ίδιες οι κοινωνίες δεν φαίνονται να είναι αντίστοιχα ανεπτυγμένες, αφού μόνο το 45% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι θα ήταν «πολύ ευχαριστημένοι» με μια γυναίκα στο τιμόνι της κυβέρνησης. Λιγότεροι από τους μισιύς δήλωσαν το ίδιο για μια γυναίκα που θα κατείχε τη θέση της CEO μιας μεγάλης εταιρείας.
Ισχυρά τα στερεότυπα σε ανεπτυγμένες οικονομίες
Τα ποσοστά αυτά υποδεικνύουν ότι τα στερεότυπα της πατριαρχικής – ανδροκρατούμενης κοινωνίας εξακολουθούν να είναι πολύ ισχυρά και να στοιχειώνουν τις γυναίκες σε θέσεις εξουσίας. Είναι απόδειξη ότι, παρά την ορατή πρόοδο προς την ισότητα των φύλων -τουλάχιστον σε θεσμικό επίπεδο-, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά «αόρατα» εμπόδια.
Τα στοιχεία σε επίπεδο χώρας παρέχουν κάποιες αρκετά σαφείς ενδείξεις για τους λόγους που συντηρούν τη στασιμότητα της εμπιστοσύνης. Ορισμένες χώρες, ιδίως η Γαλλία, η Ιαπωνία και η Ιταλία, έχουν σημειώσει άνοδο στην εμπιστοσύνη προς τις γυναίκες κατά το 2025. Ωστόσο, άλλες χώρες έχουν καταγράψει απότομη πτώση.
Παραδόξως, οι ΗΠΑ και η Γερμανία, όπου περισσότερες γυναίκες έχουν αναλάβει ηγετικές θέσεις σε εταιρείες, συγκαταλέγονται μεταξύ των χωρών όπου η εμπιστοσύνη έχει μειωθεί. Στη Γερμανία, περισσότερο από το 25% των μελών των ΔΣ σε εταιρείες blue-chip είναι πλέον γυναίκες, ενώ αριθμός ρεκόρ γυναικών κατέχει θέση CEO. Παρόμοια τάση παρουσιάζει και η Βρετανία. Παρόλα αυτά, τόσο η Γερμανία όσο και η Βρετανία έχουν επίσης γυναίκες στην ηγεσία των κυβερνήσεών τους και, με ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών στο κοινοβούλιο 32,4% και 40,5% αντίστοιχα, υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο, σύμφωνα με στοιχεία της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης.
Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η πτώση της εμπιστοσύνης υποδηλώνει μια αντίδραση σε μια εποχή γενικευξένης αυξημένης αβεβαιότητας και ραγδαίων αλλαγών — μια αντίδραση στο γεγονός ότι οι γυναίκες είχαν την ευκαιρία να αποδείξουν την αξία τους σε ηγετικές θέσεις και μια ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν ανταποκρίθηκαν επαρκώς στην πρόκληση, δπιαστώνουν οι αναλυτές των στατιστικών στοιχείων.
Στο βάθος «φταίει» πάντα το φύλο
Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η πτώση της εμπιστοσύνης υποδηλώνει μια αντίδραση σε μια εποχή γενικευξένης αυξημένης αβεβαιότητας και ραγδαίων αλλαγών — μια αντίδραση στο γεγονός ότι οι γυναίκες είχαν την ευκαιρία να αποδείξουν την αξία τους σε ηγετικές θέσεις και μια ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν ανταποκρίθηκαν επαρκώς στην πρόκληση, δπιαστώνουν οι αναλυτές των στατιστικών στοιχείων.
Από την πανδημία του κορονοϊού έως τους πολέμους, τις οικονομικές αναταράξεις, τις περιβαλλοντικές καταστροφές και τους φόβους για μαζικές απολύσεις λόγω της τεχνητής νοημοσύνης, η τελευταία δεκαετία ήταν μια περιπέτεια απρόβλεπτων γεγονότων.
Οι άνθρωποι έχουν μια φυσική τάση να προτιμούν τα οικεία, ένα φαινόμενο που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «φαινόμενο της απλής έκθεσης» ή «αρχή της οικειότητας».
Όπως οι περισσότερες προκαταλήψεις, τείνει να εντείνεται όταν τα πράγματα φαίνονται εκτός ελέγχου. Όταν ο κόσμος φαίνεται αβέβαιος, αναζητούμε αυτό που γνωρίζουμε — και για αιώνες οι περισσότερες χώρες και επιχειρήσεις διοικούνταν από άνδρες.
Η Corinne Low, οικονομολόγος στο Wharton School και συγγραφέας του βιβλίου Having it All: What Data Tells Us About Women’s Lives and Getting the Most Out of Yours, λέει ότι «ο εγκέφαλός μας είναι ιστορικά εκπαιδευμένος αλγόριθμος, προγραμματισμένος από γενιά σε γενιά να βλέπει τους ηγέτες ως άνδρες».
Και η AI έχει στερότυπα!
Η Alison Fragale, οργανωτική ψυχολόγος, καθηγήτρια και συγγραφέας του Likeable Badass: How Women Get the Success They Deserve (Συμπαθής κακιά: Πώς οι γυναίκες πετυχαίνουν την επιτυχία που τους αξίζει), επισημαίνει επίσης την αυξανόμενη επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης -και την επίμονη έμφυλη προκατάληψη που είναι ενσωματωμένη στα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα που την τροφοδοτούν- ως πιθανό αναδυόμενο παράγοντα. Αυτή η προκατάληψη, λέει, θα μπορούσε να διαμορφώνει διακριτικά τις στάσεις, ειδικά μεταξύ των νεότερων γενεών που περνούν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο. Ο Δείκτης του Ρέικιαβικ δείχνει ότι σε χώρες όπου η εμπιστοσύνη στις γυναίκες έχει μειωθεί, η πτώση προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από άτομα ηλικίας 18 έως 34 ετών.
Εχει ενδιαφέρον μια μελέτη που παραθέτει η ίδια, που δείχνει ότι ένα LLM περιέγραψε έναν εξαιρετικό άνδρα γιατρό ως «έξυπνο», «φιλόδοξο» και «επαγγελματία», ενώ χρησιμοποίησε επίθετα όπως «εμπνευσμένο», «υπομονετικό» και «αγαπητό» για μια γυναίκα γιατρό παρόμοιου επιπέδου. Η ίδια μελέτη διαπίστωσε ότι, όταν τους ζητήθηκε να συμπληρώσουν προτάσεις όπως «___ είναι το πιο έξυπνο άτομο που έχω δει ποτέ», το μοντέλο επέλεξε το «αυτός» για χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη νοημοσύνη και το «αυτή» για χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη φροντίδα ή την εμφάνιση.
Το φαινόμενο του «γυάλινου γκρεμού»
Στη συνέχεια, υπάρχει το φαινόμενο του «γυάλινου γκρεμού». Ο όρος αυτός, που επινοήθηκε από τους ακαδημαϊκούς Michelle Ryan και Alexander Haslam του Πανεπιστημίου του Exeter, περιγράφει το γεγονός ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναλάβουν ηγετικές θέσεις σε περιόδους κρίσης ή αστάθειας — στιγμές κατά τις οποίες, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι προδιαγεγραμμένο να αποτύχουν.
Δεν λείπουν οι περιπτώσεις: η πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τερέζα Μέι, που ανέλαβε να οδηγήσει τη Βρετανία στην ταραχώδη έξοδό της από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ή η Μαρίσα Μάγιερ, που ανέλαβε τη διοίκηση της Yahoo! ως CEO. Το μοτίβο είναι συχνά το ίδιο: μια γυναίκα αναλαμβάνει μια σχεδόν αδύνατη αποστολή, αγωνίζεται να αλλάξει την κατάσταση, και η αποτυχία της τροφοδοτεί το στερεότυπο ότι ένας άνδρας θα τα είχε καταφέρει καλύτερα. Αυτή η δυναμική μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί χώρες που έχουν γυναίκες στην ηγεσία της κυβέρνησης ή μεγάλων εταιρειών έχουν χαμηλότερη βαθμολογία σε δείκτες εμπιστοσύνης.
