Ελαιόλαδο: Η απειλή από τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες ορυκτελαίων

«Οι ΜΟΑΗ αποτελούν μια σοβαρή απειλή, μια “ευλογιά του ελαιολάδου”», ήταν το μήνυμα της εσπερίδας που διοργάνωσε η Επιστημονική Εταιρεία Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4Ε) με θέμα «Οι Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες Ορυκτελαίων (MOAH) απειλούν την ελαιοκομία. Ενημέρωση – Συζήτηση – Προτάσεις», το οποίο αποδείχθηκε ένα σεμινάριο εκλαϊκευμένης γνώσης στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι της πολιτείας, των επαγγελματικών κλάδων στο ελαιόλαδο και του πυρηνελαίου, Περιφερειών, της επιστημονικής κοινότητας, σε ένα γόνιμο διάλογο, που ανέδειξε τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Γιάννης Ανδριανός, χαρακτήρισε το ζήτημα ως πολυπαραγοντικό και εξήγγειλε τη βούληση για σύσταση ενός ad hoc σχήματος συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων (κρατικών αρχών επιστημονικής κοινότητας), με σκοπό την τεκμηρίωση μιας εθνικής θέσης.

«Να γίνει μια έρευνα πεδίου ώστε με βάση τις ορθές καλλιεργητικές και βιομηχανικές πρακτικές, πρώτα να αποκλειστεί η όποια περίπτωση επιμόλυνσης και μετά με βάση τα δεδομένα που θα προκύψουν να καθοριστούν, αντικειμενικά και επιστημονικά, τα όρια για τους ΜΟΑΗ στο ελαιόλαδο και πυρηνέλαιο»

Η πρώην υπουργός Πολιτισμού και πρόεδρος του ΕΟΤ, Άντζελα Γκερέκου, περιέγραψε το όραμα ανάδειξης του ελληνικού ελαιολάδου ως ένα «ίαμα», το οποίο πρέπει να προβάλλουμε διεθνώς διαφυλάσσοντας την ποιότητά του.

Ο πρόεδρος του ΣΕΒΙΤΕΛ, Κώστας Κουτσιούμπης, χαιρέτησε με τη σειρά του την εκδήλωση ως ένα βήμα συνεργασίας, ζητώντας την επιτάχυνση της λήψης μέτρων, προκειμένου να αποφευχθούν οι συνέπειες από τη θεσμοθέτηση των ορίων, σύμφωνα με το προσχέδιο του κανονισμού της Κομισιόν.

Η παρέμβαση

Ο ομότιμος καθηγητής Βιοχημείας και Χημείας Τροφίμων του ΕΚΠΑ, Κωνσταντίνος Δημόπουλος, μέλος της 4Ε, έχει σηκώσει όλο το βάρος της τεκμηρίωσης των θέσεων της 4Ε και της αλληλογραφίας με την Επιτροπή (Κομισιόν). Αναφέρθηκε στο ιστορικό του θέματος που ανάγεται στην δεκαετία του 2000, οπότε είχε εμπλακεί και αυτός. Εξήγησε τις διαφορές μεταξύ της επιμόλυνσης από τοξικούς υδρογονάνθρακες (PAH) που προέρχονται από καυσαέρια, για την οποία θεσπίστηκαν όρια και μέθοδοι ανάλυσης, και των αρωματικών  υδρογονανθράκων από ορυκτέλαια (ΜΟΑΗ) ζήτημα που παραμένει ανοιχτό και συζητιέται ακόμη.

Επίσης πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των μη τοξικών MOSH και των ΜΟΑΗ, οι οποίοι ανάλογα με τον αριθμό των δακτυλίων και τη χημική τους σύσταση μπορεί να είναι τοξικοί προκαλώντας καρκίνο.

Η 4Ε συμμετείχε στον δημόσιο ευρωπαϊκό διάλογο παρεμβαίνοντας εξαρχής με έγγραφό της προς την Επιτροπή (Κομισιόν) την 27/2/2024 και μετέπειτα την 23/10/2025, τα οποία κοινοποιήθηκαν από την Κομισιόν σε όλους τους υπόλοιπους κρατικούς και μη φορείς που συμμετέχουν στο διάλογο.

Βασικοί άξονες της παρέμβασης της 4Ε αποτελούν:

α) Η μέθοδος που προτείνεται από την Κομισιόν για τον προσδιορισμό των ΜΟΑΗ είναι μη αξιόπιστη διότι συν-προσδιορίζει και ενδογενή συστατικά του ελαιόκαρπου που όμως δεν είναι τοξικά. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο έντονο στο πυρηνέλαιο λόγω της συμπύκνωσης κατά την επεξεργασία του.

β) Ο νομοθέτης δεν μπορεί να επιβάλλει επιστημονικά αυθαίρετους περιορισμούς, που θα κατέστρεφαν έναν τομέα ζωτικής σημασίας για τις μεσογειακές χώρες όπως η ελαιοκαλλιέργεια, αλλά ούτε και να στερήσει από τους καταναλωτές ένα προϊόν υψηλής θρεπτικής αξίας χωρίς επιστημονικά τεκμηριωμένη βεβαιότητα σχετικά με την παρουσία πραγματικών τοξικών ουσιών. Μια τέτοια απόφαση θα παραβίαζε την «Αρχή της Αναγκαιότητας», θεμελιώδη αρχή του του Ευρωπαϊκού Δικαίου.

Για τους παραπάνω λόγους η 4Ε προτείνει:

α) Την καθιέρωση μιας αξιόπιστης μεθόδου προσδιορισμού των ΜΟΑΗ, η οποία να προσδιορίζει μόνο τους αποδεδειγμένα τοξικούς δακτυλίους και να είναι σύμφωνη με  την επιστημονική βιβλιογραφία και αποδεκτή από τους Ευρωπαίους επιστήμονες. Εναλλακτικά, εφόσον ο εξοπλισμός και η μέθοδος αυτή κρίνονται ως υπερβολικά δαπανηροί, τότε μπορούν να υιοθετηθούν οι κατευθυντήριες γραμμές του JRC ώστε σε περίπτωση ανίχνευσης ΜΟΑΗ με την αρχική μέθοδο της Κομισιόν τότε να απαιτείται η δαπανηρή μέθοδος για τον προσδιορισμό των αποδεδειγμένα τοξικών δακτυλίων.

β) Θα πρέπει λοιπόν να γίνει μια έρευνα πεδίου ώστε με βάση τις ορθές καλλιεργητικές και βιομηχανικές πρακτικές, πρώτα να αποκλειστεί η όποια περίπτωση επιμόλυνσης και μετά με βάση τα δεδομένα που θα προκύψουν να καθοριστούν, αντικειμενικά και επιστημονικά, τα όρια για τους ΜΟΑΗ στο ελαιόλαδο και πυρηνέλαιο.

Οι κίνδυνοι για το ελαιόλαδο

Η Γεωργία Κυριακοπούλου, εκπρόσωπος της εταιρείας εμπορίας χύδην ελαιολάδου Hellas Oil και Γ.Γ. του υπό ίδρυση Συνδέσμου Παραγωγής Εμπορίας Τυποποίησης Ελληνικού Ελαιολάδου (ΣΥΠΕΤΕΕΛ) επεσήμανε ότι όλοι οι επί μέρους κρίκοι της αλυσίδας αξίας του ελαιολάδου θα πρέπει να συνεργάζονται έχοντας κοινή τους ευθύνη την προστασία της ποιότητας του ελαιολάδου.

Ειδικότερα για το ζήτημα των ΜΟΑΗ ανέλυσε τους τρεις μεγάλους κινδύνους. Πρώτον, να αποκλειστεί ένα τμήμα του (εξαιρετικού) παρθένου ελαιολάδου. Δεύτερον, να αποκλειστεί το πυρηνέλαιο από την τροφική αλυσίδα μετατρεπόμενο σε άνευ αξίας απόβλητο για την παραγωγή ενέργειας (βιοντίζελ). Τρίτον, να κατηγορηθεί σαν καρκινογόνο, άρα να πληγεί η παγκόσμια εικόνα του ελαιολάδου ως η κατεξοχήν υγιεινή λιπαρή ουσία, η κινητήριος δηλαδή δύναμη της αύξησης της κατανάλωσής του.

Η Έφη Χριστοπούλου, χημικός – γευσιγνώστρια, εμπειρογνώμων της ΕΕ και του IOC, μέλος της 4Ε, απαρίθμησε και ανέλυσε όλους τους επιμολυντές, μεταξύ άλλων και των ΜΟΑΗ, τους παράγοντες δημιουργίας τους, καθώς και τις καλές πρακτικές αποφυγής τους. Έδωσε μάλιστα τα όρια των ΜΟΑΗ σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα του υπό συζήτηση κανονισμού. Από 1/1/2027 για το παρθένο ελαιόλαδο τα 4 mg/κιλό και από 1/1/2028 τα 2 mg/κιλό, ενώ για το πυρηνέλαιο από 1/1/2028 τα 10 mg/κιλό, τα οποία μειώνονται σε 5 την mg 1/1/2029 και 2 mg/κιλό την 1/1/2030.

Ο Γιώργος Μπουραζάνης, γεωπόνος, γενικός διευθυντής όλων των ΔΑΟΚ Πελοποννήσου εκπροσώπησε την Περιφέρεια. Μετά από μια στατιστική «ακτινογραφία» της βαρύτητας της ελαιοκαλλιέργειας για την Πελοπόννησο, περιέγραψε «τον αγώνα δρόμου» που διεξάγεται από το 1970 για την ποιότητα. Ο χρόνος, το χρήμα και το μορφωτικό επίπεδο προσδιορίζουν το τελικό αποτέλεσμα, που είναι η συνισταμένη της τεχνολογίας, της επιστήμης, της πολιτικής, της νομοθεσίας και των ομάδων πίεσης (lobbying). Εν κατακλείδι, κάλεσε όλους τους εμπλεκόμενους στην αλυσίδα αξίας του ελαιολάδου να δημιουργήσουν μια κατάσταση αμοιβαίας ωφέλειας για όλους γιατί διαφορετικά, νομοτελειακά θα εκλείψει το προϊόν.