Επενδύσεις: Το νέο στοίχημα μετά το RRF 

Η Ευρώπη υστερεί σε επενδύσεις την ώρα που, στις ισχυρότερες οικονομίες της Ευρωζώνης, ο σχηματισμός παγίου κεφαλαίου παραμένει κάτω ή οριακά στα επίπεδα του 2019. Δεν πρόκειται για έλλειψη ρευστότητας ούτε για απότομη επιδείνωση των μακροοικονομικών συνθηκών. Πρόκειται για μια πιο επίμονη αδυναμία: την απουσία καθαρής κατεύθυνσης που να μετατρέπει τη σταθερότητα σε επενδυτική δυναμική.

Στη Γερμανία και τη Γαλλία, τις δύο οικονομίες που καθορίζουν τον ρυθμό της Ευρωζώνη, η εικόνα είναι αποκαλυπτική. Στη μεν Γερμανία, η βιομηχανική παραγωγή και οι ιδιωτικές επενδύσεις παραμένουν υποτονικές, παρά τη δημοσιονομική χαλάρωση και την αύξηση των κρατικών δαπανών. Στη δε Γαλλία, το υψηλό έλλειμμα και η πολιτική αβεβαιότητα λειτουργούν ανασταλτικά για μακροπρόθεσμες επενδυτικές αποφάσεις. Το κοινό στοιχείο και για τις δύο χώρες είναι η απουσία ενός πειστικού επενδυτικού σήματος που να δίνει κατεύθυνση στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Χωρίς αυτό, η ευρωπαϊκή ανάπτυξη διατηρείται, αλλά στερείται βάθους και αντοχής.

Οι επενδύσεις στην Ελλάδα

Για την Ελλάδα η ευρωπαϊκή στασιμότητα στις επενδύσεις αποτελεί τροχοπέδη για τους ρυθμούς ανάπτυξης. Η ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε ταχύτερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, όμως το έκανε σε μεγάλο βαθμό μέσα σε ένα περιβάλλον εξωτερικής ώθησης και ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Όταν οι μεγάλες οικονομίες δεν προκαλούν ισχυρό επενδυτικό κλίμα, η περιφέρεια χάνει τη δυναμική επένδυσης κεφαλαίων, τεχνολογίας και ζήτησης.

Από τη μία πλευρά, οι επενδύσεις στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί αισθητά σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία και ο σχηματισμός παγίου κεφαλαίου έχει ανακάμψει από τα χαμηλά της κρίσης. Από την άλλη, ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένει χαμηλότερος από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η σύνθεση των επενδύσεων εξακολουθεί να γέρνει προς κατασκευές και ακίνητα περισσότερο απ’ ό,τι προς βιομηχανία, τεχνολογία και εξαγωγική παραγωγή.

Σε αυτό το πλαίσιο, η απουσία ενός ευρωπαϊκού επενδυτικού «ρεύματος» λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής αδυναμιών. Οι ελληνικές επιχειρήσεις καλούνται να επενδύσουν σε ένα περιβάλλον όπου το κόστος χρήματος είναι υψηλότερο από την προηγούμενη δεκαετία, οι ευρωπαϊκές αγορές δεν προσφέρουν ισχυρή ζήτηση και οι μεγάλες οικονομίες δεν λειτουργούν ως ατμομηχανή. Το αποτέλεσμα είναι επενδυτική επιφυλακτικότητα, με λιγότερα μεγάλα σχέδια και περισσότερες «αμυντικές» επιλογές.

Η υστέρηση των επενδύσεων αποτυπώνεται άμεσα στην παραγωγικότητα

Το ευρωπαϊκό κενό ανταγωνιστικότητας

Η υστέρηση των επενδύσεων αποτυπώνεται άμεσα στην παραγωγικότητα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται με ρυθμούς κάτω του 1% ετησίως την τελευταία πενταετία, σημαντικά χαμηλότερα από τις ΗΠΑ. Η εικόνα είναι ακόμη πιο έντονη στη βιομηχανία, όπου ο χαμηλός ρυθμός επενδύσεων περιορίζουν την τεχνολογική ανανέωση.

Η Ελλάδα παρότι βελτιώνει σταδιακά την παραγωγικότητά της, ξεκινά από χαμηλότερη βάση. Η απόσταση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο παραμένει μεγάλη, όχι τόσο λόγω έλλειψης εργατικού δυναμικού, όσο λόγω της δομής των επενδύσεων. Όταν το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου κατευθύνεται σε μη εμπορικούς τομείς, η συνολική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας βελτιώνεται αργά και με περιορισμένη αντοχή στον χρόνο.

Τραπεζικός δανεισμός

Σε αυτό το περιβάλλον, ο ρόλος των τραπεζών γίνεται κομβικός. Η πιστωτική επέκταση στην Ευρωζώνη παραμένει συγκρατημένη, με τις τράπεζες να λειτουργούν πιο επιλεκτικά ως προς τον κίνδυνο και την απόδοση. Η χρηματοδότηση κατευθύνεται πρωτίστως σε επιχειρήσεις με ισχυρά ισοζύγια και χαμηλό ρίσκο, αφήνοντας λιγότερο χώρο για επενδύσεις υψηλότερης προστιθέμενης αξίας αλλά και υψηλότερης αβεβαιότητας.

Στην Ελλάδα, το φίλτρο αυτό είναι ακόμη πιο έντονο. Παρά τη βελτίωση της κεφαλαιακής θέσης των τραπεζών, η χρηματοδότηση παραμένει συγκεντρωμένη σε συγκεκριμένους κλάδους και επιχειρηματικά μεγέθη. Το ιδιωτικό κεφάλαιο λειτουργεί έτσι περισσότερο ως μηχανισμός σταθερότητας και λιγότερο ως μοχλός μετασχηματισμού της παραγωγικής βάσης.

Tο στοίχημα δεν αφορά μόνο το εσωτερικό αλλά και την Ευρώπη

Έλλειμμα ολιστικού σχεδίου

Μεταξύ των αρκετών διαφορετικών στοιχείων που εντοπίζει κανείς στην Ελλάδα σε σύγκριση με την Ευρώπη, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο που προκαλεί έντονο προβληματισμό. Και στις δύο περιπτώσεις προκαλεί έντονο προβληματισμό η απουσία ενός συνεκτικού, ορατού σχεδίου που να δίνει κατεύθυνση στις επενδύσεις. Όχι με τη μορφή έκτακτων πακέτων ή επιδοτήσεων, αλλά ως σταθερό πλαίσιο που συνδέει επενδύσεις, παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα.

Η Ευρώπη δείχνει να κινείται χωρίς πυξίδα. Και σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η ανάπτυξη γίνεται πιο ρηχή, πιο επιλεκτική και λιγότερο ικανή να στηρίξει την πολυπόθητη σύγκλιση. Για χώρες όπως η Ελλάδα, αυτό σημαίνει ότι το στοίχημα δεν αφορά μόνο το εσωτερικό αλλά και την Ευρώπη στο σύνολο της καθώς αν δεν υπάρξει επενδυτική αφύπνιση περιορίζεται η αναπτυξιακή δυναμική σε ολοκληρη την Ευρώπη.