Γιατί η ελληνική οικονομία δεν αναπτύσσεται

Το ελληνικό ΑΕΠ αυξάνεται με αισθητά χαμηλότερο ρυθμό από το ΑΕΠ των «ανταγωνιστριών» χωρών στα Βαλκάνια, στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη. Χωρίς, μάλιστα, την ύπαρξη των ευρωπαϊκών κονδυλίων η ελληνική οικονομία θα ήταν σχεδόν στάσιμη. Πράγμα το οποίο όλοι φοβούνται πως θα συμβεί μετά το 2026 όταν θα έχουμε χάσει το ΤΑΑ και θα μας έχουν μείνει τα κονδύλια του ΕΣΠΑ και λοιπών προγραμμάτων.

Αυτή η αδυναμία πραγματικής ανάπτυξης – που διαπιστώνουν όλοι οι ξένοι οργανισμοί – οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στο γεγονός πως η χώρα δεν είναι σε θέση να παράγει – υλικά ή άυλα – αγαθά υψηλής προστιθέμενης αξίας. Οι οικονομικές δραστηριότητές της προσανατολίζονται, εν πολλοίς, σε αυτό που πρόσφατη μελέτη περιέγραψε ως «οικονομία των καφέ», ενώ παλαιότερα περιγραφόταν ως «οικονομία με ατμομηχανή την οικοδομή». («Ατμομηχανή» που σήμερα έχει μάλλον σκουριάσει, παραχωρώντας τη θέση της στην «εστίαση»).

Υπάρχουν τουλάχιστον πέντε δομικοί λόγοι που συντηρούν αυτή την αδυναμία της ελληνικής οικονομίας.

1. Η υπερτιμημένη συναλλαγματική ισοτιμία

Στη μετά το 1945 οικονομική ιστορία (με εξαίρεση δύο μικρές πόλεις-κράτη που λειτούργησαν ως χρηματοπιστωτικά κέντρα), δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση χώρας που να αναπτύχθηκε δυναμικά με βάση ένα υπερτιμημένο, ή έστω «σκληρό νόμισμα», ενώ σχεδόν όλα τα οικονομικά «θαύματα» στηρίχθηκαν σε νόμισμα με συναλλαγματική ισοτιμία χαμηλότερη από εκείνη που αντιστοιχούσε στα θεμελιώδη μεγέθη τους. (Δυτική Γερμανία και Ιαπωνία της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, Νότιος Κορέα μετά το 1960, Κίνα μετά το 1990, Ταιβάν από το 1950 έως σήμερα κ.λπ.)

Η Ελλάδα συμμετέχοντας στο ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα έχει υιοθετήσει ένα «σκληρό» νόμισμα, υπερτιμημένο σε σχέση με τις δυνατότητες της οικονομίας της – και πρέπει να ζήσει με αυτό.

2. «Ολλανδική ασθένεια»

Είναι οικονομικού τύπου φαινόμενο που εμφανίζεται σε χώρες που αφενός είναι «μικρές ανοιχτές οικονομίες» και αφετέρου επωφελούνται από τη δυσανάλογα εκτεταμένη εξαγωγή κάποιου φυσικού πόρου (όπως τα ορυκτά καύσιμα). Αυτό όμως δημιουργεί ανατιμητικές τάσεις στο εθνικό νόμισμα και επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα των παραγωγικών τομέων της οικονομίας συντελώντας στη συρρίκνωσή τους.

Συμπληρωματικά με την οικονομική «ολλανδική ασθένεια», μάλιστα, παρατηρούνται και η πολιτική και κοινωνική εκδοχή τους που οφείλονται στις διαβρωτικές επιδράσεις τού σχετικά άκοπου πλουτισμού επί των ευνοουμένων μερίδων του πληθυσμού. Η χώρα μας, φυσικά, δεν εξάγει πετρέλαια και δεν διαθέτει κυμαινόμενη συναλλαγματική ισοτιμία.

Εν τούτοις, πάσχει από τη συγκεκριμένη ασθένεια, που επιδρά ανατιμητικά στις εσωτερικές τιμές (όπως στην περίπτωση της κατοικίας-οικοδομής) και παρεμπιπτόντως πολλαπλασιάζει τα καταστήματα εστίασης, αποτρέποντας επιχειρηματική δραστηριότητα και εργασία από το να στραφούν σε πιο παραγωγικούς τομείς.

Αιτία είναι πως η χώρα εξάγει επιτυχώς διάφορα προϊόντα που προσφέρουν σχετικά άκοπο – ή και εντελώς άκοπο – πλουτισμό.

Περίπτωση σχετικά άκοπου πλουτισμού (δηλαδή χωρίς ανάγκη προσφυγής σε έρευνα, τεχνολογία και υψηλού επιπέδου οργάνωση) είναι οι ταξιδιωτικές υπηρεσίες που εξάγονται προς τα εκατομμύρια επισκεπτών από όλον τον κόσμο.

Περίπτωση καθαρά άκοπου πλουτισμού είναι η θεσμοποιημένη επαιτεία που εξάγεται προς τις Βρυξέλλες και αποφέρει δαψιλείς ευρωπαϊκές επιδοτήσεις και ενισχύσεις.

3. «Ανθρώπινο κεφάλαιο»

Αποτελεί την ουσιώδη κινητήρια δύναμη κάθε οικονομίας που βρίσκεται σε πορεία ανάπτυξης. Οσο και αν πληγώνεται το εθνικό μας φιλότιμο, γεγονός είναι πως το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας, σε όλες τις μετρήσεις, υπολείπεται αισθητά εκείνου των ανταγωνιστριών χωρών σε γνώσεις, δεξιότητες, επιστημονική κατάρτιση (ειδικά της κατηγορίας STEAM), επαγγελματικές εξειδικεύσεις κ.λπ. Συνήθως, δε, όταν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο ζήτημα θεωρούμε πως το χαμηλό επίπεδο του ανθρωπίνου κεφαλαίου αφορά μόνο τους εργαζομένους, αλλά αυτό είναι λάθος.

Από το επίπεδο και την ποιότητα του ανθρωπίνου κεφαλαίου (όσου απομένει μετά τη φυγή νέων στο εξωτερικό), εξαρτάται, επίσης, και η επιχειρηματικότητα και κυρίως η νέα (νεοφυής) επιχειρηματικότητα η οποία είναι εκείνη που δημιουργεί την πραγματική δυναμική ανάπτυξης διεθνώς.

4. Διαφθορά

Κάθε πολίτης, εμπειρικά και βιωματικά, γνωρίζει, μαζί με τις διεθνείς έρευνες, το υψηλό επίπεδο διαφθοράς που πλήττει την εθνική οικονομία.

Βεβαίως, στην οικονομική ιστορία υπάρχουν παραδείγματα χωρών όπου ενδημική διαφθορά συνυπήρξε με εκρηκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Το θέμα είναι πως η ελληνική περίπτωση δεν φαίνεται να είναι τέτοιου είδους, και στις μέρες μας η διαφθορά έχει φτάσει σε παροξυστικά επίπεδα που ισοδυναμούν με λεηλασία της χώρας. Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, άλλωστε, και οι αναφερθείσες «διεφθαρμένες» οικονομίες, όταν φθάνουν στο επίπεδο της «παγίδας του μεσαίου εισοδήματος», όπου και η Ελλάδα βρίσκεται εγκλωβισμένη εδώ και δεκαετίες, δεν μπορούν να εξέλθουν από αυτήν αναπτυσσόμενες περαιτέρω εάν δεν καταπολεμήσουν τη διαφθορά. Κάτι που παρ’ ημίν δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

5. Δημογραφική τροχοπέδη

Μία οικονομία είναι πολύ δύσκολο να αναπτυχθεί δυναμικά όταν βρίσκεται σε δημογραφική κάμψη. Η Ελλάδα, στις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ευεργετήθηκε από το καλούμενο «δημογραφικό μέρισμα», δηλαδή την αύξηση του ποσοστού του οικονομικά ενεργού πληθυσμού σε σχέση με το ποσοστό του «εξαρτημένου πληθυσμού», των ανηλίκων και των υπερηλίκων.

Αυτό πλέον είναι κάτι που έχει αντιστραφεί δραματικά λόγω της δημογραφικής κάμψης της χώρας και η οικονομία σήμερα αντί να επωφελείται από κάποιο «δημογραφικό μέρισμα» βαρύνεται σημαντικά από ό,τι θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «δημογραφική τροχοπέδη» λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.

Οι περισσότερες ελληνικές κυβερνήσεις – με πλέον μακάρια και ανυποψίαστη την παρούσα – δεν ήταν σε θέση να εκπονήσουν την αναγκαία οικονομική στρατηγική προκειμένου να αντισταθμίσουν τη δομική στασιμότητα, προωθώντας μία αναπτυξιακή δυναμική.

Ποια θα ήταν σήμερα τα στοιχεία μίας τέτοιας στρατηγικής; Ενδεικτικά αναφέρουμε:

•  Προσπάθεια να γίνει η Ελλάδα χρηματοπιστωτικό κέντρο (αλλά και «νέο Ντουμπάι» κοσμοπολιτισμού), όπως έγιναν, στηριγμένες στο «σκληρό» τους νόμισμα, η Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ.
•  Στεγαστική πολιτική που θα αξιοποιήσει τα αδρανές κτιριακό απόθεμα και θα αποδυναμώσει την επίδραση της «ολλανδικής ασθένειας» στο στεγαστικό.
•  Ριζοσπαστική μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση και στην επαγγελματική μαθητεία που θα ενισχύσει το «ανθρώπινο κεφάλαιο».
•  Δημιουργία ειδικού οργανισμού καταπολέμησης της διαφθοράς – όπως το έκαναν επιτυχώς άλλες χώρες.
•  Ενίσχυση των κοινωνικών υπηρεσιών για ανάσχεση της δημογραφικής κάμψης και της συρρίκνωσης των περιφερειών.
•  Συνέργεια του Ελληνικού Δημοσίου σε επενδύσεις τεχνολογίας αιχμής με ξένες επιχειρήσεις, σε «ειδικές οικονομικές ζώνες», όπως κάνουν σχεδόν όλες οι «ανταγωνίστριες» χώρες – και επωφελούνται θεαματικά.

Οι κ.κ. Δημήτρης Α. Ιωάννου και Χρήστος Α. Ιωάννου είναι οικονομολόγοι

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ