Οι «ρίζες» του κορωνοϊού: Τι ξέρουμε και τι όχι, τι ψάχνουμε και τι φοβόμαστε

Την Παρασκευή, η εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δήλωσε ότι προετοιμάζεται μια πρόταση η οποία, εφόσον γίνει αποδεκτή, θα οδηγήσει στη δεύτερη και πιο ενδελεχή φάση των ερευνών αναφορικά με την προέλευση και τη μετάδοση στον άνθρωπο του ιού SARS-CoV-2. Κάτι απολύτως αναγκαίο μιας και η πρώτη, όπως είναι γνωστό, έχει αφήσει πολλά και κρίσιμα κενά.

Στόχος, όπως είναι προφανές, είναι να δοθούν απαντήσεις σε ένα ερώτημα που εξακολουθεί να απασχολεί τους επιστήμονες, να προβληματίζει τους πολίτες και να προκαλεί (γεω)πολιτικές αναταράξεις. Κάτι απολύτως φυσιολογικό και αναμενόμενο, εάν σκεφτεί κανείς ότι έχει οδηγήσει ήδη στον θάνατο πάνω από 3 εκατομμύρια ανθρώπους και έχει φέρει τα πάνω-κάτω στην καθημερινή ζωή δισεκατομμυρίων άλλων και, βεβαίως, στην παγκόσμια οικονομία.

Η παραπάνω εξέλιξη, σε κάθε περίπτωση, αποτελεί φυσική συνέπεια των σχετικών αιτημάτων που έχουν ήδη καταθέσει οι ΗΠΑ και η Βρετανία. Ωστόσο, όλοι καταλαβαίνουν ότι το «κλειδί» στην υπόθεση είναι η Κίνα, η οποία μοιάζει να είναι στριμωγμένη το τελευταίο διάστημα και θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το δικαίωμα βέτο που διαθέτει στον ΠΟΥ για να αποτρέψει ενδεχόμενες αποκαλύψεις που θα την εκθέσουν.

Δύο τα σενάρια επισήμως

Η ουσία είναι πως η υπόθεση θα παραμείνει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας το επόμενο διάστημα. Ειδικά μετά την εντολή-τελεσίγραφο που έδωσε ο Τζο Μπάιντεν στις υπηρεσίες πληροφοριών, να του δώσουν μια ξεκάθαρη απάντηση για την προέλευση και διάδοση του ιού μέσα σε 90 ημέρες.

Μετά και από αυτή την εξέλιξη και με τη σφραγίδα του προέδρου και των πανίσχυρων υπηρεσιών των ΗΠΑ, υπάρχουν και επισήμως δύο βασικά σενάρια: Η μετάδοση στον άνθρωπο μέσω επαφής με ζώα-ξενιστές που «κουβαλούσαν» τον ιό και ένα ατύχημα που είχε ως αποτέλεσμα τη διαφυγή του από κάποιο εργαστήριο στο οποίο είχε απομονωθεί προκειμένου να ερευνηθεί.

Για την ώρα, βεβαίως, «δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση ώστε να εκτιμηθεί ποιο από τα δύο σενάρια είναι πιο πιθανό από το άλλο», όπως αναφέρει η ανακοίνωση του διευθυντή της ODNI, που αποτελεί την «ομπρέλα» 17 διαφορετικών υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ. Αυτό, όμως, σύμφωνα με τον Μπάιντεν, δεν μπορεί να συνεχιστεί και, για τον λόγο αυτό, δόθηκε η εντολή τα «μάτια» και τα «αυτιά» των Αμερικανών πρακτόρων και διπλωματών να φτάσουν στα άδυτα της… Απαγορευμένης Πόλης. Και εκεί, να πιάσουν τον μίτο του μυστηρίου και να τον ξετυλίξουν.

Μέχρι να διαπιστώσουμε, όμως, τι ακριβώς θα καταφέρουν, ας προσπαθήσουμε να θυμηθούμε τι γνωρίζουμε μέχρι αυτή τη στιγμή για την εμφάνιση και τη διάδοση του ιού.

1. Ποιος είναι, επισήμως, ο «ασθενής-μηδέν»;

Όπως είναι γνωστό, η Κίνα δημοσιοποίησε την ύπαρξη ενός νέου θανατηφόρου κορονοϊού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2020. Οι υποψίες στράφηκαν στην αγορά θαλασσινών της Χουανάν, στην πόλη Ουχάν, με τις πρώτες εκτιμήσεις να αναφέρουν ότι εκεί έγινε η μοιραία «επαφή». Η θεωρία αυτή, όμως, καταρρίφθηκε γρήγορα. Ήδη, από τις 26 Ιανουαρίου, Κινέζοι επιστήμονες δημοσίευσαν στο Lancet τα αποτελέσματα έρευνας στους πρώτους 41 ασθενείς που νοσηλεύτηκαν, τα οποία έδειξαν ότι τα 13 (στα οποία και το πρώτο καταγεγραμμένο ως τότε) ουδεμία σχέση είχαν με τη συγκεκριμένη αγορά. Οι έρευνες που ακολούθησαν οδήγησαν σε ένα περιστατικό που καταγράφηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2020 στην Ουχάν και παραμένει, ως σήμερα, ο επίσημος «ασθενής-μηδέν».

2. Τι διαφορά έχει η διάδοση από τη μετάδοση ενός ιού;

Όπως σημείωνε πρόσφατα το Bloomberg, «το σημείο στο οποίο μια νόσος αρχίζει να μεταδίδεται ευρέως δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με εκείνο στο οποίο μεταπήδησε από το ζωικό βασίλειο στον πρώτο άνθρωπο». Το ρεπορτάζ φέρνει δε ως παράδειγμα τον ιό HIV του AIDS, ο οποίος «γεννήθηκε» σε χιμπατζήδες στο νοτιοανατολικό Κογκό, όμως δεν άρχισε να μεταδίδεται ευρέως παρά τη δεκαετία του 1920, όταν έφτασε στην Κινσάσα, που βρίσκεται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Μάλιστα, όπως σημειώνει, «η δημοσιοποίηση αυτού του ευρήματος έγινε μόλις το 2014, τρεις δεκαετίες αφότου διαγνώστηκε η πανδημία του AIDS».

3. Τι μπορεί να συνέβη, λοιπόν, με τον SARS-CoV-2;

Δεν αποκλείεται τα πρώτα μεμονωμένα κρούσματα να εμφανίστηκαν νωρίτερα από αυτό που έχει χαρακτηριστεί επισήμως «ασθενής-μηδέν», στις 8 Δεκεμβρίου – με τους επιστήμονες να θεωρούν ως πιθανότερο διάστημα αυτό από τα μέσα Οκτωβρίου ως τα μέσα Νοεμβρίου. Σε αυτή την περίπτωση, η αγορά θαλασσινών της Χουανάν να έπαιξε τον ρόλο της πρώτης (πιθανότατα) εστίας υπερμετάδοσης του ιού.

4. Τι έδειξε η πρώτη έρευνα του ΠΟΥ;

Μετά την έρευνα που διεξήγε στις αρχές του έτους στην Ουχάν επιτροπή 17 επιστημόνων του ΠΟΥ, σε συνεργασία με ισάριθμους Κινέζους, εκδόθηκε μια κοινή ανακοίνωση – στις 9 Φεβρουαρίου 2021 – στην οποία, ανάμεσα στα άλλα, αναφέρονται τα εξής: «Τα ευρήματα συνηγορούν με το συμπέρασμα ότι η θεωρία ενός εργαστηριακού ατυχήματος είναι εξαιρετικά απίθανο να αποτελεί την ερμηνεία της μετάδοσης του ιού στον άνθρωπο». Ωστόσο, μόλις δύο ημέρες αργότερα, ο επικεφαλής του διεθνούς οργανισμού, Τέντρος Αντχάνομ Γκεμπρεϊγέσους, αρνήθηκε να αποκλείσει κατηγορηματικά το σενάριο της διαφυγής από εργαστήριο.

5. Γιατί ζητούν τώρα οι ΗΠΑ νέα έρευνα;

Πέντε ημέρες προτού ο Ντόναλντ Τραμπ εγκαταλείψει τον Λευκό Οίκο, στις 15 Ιανουαρίου 2021, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ παραδίδει μια έκθεση δεδομένων αναφορικά με το Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν (WIV), στην οποία ανάμεσα στα άλλα αναφέρει και τα εξής: «Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει κάθε λόγο να πιστεύει πως αρκετοί ερευνητές εντός του WIV νόσησαν το φθινόπωρο του 2019, πριν το πρώτο επισήμως διαπιστωμένο περιστατικό, με συμπτώματα  παρόμοια τόσο με αυτά της Covid-19 όσο και των κοινών εποχικών ασθενειών». Με αυτό ως δεδομένο, ο νέος σύμβουλος εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, Τζέικ Σάλιβαν, εξέδωσε στις 19 Φεβρουαρίου ανακοίνωση στην οποία σημειώνει: «Είμαστε βαθιά ανήσυχοι για τον τρόπο με τον οποίο τα πρώιμα ευρήματα της έρευνας για την Covid-19 έγιναν γνωστά, καθώς και ερωτήματα αναφορικά με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για να φτάσουμε σε αυτά». Τις επόμενες εβδομάδες και μέχρι το «τελεσίγραφο» του Τραμπ, αρκετές ομάδες επιστημόνων ζήτησαν δημοσίως νέα έρευνα και κάλεσαν το Πεκίνο να επιτρέψει την πλήρη πρόσβαση στην επίμαχη περιοχή και τις εκεί εγκαταστάσεις.

6. Υπάρχει κάτι που στηρίζει το «σενάριο του εργαστηρίου»;

Το πιο ισχυρό στοιχείο αποτυπώθηκε για πρώτη φορά σε ρεπορτάζ των Times του Λονδίνου, στις 4 Ιουλίου 2020. Σύμφωνα με αυτό, το 2012 είχε εμφανιστεί σε εγκαταλειμμένο ορυχείο χαλκού στην νοτιοδυτική επαρχία Γιουνάν της Κίνας, το οποίο είχε μετατραπεί σε φωλιά χιλιάδων νυχτερίδων, ένας ιός το DNA του οποίου ήταν κατά 96% όμοιο με αυτό που προκάλεσε την Covid-19. Μάλιστα, έξι άνδρες νόσησαν και τρεις πέθαναν αφότου συμμετείχαν σε συνεργείο συλλογής περιττωμάτων νυχτερίδων έξω από το ορυχείο. Ο συγκεκριμένος ιός μεταφέρθηκε στο WIV το 2013 όπου έγινε αντικείμενο μελέτης (με χρηματοδότηση και των ΗΠΑ, όπως παραδέχθηκε ο Άντονι Φάουτσι). Μάλιστα, η επικεφαλής του αρμόδιου τομέα του ινστιτούτου, Σι Ζενγκλί, έχει πει – μετά την εμφάνιση του SARS-CoV-2 – ότι στα εργαστήρια υπήρχαν άλλοι δύο παρόμοιοι ιοί, που είχαν μεταφερθεί εκεί την προηγούμενη 15ετία. Ωστόσο, ισχυρίστηκε πως διεξήγε ενδελεχείς έρευνες για να διαπιστώσει εάν υπήρχε περίπτωση «διαφυγής» ενός εξ αυτών από λάθος, καταλήγοντας πως αυτό δεν είχε συμβεί.

7. Υφίσταται, άραγε, και τρίτο σενάριο;

Το τρίτο ενδεχόμενο που έχει εξεταστεί ως πιθανή αιτία μετάδοσης του ιού αφορά τα συσκευασμένα και ειδικά τα κατεψυγμένα τρόφιμα, μιας και ο ιός επιβιώνει πιο εύκολα σε αυτές τις εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Μάλιστα, η πρώτη επιτροπή του ΠΟΥ σημείωσε πως το συγκεκριμένο σενάριο «αξίζει να ερευνηθεί», ενώ η κυβέρνηση του Πεκίνου άφησε να εννοηθεί ότι αυτό είναι το πιο πιθανό, βάζοντας στο στόχαστρό της εισαγόμενα τυποποιημένα τρόφιμα. Από την πλευρά τους, οι αρμόδιες υπηρεσίες των ΗΠΑ (FDA και CDC) σημείωσαν πως δεν υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις που να οδηγούν σε τέτοιο συμπέρασμα. Όμως, στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και άλλα μέρη του πλανήτη έχουν καταγραφεί πολλά περιστατικά μετάδοσης του ιού σε μονάδες επεξεργασίας κράτος και τυποποίησης τροφίμων, κάτι που δεν αποκλείει το ενδεχόμενο αυτός να μεταφέρθηκε και εκτός μέσω των συσκευασιών.

8. Μπορεί να υπάρχει πολιτική σκοπιμότητα;

Ασφαλώς και ναι. Υπενθυμίζεται πως από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες, Ουάσιγκτον και Πεκίνο είχαν αλληλοκατηγορηθεί ότι κατασκεύασαν σε εργαστήριο τον ιό και τον άφησαν σκοπίμως ελεύθερο. Σύντομα, βεβαίως, αυτή η θεωρία συνωμοσίας εγκαταλείφθηκε από τα πιο επίσημα χείλη, καθώς κατέστη σαφές ότι οδηγούσε σε επικίνδυνες ατραπούς – έστω κι αν ο Τραμπ δεν έπαψε στιγμή να κάνει λόγο για τον «κινεζικό ιό». Τώρα δε που ο Μπάιντεν ανακινεί το θέμα, έχει φροντίσει να ξεκαθαρίσει εξαρχής ότι ακόμη και εάν επαληθευτεί το «σενάριο του εργαστηρίου», θα πρόκειται για ατύχημα. Παρ’ όλα αυτά, είναι φανερό ότι εφόσον αυτό συμβεί, το πλήγμα που θα δεχθεί η Κίνα θα το συνοδεύει από δεκαετίες, καθώς θα θεωρηθεί υπεύθυνη για ένα συμβάν που προκάλεσε τη βαθύτερη παγκόσμια κρίση που έχουν γνωρίσει οι σύγχρονες γενιές. Κι αυτό θα στιγματίσει ανεξίτηλα την ανερχόμενη υπερδύναμη, που θα θεωρηθεί αφερέγγυα και επικίνδυνη.