Nord Stream 2: Διχασμός στην ΕΕ μετά τη συμφωνία Γερμανίας – ΗΠΑ

Η συμφωνία με τις ΗΠΑ δεν αφήνει άλλο ουσιαστικό εμπόδιο για την ολοκλήρωση του αγωγού ρωσικών συμφερόντων, όμως αρκετοί εταίροι του Βερολίνου στην ΕΕ είναι δυσαρεστημένοι. Τα υπάρχοντα ρήγματα διευρύνονται περαιτέρω.

Η αμηχανία ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής στις πρώτες αντιδράσεις των Βρυξελλών και των 27 μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας που επετεύχθη ανάμεσα σε Γερμανία και Ηνωμένες Πολιτείες για τον αγωγό Nord Stream 2. Ο συγκεκριμένος αγωγός «δεν εμπίπτει στα θέματα που αφορούν συλλογικά την ΕΕ», δήλωσε την Πέμπτη ο εκπρόσωπος της Κομισιόν για να αιτιολογήσει το γεγονός ότι δεν προβλήθηκε κανενός είδους βέτο ούτε υπήρξε (επισήμως τουλάχιστον) συζήτηση στις τάξεις της Επιτροπής και του Συμβουλίου.

Ηταν μια δήλωση σχεδόν ταυτόσημη με εκείνη που είχε κάνει πριν από έναν περίπου μήνα, τις παραμονές του συμβουλίου κορυφής, ο Ζοζέπ Μπορέλ. «Ο Nord Stream 2 δεν είναι ένα έργο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και δεν χρηματοδοτείται από αυτήν. Είναι ένα έργο της Γερμανίας», είχε πει χαρακτηριστικά ο υπεύθυνος της εξωτερικής πολιτικής, νίπτοντας τας χείρας του.

Στη συνέχεια, πάντως, καθώς είναι γνωστό ότι αρκετά κράτη – μέλη (κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης) αντιδρούν έντονα, ο εκπρόσωπος της Κομισιόν έσπευσε να ισορροπήσει κάπως την κατάσταση. «Η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν είναι μόνο εθνικό ζήτημα, απαιτεί συντονισμό με την Ευρωπαϊκή Ενωση και μεταξύ των κρατών – μελών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σκοπεύει να συζητήσει τις λεπτομέρειες εφαρμογής της συμφωνίας ΗΠΑ – Γερμανίας με τα κράτη – μέλη. Αυτό θα γίνει για να εξασφαλιστεί ότι όλα τα μέτρα θα συντονίζονται καλά στο πνεύμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης», πρόσθεσε – και άφησε τους πάντες να καταλάβουν ό,τι θέλουν.

«Τελειωμένη υπόθεση»

Η αλήθεια είναι ότι με τους Αμερικανούς να έχουν φύγει από τη μέση, λαμβάνοντας ανταλλάγματα και δεσμεύσεις που ακόμη δεν γνωρίζουμε τις λεπτομέρειές τους, πιθανότατα δεν υπάρχει κανείς που να σκέφτεται να σηκώσει το λάβαρο της σύγκρουσης με το Βερολίνο εντός της ΕΕ για τον Nord Stream 2. Ειδικά καθώς οι πιο ισχυροί εταίροι, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και άλλοι, όχι απλώς δεν προβάλλουν αντιρρήσεις, αλλά έχουν ταχθεί επίσης υπέρ της κατασκευής του, έστω και πιο σιωπηρά.

Υπό αυτό το πρίσμα, ο συγκεκριμένος αγωγός καταγράφεται ως μια μεγάλη επιτυχία του Βερολίνου και προσωπικά της Μέρκελ, που κατάφεραν για μία ακόμη φορά να επιβάλουν τις απόψεις και τα συμφέροντά τους. Τα οποία, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς στις διαπιστώσεις μας, έρχονται σε ευθεία αντίθεση τόσο με την απόφαση που έχουν λάβει ομόφωνα οι 27 (με ψήφο και των Γερμανών) για σταδιακή μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία, όσο και με τη δέσμευσή τους να στηρίξουν την Ουκρανία, η οποία – ό,τι και να υποσχέθηκαν οι Γερμανοί στους Αμερικανούς – είναι σαφές ότι με τη λειτουργία του Nord Stream 2 χάνει μεγάλο μέρος της «αξίας» της ως χώρας διέλευσης του ρωσικού φυσικού αερίου προς τις ευρωπαϊκές αγορές.

Πλέον, όπως είχε παραδεχθεί και τον Ιούνιο ο Αντονι Μπλίνκεν, ο αγωγός είναι μια «τελειωμένη υπόθεση». Δεν ισχύει το ίδιο, όμως, για τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή η εξέλιξη εντός της ΕΕ, καθώς δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα θελήσουν να πάρουν ρεβάνς από τους Γερμανούς με την πρώτη ευκαιρία. Ηδη, για του λόγου το αληθές, οι υπουργοί Εξωτερικών Πολωνίας και Ουκρανίας εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση με την οποία τονίζουν ότι οι δεσμεύσεις που φέρεται να ανέλαβε η γερμανική πλευρά είναι αόριστες και επιφανειακές, ενώ δεν μπορούν να θεωρηθούν επαρκείς για να περιορίσουν τις απειλές που συνεπάγεται ο Nord Stream 2.

Οι Γερμανοί προκρίνουν τα συμφέροντά τους

Σε ανεπίσημο επίπεδο, μάλιστα, τα σχόλια που γίνονται κατά του Βερολίνου είναι πολύ πιο καυστικά και επιθετικά. Η συμφωνία που υπογράφηκε και η ολοκλήρωση του έργου αποτελούν την πιο πρόσφατη απόδειξη της αδυναμίας «να πειστεί η Γερμανία ότι η διατήρηση της ειρήνης στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ έχει μεγαλύτερη αξία από τις σχέσεις της με τη Ρωσία του Πούτιν», σχολίασε στους «Financial Times» ο Σλάβομιρ Ντέμπσκι, επικεφαλής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων της Πολωνίας, μιας «δεξαμενής σκέψης» που χρηματοδοτείται από το κράτος και την κυβέρνηση του PiS, η οποία δεν κρύβει την εχθρότητά της απέναντι στη Μόσχα.

Σε αυτό το φόντο, όπως σημειώνουν οι «FT», «πολλά θα κριθούν από τις διαπραγματεύσεις που θα διεξαχθούν το επόμενο διάστημα, ενόψει της επίσκεψης του προέδρου της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο και τη συνάντησή του με τον Τζο Μπάιντεν στις 30 Αυγούστου, καθώς και από την ικανότητα του Βερολίνου να πείσει τους επικριτές του ότι είναι σε θέση να υπερασπίσει τα συμφέροντα της Ευρώπης και της Ουκρανίας».

Εάν κρίνουμε, πάντως, από τη μέχρι σήμερα εμπειρία, τόσο απέναντι στη Ρωσία όσο και απέναντι στην Κίνα, οι Γερμανοί θέλουν και μπορούν να υπερασπίσουν τα συμφέροντα των εταίρων και των συμμάχων τους μόνο μέχρι του σημείου που δεν έρχονται σε αντίθεση με τα δικά τους. Εστω κι αν η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με αντιδράσεις και στο εσωτερικό της χώρας, όπως συνέβη και με τον Nord Stream 2, καθώς η υποψήφια των Πρασίνων δήλωσε ότι εξακολουθεί να είναι αντίθετη, ενώ ο επικεφαλής του ΕΛΚ στην Ευρωβουλή και στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος Μάνφρεντ Βέμπερ επέκρινε την κυβέρνηση της χώρας του επειδή λειτούργησε εν αγνοία της ΕΕ.

Κι αυτό, αναμφίβολα, δεν αποτελεί μια αισιόδοξη παρακαταθήκη για το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του οικοδομήματος της ΕΕ.

Μια δύσκολη γέννα…

• Νοέμβριος 2011: Η ρωσική Gazprom και οι ευρωπαίοι εταίροι της εξετάζουν για πρώτη φορά το σενάριο επέκτασης του συστήματος των αγωγών, έτσι ώστε η δυναμικότητα μεταφοράς αερίου να αυξηθεί κατά 55 δισ. κυβικά μέτρα, δηλαδή να διπλασιαστεί.
• Ιούνιος 2015: Gazprom, Royal Dutch Shell, E.ON, OMV, Wintershall και ENGIE καταλήγουν σε συμφωνία για κατασκευή του Nord Stream 2.
• 2016: Οκτώ κυβερνήσεις κρατών της ΕΕ (κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης) προβάλλουν ενστάσεις, επικαλούμενες γεωπολιτικούς λόγους.
• 2017-18: Υπογράφονται τα χρηματοδοτικά πρωτόκολλα και η Γερμανία εκδίδει άδειες για την κατασκευή και τη λειτουργία του αγωγού.
• Ιανουάριος 2019: Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Γερμανία αφήνει να εννοηθεί ότι οι εταιρείες που συμμετέχουν στην κατασκευή του Nord Stream θα αντιμετωπίσουν κυρώσεις.
• Δεκέμβριος 2019: Ο Ντόναλντ Τραμπ υπογράφει διάταγμα που προβλέπει κυρώσεις και η ελβετο-ολλανδική εταιρεία Allseas σταματά τις εργασίες για καταπόντιση σωλήνων του αγωγού στη Βαλτική.
• Μάιος 2020: Η Γερμανία δίνει εξαίρεση από τους κανόνες της ΕΕ που αφορούν το φυσικό αέριο στις εταιρείες της κοινοπραξίας. Ευρωπαϊκό δικαστήριο απορρίπτει την προσφυγή των κοινοπραξιών Nord Stream 1 και Nord Stream 2 κατά των κανόνων της ΕΕ.
• Σεπτέμβριος 2020: Ο μεγαλύτερος όμιλος ασφάλισης ναυτιλιακών διαμηνύει ότι δεν θα παρέχει κάλυψη στα πλοία που μετέχουν στις εργασίες του Nord Stream 2.
• Οκτώβριος 2020: Η Δανία δίνει άδεια εργασιών στα χωρικά της ύδατα.
• Δεκέμβριος 2020: Οι ΗΠΑ ψηφίζουν νόμο που θέτει στο στόχαστρο άτομα και εταιρείες που συμμετέχουν στα έργα του Nord Stream 2. Η Ρωσία εκτιμά ότι αυτό θα περιπλέξει την υπόθεση. Ωστόσο, λίγο πριν από το τέλος του έτους, ολοκληρώνεται η κατασκευή των 2,6 χιλιομέτρων του αγωγού στα γερμανικά χωρικά ύδατα.
• Ιανουάριος 2021: Ως και την τελευταία ημέρα στον Λευκό Οίκο, η κυβέρνηση Τραμπ απειλεί με κυρώσεις τους Ευρωπαίους και τους Ρώσους. Στις 21 Ιανουαρίου, η Ευρωβουλή εγκρίνει ψήφισμα καλώντας να σταματήσουν οι εργασίες ως απάντηση στη σύλληψη του Αλεξέι Ναβάλνι από τις ρωσικές Αρχές.
• Φεβρουάριος 2021: Η Ανγκελα Μέρκελ δηλώνει ότι η Γερμανία συνεχίζει «προς το παρόν» να στηρίζει την κατασκευή του αγωγού.
• Μάιος 2021: Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναστέλλει τις κυρώσεις σε βάρος συμμετεχόντων στην κατασκευή του Nord Stream 2 με το επιχείρημα ότι είναι μια κίνηση που εξυπηρετεί το εθνικό συμφέρον των ΗΠΑ. Η Μέρκελ προαναγγέλλει νέες διαπραγματεύσεις με τους Αμερικανούς.
• Ιούνιος 2021: Ο Βλαντίμιρ Πούτιν εκφράζει την ικανοποίησή του για τη στάση των ΗΠΑ, ενώ ο Αντονι Μπλίνκεν δηλώνει ότι ο Nord Stream 2 είναι μια «τελειωμένη υπόθεση».
• Ιούλιος 2021: Κατά την επίσκεψη της Μέρκελ στις ΗΠΑ, στις 15 του μήνα, δεν προκύπτει επισήμως συμφωνία με τον Τζο Μπάιντεν για το συγκεκριμένο θέμα. Μία εβδομάδα αργότερα ανακοινώνεται η συμφωνία, με το Βερολίνο να δεσμεύεται πως δεν θα επιτρέψει στη Μόσχα να αξιοποιήσει τον αγωγό ως γεωπολιτικό όπλο, κυρίως κατά της Ουκρανίας.