Η Ανγκελα Μέρκελ φεύγει – Σε ποιους, άραγε, θα λείψει και πόσο;

Για πολλούς, ο τίτλος που της ταιριάζει περισσότερο είναι αυτός της «σιδηράς καγκελαρίου». Για άλλους, υπήρξε η αδιαμφισβήτητη «βασίλισσα της Ευρώπης». Για όλους, πάντως, είναι η πολιτικός η οποία σφράγισε την πορεία της ΕΕ και του ευρώ τα τελευταία 16 χρόνια, όσο ήταν και το διάστημα που παρέμεινε επικεφαλής της κυβέρνησης της Γερμανίας.

Σε κάθε περίπτωση, έχοντας παραβρεθεί σε περίπου 100 συνόδους κορυφής της ΕΕ, έχοντας συμμετέχει σε εκατοντάδες διμερείς και πολυμερείς συναντήσεις, καθώς και διεθνή φόρα, έχοντας δει να περνούν από τον Λευκό Οίκο τέσσερις πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών και από την Κόκκινη Πλατεία του Πεκίνου τρεις πρόεδροι της Κίνας, έχοντας παρακολουθήσει δεκάδες αλλαγές στο τιμόνι των περισσότερων χωρών του πλανήτη, η Μέρκελ είναι η μακροβιότερη Ευρωπαία ηγέτις.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: UBS – Ποιος θα κυβερνήσει τη Γερμανία;

Είναι, επίσης, μία από τις μακροβιότερες παγκοσμίως – με εξαίρεση δύο πολιτικούς με τους οποίους την ενώνουν και τη χωρίζουν πολλά: τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Ταγίπ Ερντογάν, με τους οποίους έχει συναντηθεί περισσότερες φορές από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος και τους γνωρίζει πολύ καλά.

«Διαχειρίστρια» τεσσάρων κρίσεων

Ουδείς μπορεί, επίσης, να αμφισβητήσει την τεράστια εμπειρία που διαθέτει, καθώς και τις ικανότητές της. Εξάλλου, στη διάρκεια της θητείας της αναγκάστηκε να διαχειριστεί τέσσερις διαδοχικές κρίσεις, από τις πιο σοβαρές που βίωσε μεταπολεμικά η Ευρώπη, καθώς έφτασαν να απειλήσουν την ίδια την ύπαρξη του οικοδομήματος της «ενωμένης Ευρώπης»: Τη χρηματοπιστωτική του 2009-’10, την προσφυγική του 2015-’16, του Brexit το 2019-’20 και της πανδημίας του 2020-’21.

Αν και πολλοί θα συμφωνήσουν ότι το έκανε πάντα με επιτυχία, θα παραδεχτούν τουλάχιστον ότι κατάφερε να βγάλει το καράβι από τη φουρτούνα και να το οδηγήσει σε πιο ήρεμα νερά. Εκεί όπου επιτρέπεται στους πάντες να κάνουν το «ταμείο» τους και να επανεξετάσουν τα σχέδιά τους για το μέλλον.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Ευρωπαίοι, πολιτικοί και απλοί πολίτες, έμαθαν όλα αυτά τα χρόνια να ζουν με την Μέρκελ και την εικόνα της. Άλλοτε επιδοκιμάζοντάς την, άλλοτε αναμένοντας με αγωνία τις αποφάσεις της και άλλοτε «πυροβολώντας» την. Και τώρα, όλοι αυτοί, θα πρέπει να βρουν κάποιον άλλη ή άλλη για να την αντικαταστήσει στους πολλαπλούς ρόλους που είχε.

Ποιος Μακρόν;

Προφανώς, δεν θα είναι κάτι εύκολο. Αυτός, εξάλλου, είναι και ο λόγος που, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, η πλειοψηφία θα επέλεγε αυτήν για πρόεδρο της ΕΕ εφόσον υπήρχε η συγκεκριμένη θέση – και όχι, για παράδειγμα, τον Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος συγκεντρώνει μόλις 14% και δεν καταφέρνει να την ξεπεράσει ούτε στις τάξεις των Γάλλων συμπατριωτών του.

«Ζήτω η Μέρκελ», λέει λοιπόν το 57% των Ισπανών και το 44% των Ούγγρων, το 37% των Ιταλών και το 35% των Πολωνών, ακόμη και το 32% των Γάλλων – ποια άλλη απόδειξη να ζητήσει κανείς…

Ουδείς αναντικατάστατος, θα απαντήσουν βεβαίως πολλοί – δικαιολογημένα προφανώς, με βάση την ιστορική εμπειρία. Καλή η Μέρκελ, αλλά τελικά αφήνει την Ευρώπη στάσιμη και πιο αδύναμη, μιας και φρόντισε κυρίως να μην διαταραχθούν οι ισορροπίες, θα ισχυριστούν κάποιοι άλλοι – και επίσης δεν θα έχουν άδικο. Της έλειψε το πολιτικό όραμα και η τόλμη, με αποτέλεσμα κανένα πρόβλημα να μην έχει λυθεί οριστικά, θα πουν ορισμένοι (όπως το BBC) – και τα επιχειρήματά τους θα έχουν βάση.

«Παιδί» της εποχής της

Ας μην είμαστε, όμως, άδικοι. Η Μέρκελ, όπως και κάθε πολιτικός στην εποχή του άλλωστε, αποτέλεσε το «πρόσωπο» της Γερμανίας στα χρόνια που ακολούθησαν την πρώτη και σύντομη περίοδο που ακολούθησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την επανένωση της Γερμανίας.

Βρέθηκε σε θέση ισχύος όταν άρχισε να αποκαλύπτεται ότι τελικά είχαν πέσει έξω όσοι πίστευαν στις θεωρίες για το «τέλος της ιστορίας», καθώς αποδείχθηκε ότι μια νέα σελίδα μόλις είχε αρχίσει να γράφεται.

Η Μέρκελ αποτέλεσε, με άλλα λόγια, ένα «παιδί» της ιστορικής συγκυρίας. Αν και έβαλε την προσωπική της σφραγίδα, τα όριά της υπήρξαν συγκεκριμένα – όπως άλλωστε συνέβη και με τους προέδρους των ΗΠΑ τους οποίους είδε να περνούν από μπροστά της, από τον Ομπάμα μέχρι τον Τραμπ.

Η πολιτική της σκληρής λιτότητας που ακολούθησε στην πρώτη κρίση δεν αποτέλεσε προσωπική της επιλογή, αλλά συνισταμένη των επιδιώξεων του Βερολίνου και των συμμάχων του, καθώς και των συσχετισμών στην ΕΕ. Το ίδιο και η πιο διαλλακτικά στάση την οποία υιοθέτησε την περίοδο της πανδημίας, καθώς οι ισορροπίες είχαν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό – όπως και η στάση των κοινωνιών.

Σίγουρα, ούτε η Γερμανία ούτε η Ευρώπη θα βρουν εύκολα νέα Μέρκελ, καθώς κανείς από τους επίδοξους διαδόχους της δεν εμπνέει εμπιστοσύνη ούτε συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες να μακροημερεύσει. Ίσως, όμως, και να μην χρειάζονται μια νέα Μέρκελ, καθώς η εποχή και το μοντέλο της «διαχείρισης», τα οποία η ίδια υπηρέτησε πιστά, μπορούν να αρκεστούν σε πολιτικούς που είναι αναλώσιμοι και μιας χρήσης…