Η συμμαχία AUKUS, ο «Ψυχρός Πόλεμος» με την Κίνα και η δυσαρέσκεια της ΕΕ

Η στρατιωτική συμμαχία ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Αυστραλία και τη Βρετανία, που αποσκοπεί στο να αντισταθμίσει την υπεροχή της Κίνας στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, θα μείνει στην ιστορία ως σημείο καμπής στη διεθνή γεωπολιτική σφαίρα.

Κλιμακώνει τον ψυχρό πόλεμο με την Κίνα, εισάγει μια νέα κούρσα εξοπλισμών και συμβάλλει στη διάδοση των πυρηνικών. Αποτελεί ένα «σχίσμα» της Δύσης και πολλοί μιλούν για τη γένεση ενός «νέου ΝΑΤΟ» στον Ειρηνικό.

Αποξενώνει την Ευρώπη, που όχι μόνο έμεινε εκτός της συμφωνίας, αλλά ούτε καν είχε την οποιαδήποτε πληροφόρηση γι’ αυτήν, και προκαλεί ένταση στις σχέσεις ΗΠΑ – Γαλλίας. Ενισχύει την αντίληψη ότι η Ουάσιγκτον δεν αποτελεί αξιόπιστο εταίρο, λίγες εβδομάδες μετά την άρον-άρον απόσυρση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, που επίσης ενέτεινε την εντύπωση ότι η Ουάσιγκτον «κρεμάει» τους συμμάχους της.

Τονίζει την ανάγκη για την αυτονομία της ΕΕ και αναμένεται να δώσει ώθηση στις προσπάθειες δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής δύναμης ταχείας επέμβασης. Τέλος, εγείρει αμφιβολίες για το αν η εξωτερική πολιτική του Τζο Μπάιντεν («η Αμερική επανέρχεται») είναι όντως αντίθετη από εκείνη του προκατόχου του Ντόναλντ Τραμπ («Η Αμερική πρώτα»).

Αιφνιδιασμένο το Παρίσι

Η συμφωνία, που ονομάζεται AUKUS από τα αρχικά των τριών χωρών, ανακοινώθηκε αιφνιδίως την Πέμπτη τα ξημερώματα (ώρα Ελλάδας) στην Ουάσιγκτον από τον πρόεδρο Μπάιντεν, ενώ οι πρωθυπουργοί της Αυστραλίας Σκοτ Μόρισον και της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον ήταν «παρόντες» μέσω δύο γιγαντοοθονών. Ο κυριότερος αιφνιδιασμένος είναι το Παρίσι, που είχε υπογράψει συμφωνία με την Αυστραλία για να της προμηθεύσει 12 συμβατικά υποβρύχια (ηλεκτροντιζελοκίνητα), αλλά έμαθε από διαρροές στον Τύπο, λίγες ώρες πριν από τη δημόσια ανακοίνωση του Μπάιντεν, ότι η Αυστραλία είχε υπαναχωρήσει από τα γαλλικά υποβρύχια για να προμηθευτεί οκτώ πυρηνοκίνητα αμερικανικά.

Οι «New York Times» εκτιμούν ότι η AUKUS «προμηνύει με ποιον τρόπο οι αντικρουόμενες αντιδράσεις των ΗΠΑ και της Ευρώπης στην αντιπαράθεση με την Κίνα θα επαναχαράξουν τον παγκόσμιο στρατηγικό χάρτη». Σύμφωνα με ανάλυση του «The Atlantic», «το τέλος του πολέμου στο Αφγανιστάν, η στροφή κατά της Κίνας και η προτεραιοποίηση των παλαιών αγγλοσαξονικών συμμαχιών έναντι της ΕΕ αποτελούν μεγάλης σημασίας στρατηγικές κινήσεις».

Τα πυρηνικά υποβρύχια

Οι ΗΠΑ θα μοιραστούν την τεχνογνωσία των πυρηνοκίνητων υποβρυχίων με την Αυστραλία, το οποίο αποτελεί τεράστια στρατηγική απόφαση της Ουάσιγκτον που παρομοιάζεται με εκείνη να εγκαταστήσει πυραύλους Pershing II στην Ευρώπη στη δεκαετία του ’80 εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης.

Εχοντας προφανώς ανάγκη από μια στενή συμμαχία για να αντισταθμίσει το Πεκίνο στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να παραμερίσουν τις επιφυλάξεις τους να μοιραστούν την τεχνολογία των πυρηνικών υποβρυχίων, την οποία έχουν μοιραστεί μέχρι σήμερα μόνο με τη Βρετανία το 1958.

Οι λεπτομέρειες της AUKUS θα συμφωνηθούν στους επόμενους 18 μήνες. Υπογράφοντάς την, η Καμπέρα, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια διατεινόταν ότι δεν θα επέλεγε πλευρά στη διαμάχη Πεκίνου – Ουάσιγκτον, επιλέγει σαφώς πλευρά. Και μάλιστα, σύμφωνα με αυστραλούς αναλυτές, δεσμεύει στρατηγικά τη χώρα για πολλές γενιές. Εχοντας αποκτήσει την άκρως απόρρητη τεχνολογία των πυρηνοκίνητων υποβρυχίων από τις ΗΠΑ, η Αυστραλία είναι αναγκασμένη να εμπλακεί σε τυχόν σύρραξη στην περιοχή – είτε ως στόχος από το Πεκίνο, είτε διότι η ανάμειξή της θα θεωρείται δεδομένη από τις ΗΠΑ αν χρειαστεί.

Αντιδρά το Πεκίνο

Συνεχίζοντας τις στρατηγικές ενέργειες με στόχο το Πεκίνο, την ερχόμενη Παρασκευή (24/9) ο πρόεδρος Μπάιντεν θα συναντηθεί στον Λευκό Οίκο με τους ηγέτες της «Quad», όπως ονομάζεται η ανεπίσημη συμμαχία ΗΠΑ, Αυστραλίας, Ινδίας και Ιαπωνίας που σχηματίζεται απέναντι στην Κίνα, θα δεχθεί δηλαδή τον Μόρισον και τους πρωθυπουργούς της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι και της Ιαπωνίας Γιοσιχίντε Σούγκα.

Το Πεκίνο χαρακτήρισε «ανεύθυνη» τη στάση των ΗΠΑ. Εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών προειδοποίησε ότι η AUKUS «θα πλήξει την περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, θα οξύνει την κούρσα εξοπλισμών και θα βλάψει τις διεθνείς προσπάθειες για τη μη διάδοση των πυρηνικών».

Στη Γαλλία τονίζεται η αναξιοπιστία των ΗΠΑ. «Μονομερή, βάναυση, απρόβλεπτη» και «πισώπλατο μαχαίρωμα» χαρακτήρισε ο γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν την κίνηση της Ουάσιγκτον, παραλληλίζοντας τον Μπάιντεν με τον Τραμπ.

Γάλλοι αξιωματούχοι στην Ουάσιγκτον κατηγορούν, μιλώντας σε δημοσιογράφους, τους Αμερικανούς ότι έκρυβαν επιμελώς πληροφορίες για τη συμφωνία, παρ’ όλο που τους πίεζαν γάλλοι διπλωμάτες οι οποίοι είχαν αρχίσει να υποψιάζονται ότι κάτι μεγάλο ετοιμαζόταν. Ο πρώην πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ουάσιγκτον και από πιο σεβαστούς γάλλους διπλωμάτες Ζεράρ Αρό δήλωσε ότι αν στη θέση του Μακρόν βρισκόταν ο Σαρλ ντε Γκωλ, θα είχε απαντήσει αμέσως στην αμερικανική πρόκληση ανοίγοντας διάλογο με το Πεκίνο.

Οικονομικό ζήτημα

Στις ΗΠΑ υπερτονίζεται η εμπορική πλευρά του θέματος: «Εκτός από διπλωματικό, είναι και οικονομικό ζήτημα – απώλεια εισοδήματος για τη γαλλική αμυντική βιομηχανία και κέρδος για αμερικανικές εταιρείες». Η αρχική συμφωνία θα απέφερε 31 δισ. ευρώ στη Γαλλία και με διάφορες προσθήκες είχε φθάσει τα 56 δισ. ευρώ.

Αναλύοντας το πού βρίσκονταν οι γαλλοαμερικανικές σχέσεις πριν από τη δημοσιοποίηση της AUKUS, ο επικεφαλής του γραφείου των «New York Times» στο Παρίσι Ρότζερ Κόεν αναφέρεται στον εκνευρισμό που προκαλούσαν επί καιρό στην Ουάσιγκτον οι δηλώσεις του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν περί «ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας» και μιας αυτόνομης Ευρώπης ανάμεσα στην Αμερική και στην Κίνα. Αναφέρεται επίσης στο ότι ο Μακρόν δεν έχει επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο αφότου ανέλαβε πρόεδρος ο Μπάιντεν τον Ιανουάριο.

Η AUKUS όμως διευκολύνει τον Μακρόν στην προσπάθειά του να πείσει τους ευρωπαίους εταίρους του για την ανάγκη για στρατιωτική αυτονομία της ΕΕ. Στις Βρυξέλλες ο ευρωπαίος υπουργός Εξωτερικών Ζοζέπ Μπορέλ παραπονέθηκε ότι «παρ’ όλο που μια τέτοια συμφωνία δεν μαγειρεύτηκε μέσα σε μια μέρα, δεν την είχαμε πληροφορηθεί» και ότι η AUKUS αποτελεί απόδειξη ότι η ΕΕ «πρέπει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό της, εφόσον οι άλλοι σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους».

Η Ουάσιγκτον και η Καμπέρα προβάλλουν την υπεροχή των αμερικανικών υποβρυχίων. «Από άποψη μεγέθους του πεδίου της μάχης, δεν υπάρχει σύγκριση, όσο καλό και αν είναι το ντιζελοκίνητο σκάφος, ιδίως επειδή στον Ειρηνικό Ωκεανό οι αποστάσεις είναι τεράστιες» δήλωσε ο ναύαρχος Τζέιμς Σταυρίδης, πρώην επικεφαλής των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη.

Ομως η Καμπέρα είχε επιλέξει τα γαλλικά υποβρύχια Barracuda, ακριβώς επειδή έχουν τη δυνατότητα να μετατραπούν από ντιζελοκίνητα σε πυρηνοκίνητα.

Ανησυχία για διεύρυνση των πυρηνικών

Η Κίνα έχει σήμερα το μεγαλύτερο πολεμικό ναυτικό στον κόσμο σε αριθμό σκαφών. Σύμφωνα με στοιχεία από το αμερικανικό Πεντάγωνο για το 2019, διαθέτει 350 σκάφη στα οποία περιλαμβάνονται 12 πυρηνικά υποβρύχια, ενώ οι ΗΠΑ έχουν 293 σκάφη, αν και μερικά είναι μεγαλύτερα από τα κινεζικά. Το Πεκίνο όμως υπολείπεται σε συστήματα κατά των υποβρυχίων, γι’ αυτό η ενέργεια της Ουάσιγκτον να στείλει πυρηνικά υποβρύχια στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας εξοργίζει ιδιαιτέρως τους Κινέζους.

Οι γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών εκτέθηκαν διότι Αυστραλία και ΗΠΑ εξαπατούσαν επί μήνες το Παρίσι – αν και επισήμως δεν υπάρχει κατασκοπεία μεταξύ συμμάχων, στην πράξη είναι διαφορετικά. Στις 31 Αυγούστου μάλιστα είχαν συναντηθεί οι υπουργοί Εξωτερικών και Αμυνας της Γαλλίας με τους αυστραλούς ομολόγους τους και το κοινό ανακοινωθέν ανέφερε, στην παράγραφο 21, τη σημασία «του μελλοντικού προγράμματος των υποβρυχίων».

Η Ουάσιγκτον και η Καμπέρα προσπαθούν να κατευνάσουν τις ανησυχίες για τη διάδοση των πυρηνικών, τονίζοντας ότι τα υποβρύχια θα χρησιμοποιούν την πυρηνική ενέργεια για να κινούνται («αόρατα» με αυτονομία πέντε συνεχόμενων μηνών), αλλά θα φέρουν συμβατικούς πυραύλους.

Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες που τροφοδοτούν με ενέργεια τα αμερικανικά και βρετανικά υποβρύχια χρησιμοποιούν ουράνιο εμπλουτισμένο στον ίδιο βαθμό (90%) που απαιτείται για πυρηνικά όπλα (τα πυρηνικά υποβρύχια άλλων χωρών χρησιμοποιούν λιγότερο εμπλουτισμένο ουράνιο, ακατάλληλο για όπλα). Τα τελευταία αρκετά χρόνια γίνονταν προσπάθειες να αποσυρθούν οι αντιδραστήρες που χρησιμοποιούν ουράνιο εμπλουτισμένο κατά 90%, από τον φόβο μήπως αυτό πέσει στα λάθος χέρια και χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.

Η Aukus σπρώχνει σαφώς τον κόσμο προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η Ουάσιγκτον προσπαθεί να παρουσιάσει τη συμφωνία ως «εξαίρεση» στη μη διάδοση, εξοργίζοντας συμμάχους και εχθρούς ανά τον κόσμο που μιλούν για δύο μέτρα και δύο σταθμά. Ειδικοί εκτιμούν ότι σύντομα θα θελήσουν πυρηνικά υποβρύχια και άλλοι, όπως η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία.

Το πρώτο βήμα για την «Παγκόσμια Βρετανία»

Στο Λονδίνο, η Ντάουνινγκ Στριτ παρουσιάζει την Aukus ως το πρώτο βήμα για την περίφημη «Παγκόσμια Βρετανία», την οποία υπόσχεται ο Τζόνσον από το Brexit και μετά.

Ο βρετανός πρωθυπουργός επικρίθηκε από την προκάτοχό του Τερέζα Μέι που τον ρώτησε αν η συμφωνία ΗΠΑ – Αυστραλίας – Βρετανίας θα παρασύρει την τελευταία σε έναν πόλεμο με την Κίνα – τι θα συμβεί αν λόγου χάρη το Πεκίνο επιτεθεί στην Ταϊβάν; Ο Τζόνσον δεν απέκλεισε κανένα ενδεχόμενο.

Βρετανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι οι Αυστραλοί πλησίασαν το Λονδίνο τον Μάρτιο αναζητώντας συμφωνία για τα υποβρύχια αφού είχαν αποφασίσει να υπαναχωρήσουν από τη συμφωνία του 2016 με τη Γαλλία. Τζόνσον και Μόρισον απευθύνθηκαν στον Μπάιντεν και οι τρεις τους είχαν μια συνάντηση για το θέμα στο περιθώριο της Συνόδου του G7 στην Κορνουάλη τον Ιούνιο.