Πράσινη Λογιστική και Κλιματική Πρόκληση

Η λογιστική που παρέχει πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον, για παράδειγμα τα έξοδα που προκύπτουν από την ανακύκλωση των προϊόντων που πωλούνται, από την ανάκτηση τοποθεσιών μετά τη χρήση, κλπ. Γενικότερα, η περιβαλλοντική λογιστική, το αποτέλεσμα της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης, αναφέρεται συχνά ως πράσινη λογιστική.

Δεν είναι πλέον σήμερα δυνατό να περιοριστεί κανείς στη μέτρηση της ανάπτυξης με οικονομικούς όρους όπως η νομισματική αξία της παραγωγής, το εισόδημα ή η κατά κεφαλή δαπάνη. Υπάρχουν άλλα κριτήρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη μέτρηση της πράσινης ανάπτυξης. Σύμφωνα με το Βρετανό οικονομολόγο-οικολόγο Tim Jackson, «η ευημερία βρίσκεται στην ικανότητά μας να ευδοκιμούμε ως ανθρώπινα όντα εντός των οικολογικών ορίων ενός πεπερασμένου πλανήτη. Η πρόκληση για την κοινωνία μας είναι να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για αυτήν την αλλαγή».

Η πράσινη ανάπτυξη θα απαιτήσει την προώθηση των πράσινων δημόσιων αγορών και την οικολογική έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α). Είναι σημαντικό να υιοθετηθεί ένα κατάλληλο σύστημα κυρώσεων (αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει) και κινήτρων (για παράδειγμα, φορολογικές ελαφρύνσεις υπέρ των επενδύσεων στην οικολογική Έρευνα & Ανάπτυξη). Ωστόσο, για τη μέτρηση της πράσινης ανάπτυξης, θα είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη πρόσθετα κριτήρια όπως η βιωσιμότητα, ο σεβασμός στο περιβάλλον, η ευτυχία ή η ευημερία.

Η πράσινη λογιστική θα μπορούσε να είναι η απάντηση. Σε επίπεδο επιχείρησης αυτό συνεπάγεται τον προσδιορισμό και την αξιολόγηση σε νομισματικούς όρους των κλασικών εσωτερικών ιδιωτικών κοστών που επηρεάζουν άμεσα το αποτέλεσμα του ισολογισμού. Αυτά μπορεί να είναι άμεσα κόστη, όπως οι πρώτες ύλες και η εργασία που αποδίδονται σε ένα προϊόν ή τμήμα, αλλά και έμμεσα ή γενικά, όπως το ενοίκιο, τα γενικά έξοδα, η απόσβεση, το κόστος των καυσίμων, η ενέργεια, κλπ. Επιπλέον, ορισμένοι εξωτερικοί παράγοντες, όπως το περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος που επηρεάζουν το εξωτερικό περιβάλλον, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη. Αν και συχνά παραβλέπονται, η συμπερίληψή τους στη λογιστική των επιχειρήσεων ως εσωτερικά στοιχεία μπορεί να αποτελεί ένδειξη καλύτερης κατανομής των σπάνιων πόρων.

Ένας αποτελεσματικός ισολογισμός

Η 26η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή που μόλις τελείωσε στη Γλασκώβη (31/10-12/11) είχε ως στόχο τη διατήρηση της θέρμανσης στους +1,5 C. Πολλές πρωτοβουλίες έχουν προταθεί όπως η έκθεση Dasgupta (Economics of Biodiversity, 2 Φεβρουαρίου), για τη μέτρηση της λογιστικής αξίας του περιβάλλοντος, του κλίματος, της βιοποικιλότητας (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η τιμή της βιοποικιλότητας, μια πολυκριτήρια προσέγγιση, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 14/11/2021), εν συντομία της φύσης, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι οικονομικοί παράγοντες, οι επιχειρήσεις, οι καταναλωτές, οι δημόσιες αρχές, για τη χρηματοοικονομική δύναμη της καταστροφής τους.

Ο Fabian Muniesa, κοινωνιολόγος, σε μια συλλογική εργασία που επιμελήθηκε από κοινού με τον Kean Birch, «Assetization: turning things into assets in technoscientific capitalism» (ΜΙΤ Press 2020), δείχνει ότι ο στόχος των επιχειρήσεων δεν είναι τόσο να εμπορευματοποιήσουν τη συμπεριφορά μας (όπως η Google και το Facebook), τα γονίδιά μας (όπως η Big Pharma), τα δεδομένα μας (όπως η Amazon) αγοράζοντας και πουλώντας τα, παρά μετατρέποντάς τα σε περιουσιακά στοιχεία, συσσωρεύοντάς τα για να αντλήσουν από αυτή την περιουσία μια μελλοντική ράντα παρά ένα άμεσο κέρδος, αυτό της διαφήμισης, για παράδειγμα.

Από αυτή την άποψη, η βιώσιμη χρηματοοικονομική, η εταιρική κοινωνική ευθύνη, το crowdfunding, οι επενδύσεις αντίκτυπου, το άνοιγμα της διακυβέρνησης στους συμμετέχοντες είναι νέες «οικολογικά συμβατές» μορφές της χρηματοοικονομικής (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, συμμετοχική χρηματοδότηση, Πολυτεχνείο Κρήτης, Παρασκευή 26 Ιουλίου 2019).

Ένας αποτελεσματικός περιβαλλοντικός ισολογισμός δείχνει πάντα είτε ζημιά είτε κέρδος. Ωστόσο, θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις κατηγορίες εσωτερικών και εξωτερικών κοστών, όπως προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι, εκπομπές και ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτων, η φυσική υποβάθμιση της φύσης και η εξάντληση των περιορισμένων πόρων. Τα εσωτερικά και εξωτερικά οφέλη πρέπει να υπολογίζονται και να ποσοτικοποιούνται χρησιμοποιώντας νομισματικά μεγέθη. Μπορεί, για παράδειγμα, να είναι η εξοικονόμηση πόρων που επιτυγχάνεται με τη χρήση νέων, καθαρότερων τεχνολογιών, με αποτέλεσμα τη μείωση της ρύπανσης και τη βελτίωση της υγείας, την κατάκτηση νέων αγορών ή ακόμη και την αλλαγή πρώτων υλών ή διαδικασίας παραγωγής.

Η πράσινη λογιστική αποτελεί βασική συνιστώσα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Μπορεί να διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων και να συμβάλει στην ενίσχυση της κερδοφορίας στο πλαίσιο του τρίπτυχου ESG. Γενικά, κάθε οργανισμός θα πρέπει να συγκρίνει το κόστος των δραστηριοτήτων για την πρόληψη ή την εμπόδιση της περιβαλλοντικής ζημιάς σε σχέση με αυτό που θα κόστιζε η υλοποίηση δραστηριοτήτων αποκατάστασης. Η χρήση της πράσινης λογιστικής επιτρέπει τη λήψη επενδυτικών αποφάσεων συγκρίνοντας τα ιδιωτικά και κοινωνικά κόστη με τα ιδιωτικά και κοινωνικά οφέλη. Η αξιολόγηση του κύκλου ζωής δίνει τη δυνατότητα στον οργανισμό να λαμβάνει τεκμηριωμένες αποφάσεις, υπολογίζοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός προϊόντος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, από την εξόρυξη πρώτων υλών έως την τελική του διάθεση ή την ανακύκλωση, μέσω της παραγωγής και της διανομής.

Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να ενθαρρύνει την εισαγωγή της πράσινης λογιστικής σε εθνικό επίπεδο, αυτές οι προσπάθειες θα μπορούσαν να ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις να κάνουν το ίδιο. Η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών, των πολιτών και των μετόχων σχετικά με τη σημασία της βιώσιμης πράσινης ανάπτυξης απαιτεί μια τιμολογιακή πολιτική που αντικατοπτρίζει πλήρως το πραγματικό κόστος της ανάπτυξης. Η διαφανής πράσινη λογιστική θα είναι μια ουσιαστική συνιστώσα οποιασδήποτε πολιτικής που στοχεύει να πάει «πέρα από το ΑΕΠ».

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

* Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης

* Δρ. Αιμίλιος Γαλαριώτης, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Αντιπρύτανης Έρευνας, Audencia Business School, France