Το πρόβλημα του στασιμοπληθωρισμού

Πανδημία COVID-19, ενεργειακή κρίση, εισβολή στην Ουκρανία.

Γεγονότα που οδήγησαν σε νέα οικονομική ύφεση και συνεχή αβεβαιότητα τόσο στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αλλά και τα κράτη που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα με διάφορα μέτρα στήριξης.

Το νέο δεδομένο της κρίσης αυτής ονομάζεται στασιμοπληθωρισμός που είναι μια κατάσταση στην οποία ο ρυθμός πληθωρισμού είναι υψηλός, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης επιβραδύνεται και η ανεργία παραμένει υψηλή. Αυτό ανησυχεί αρκετές οικονομίες σήμερα.

Συμβαίνει επειδή η οικονομική ανάπτυξη έχει σταματήσει, ο πληθωρισμός αυξάνεται σημαντικά ενώ τα εισοδήματα δεν αυξάνονται ανάλογα με την αύξηση των τιμών.

Αιτίες του στασιμοπληθωρισμού είναι κυρίως: η μειωμένη κατανάλωση, η αστάθεια στις τιμές των εμπορευμάτων και της ενέργειας (η αύξηση στις τιμή του πετρελαίου οδηγεί σε αύξηση στις τιμές των τροφίμων), η μείωση στις επενδύσεις και στη βιομηχανική δραστηριότητα (που επηρεάζει αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη), η ανεργία, και κυρίως ο πληθωρισμός που επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως το υψηλό κόστος μεταφοράς. Συγκεκριμένα, η χαμηλή παραγωγή και η μικρή προσφορά οδηγούν σε πτώση της απασχόλησης και σε αύξηση στις τιμές των προϊόντων.

Ο στασιμοπληθωρισμός θεωρείται απειλή για την οικονομία διότι μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερες θέσεις εργασίας και χαμηλότερους μισθούς, ενώ έχει αρνητικό αντίκτυπο στις μετοχές. Έτσι, εμφανίζεται σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από οικονομική στασιμότητα, όπως έγινε τη δεκαετία του 1970, όταν οι χώρες παραγωγής πετρελαίου κήρυξαν εμπάργκο μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ και προκάλεσαν μια εκπληκτική αύξηση του κόστους παραγωγής.

Το πετρελαϊκό σοκ οδήγησε σε αύξηση του πληθωρισμού και οικονομική ύφεση.

Τι άλλο συνέβη τη δεκαετία του 1970; Οι υποστηρικτές του μονεταρισμού (αναφέρουν ότι ο υψηλός πληθωρισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται με μείωση της προσφοράς χρήματος) επιτέθηκαν στους υποστηρικτές του κεϋνσιανισμού (αναφέρουν ότι το κράτος με αύξηση των δαπανών και μείωση των φόρων, μπορεί να αυξήσει την παραγωγή και να μειώσει την ανεργία) που είχαν κυριαρχήσει επί δεκαετίες, αφού τα κράτη τη δεκαετία του 1970 δημιούργησαν υψηλούς πληθωρισμούς (βλ. Βρετανία, Αμερική).

Σημαντικό είναι ότι ο στασιμοπληθωρισμός τότε ερμηνεύτηκε με τη θεωρία της χρονικής συνέπειας, δηλαδή οι κυβερνήσεις πρέπει να παραμένουν πιστές στις πολιτικές τους για να πετύχουν τους στόχους τους. Διαφορετικά, δημιουργούνται αυξήσεις στον πληθωρισμό και την ανεργία και μειώσεις σε επενδύσεις.

Τι μπορεί να γίνει για να αντιμετωπιστεί ο στασιμοπληθωρισμός σήμερα;

Η λύση στο πρόβλημα μπορεί να έρθει με συγκεκριμένες παρεμβάσεις σε τρία επίπεδα:

1. φορολογικά μέτρα,

2. εργασιακά μέτρα (μισθοί-ασφαλιστικές εισφορές) και

3. μείωση του κόστους παραγωγής.

Συγκεκριμένα,

1. Φορολογικά μέτρα: Το βασικό μέτρο πολιτικής είναι η μείωση του φόρου εισοδήματος, των εταιρικών φόρων, καθώς και του ΦΠΑ σε βασικά προϊόντα.

2. Εργασιακά μέτρα (αύξηση μισθών και μείωση ασφαλιστικών εισφορών): Όταν οι μισθοί αυξάνονται πολύ, οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να μειώσουν την παραγωγή και την απασχόληση. Έτσι, παρατηρείται πτώση του πραγματικού εισοδήματος και των καταναλωτικών δαπανών. Μόνο με αύξηση των μισθών στα επίπεδα που μπορούν να ανταπεξέλθουν οι εργοδότες μπορεί να μειωθεί ο πληθωρισμός και να βελτιωθεί η οικονομική κατάσταση. Σε αυτό θα βοηθήσει μια ανάλογη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών. Επίσης, δεν πρέπει οι αυξήσεις των μισθών να περάσουν στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών.

3. Αύξηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων και μείωση του κόστους παραγωγής: Πρέπει να δοθούν κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα να επενδύσει περισσότερο και να αυξήσει την αποδοτικότητα και κερδοφορία μέσω των παραπάνω φορολογικών μέτρων που θα βοηθήσουν στη μείωση του κόστους παραγωγής άρα στην ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης.

Τα τελευταία οικονομικά δεδομένα δείχνουν ότι ο στασιμοπληθωρισμός φαίνεται να εμφανίζεται ξανά στις μέρες μας και πρέπει να ελεγχθεί το συντομότερο. Μόνο με στοχευμένα μέτρα μπορεί να σταματήσει η οικονομική επιβράδυνση και η απότομη αύξηση στον πληθωρισμό.

Ο έλεγχος των τιμών των τροφίμων θα βοηθήσει τις κυβερνήσεις να αποτρέψουν τον στασιμοπληθωρισμό και να επανέλθει σταδιακά ο πληθωρισμός και η ανάπτυξη σε προηγούμενα επίπεδα.

Τα μέτρα στήριξης πρέπει να ενισχύουν μακροπρόθεσμα την οικονομική ανάπτυξη ενώ δεν πρέπει να δημιουργηθούν νέα χρέη κρατών (οι δείκτες χρέους σήμερα είναι υψηλότεροι από τη δεκαετία του 1970). Με άλλα λόγια, τα μέτρα αντιμετώπισης του στασιμοπληθωρισμού πρέπει να λαμβάνουν υπόψη μακροοικονομικές πολιτικές ενίσχυσης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Επίσης, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να μειώσουν την προσφορά χρήματος και να διατηρήσουν τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα βοηθώντας τις επιχειρήσεις να προσλάβουν προσωπικό για να μειώσουν την ανεργία. Μια αύξηση των επιτοκίων με στοχευμένη νομισματική πολιτική (που δεν θα προκαλεί στασιμοπληθωρισμό) είναι επίσης μια άλλη σημαντική επιλογή αρκεί αυτή να γίνει με προσοχή (όταν τα επιτόκια αυξάνονται, το κόστος του χρήματος αυξάνεται, και έτσι τα χρηματιστήρια αντιδρούν αρνητικά).

Ακόμη, οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να θέσουν στόχους για το πληθωρισμό, κάτι το οποίο πρέπει να συμβεί λαμβάνοντας υπόψη τον στασιμοπληθωρισμό. Σύμφωνα με τη Eurostat, o πληθωρισμός στην Ευρωζώνη εκτινάχθηκε στο 7,5%, τον Μάρτιο 2022 από 5,9% τον Φεβρουάριο 2022, αρκετά υψηλότερα από ό,τι είχαν προβλέψει οι αναλυτές. Σε αυτό συνέβαλαν οι τιμές της ενέργειας που αυξήθηκαν κατά περίπου 45%. Ενδεικτικά, η Γαλλία και η Πορτογαλία παρουσίασαν πληθωρισμό γύρω στο 5%, η Γερμανία και η Ελλάδα γύρω στο 8%, η Ισπανία 10%, η Ολλανδία 12%, ενώ ο πληθωρισμός της Λιθουανίας ξεπέρασε το 15%.

Όσον αφορά την Ελλάδα, η αντιμετώπιση του υψηλού ρυθμού πληθωρισμού μπορεί να αντιμετωπιστεί με μέτρα που θα ενισχύουν την οικονομική ανάπτυξη λαμβάνοντας υπόψη το διαθέσιμο δημοσιονομικό χώρο.

Μετά τη πρόσφατη ανακοίνωση για την αύξηση του κατώτατου μισθού, προτείνονται επιπλέον μέτρα για τουλάχιστον 1 έτος όπως, η μείωση υψηλού ΦΠΑ από 24% στο 15%, η μείωση ΦΠΑ βασικών προϊόντων από 13% στο 6%, η μείωση φόρου εισοδήματος (και ασφαλιστικών εισφορών) μέχρι 5%, η ενίσχυση των επιδομάτων ανεργίας για βελτίωση της αγοραστικής δύναμης αλλά και κίνητρα επιχειρηματικότητας και καινοτομίας.

Η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε με τη πανδημία Covid-19 και συνέχισε λόγω αύξησης στις τιμές της ενέργειας και της εισβολής στην Ουκρανία, είναι θέμα κυβερνητικής πολιτικής. Ακολουθώντας μια σταθερή δημοσιονομική πολιτική με πακέτα τόνωσης της οικονομίας, θα αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η συρρίκνωση της οικονομίας.

Αν και ο Τσόρτσιλ είχε πει ότι δεν υπάρχουν καλοί φόροι, κλειδί στην αντιμετώπιση της σημερινής κρίσης είναι η φορολογική πολιτική.

Πενήντα χρόνια από τη δεκαετία του 1970, μια νέα ενεργειακή κρίση επαναφέρει το φόβο του στασιμοπληθωρισμού. Παρόλο που η ΕΚΤ δηλώνει ότι τα στοιχεία μέχρι τον Μάρτιο 2022 δεν υποδεικνύουν σημαντικό κίνδυνο στασιμοπληθωρισμού, νέες εκτιμήσεις τον Ιούνιο 2022 ίσως δείξουν την ακριβή εικόνα κυρίως λόγω των ανατιμήσεων σε πολλά προϊόντα (επισιτιστική κρίση) και την ανισορροπία στο διεθνές εμπόριο (εφοδιαστική αλυσίδα) που προκλήθηκε από την εισβολή στην Ουκρανία (ο πληθωρισμός σήμερα βρίσκεται κοντά ή έχει ξεπεράσει τα επίπεδα της δεκαετίας του 1970, ειδικά σε Βρετανία και Αμερική).

Όταν η οικονομία επιβραδύνεται, η ανεργία αυξάνεται και η καταναλωτική ζήτηση μειώνεται. Με χαμηλή ανάπτυξη, υψηλό πληθωρισμό και αστάθεια στις τιμές θα πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα αντιμετώπισης του νέου προβλήματος που απασχολεί τη παγκόσμια οικονομία ώστε να μην επιστρέψουμε σε νέα κρίση χρέους.

Αυτό θα επιτευχθεί αν δοθεί προτεραιότητα σε αποδεκτές πολιτικές μείωσης της ανεργίας και του πληθωρισμού με σκοπό να έρθει σύντομα η οικονομική ανάπτυξη.

Οι αναλυτές αναφέρουν ότι θα χρειασθούν περίπου 1-2 έτη για να επανέλθουν οι πληθωρισμοί σε προηγούμενα επίπεδα, όμως σημαντικό ρόλο σε αυτό θα παίξουν τόσο η εξέλιξη της εισβολής στην Ουκρανία, όσο η πορεία της Κινεζικής οικονομίας και η αποτελεσματική αντίδραση των Κεντρικών τραπεζών

* Καθηγητής Χρήστος Φλώρος, Αντιπρύτανης Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής.