Μητσοτάκης: Η Ελλάδα αλλάζει προς το καλύτερο

«Η Ελλάδα αλλάζει προς το καλύτερο. Υπάρχει πάλι ένας αέρας αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης ο οποίος πνέει στη χώρα μας και οι πρώτοι που θα πρέπει να καβαλήσουν αυτό το κύμα είστε εσείς, η γενιά η δική σας», τόνισε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης που συναντήθηκε την Πέμπτη 19 Μαΐου, στο Μέγαρο Μαξίμου, με μια ομάδα από φοιτητές και νεαρούς εργαζόμενους σε εταιρείες τεχνολογίας, οι οποίοι συμμετέχουν στο 12ο Πανόραμα Επιχειρηματικότητας και Σταδιοδρομίας, που πραγματοποιείται αύριο Τρίτη.

Ο Πρωθυπουργός άκουσε τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες των νέων για το μέλλον, λέγοντας ότι «η πιο ουσιαστική πολιτική την οποία μπορούμε να κάνουμε για τη νέα γενιά είναι να δημιουργήσουμε περισσότερες καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας». Παράλληλα, αναφέρθηκε στη σημασία της δημόσιας εκπαίδευσης, ως «τον μεγάλο, τον πιο σημαντικό κοινωνικό ανελκυστήρα, ο οποίος θα μπορέσει να δώσει δυνατότητα σε ένα παιδί εφόσον δουλέψει σκληρά να μπει σε ένα καλό δημόσιο πανεπιστήμιο, να του ανοίξει το δρόμο ώστε να μπορεί να βρει μια καλή δουλειά και μετά να βρει στη συνέχεια το δρόμο του».

Φθηνή στέγη

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης πρόσθεσε ότι δέσμευση της κυβέρνησης είναι να προωθήσει πολιτικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος της στέγης, που δυσκολεύει κυρίως τη ζωή των νεαρών ζευγαριών. «Η στέγη είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα το οποίο μας απασχολεί, γιατί βλέπουμε ότι υπάρχει μεγάλη πίεση πια στα ενοίκια κι αν κάποιος δεν έχει το δικό του σπίτι ζορίζεται πολύ, γιατί το ενοίκιο και το κόστος της στέγης είναι ένα μεγάλο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος. Κι αυτό είναι κάτι που μας απασχολεί και θα είμαστε πολύ τολμηροί στις πολιτικές μας που αφορούν στη στέγη», είπε χαρακτηριστικά.

Όσον αφορά στις σχεδιαζόμενες πολιτικές, ανέφερε συγκεκριμένα: «Εμείς κοιτάμε μία σειρά από επιλογές σύμπραξης με τον ιδιωτικό τομέα και παράλληλα αξιοποίησης της ανεκμετάλλευτης περιουσίας που έχει το δημόσιο. Μπορείς να πάρεις, παραδείγματος χάριν, ένα οικόπεδο και στη λογική της παραδοσιακής αντιπαροχής να προσφέρεις σε κάποιον, ο οποίος θα έλθει να το αναπτύξει, τη δυνατότητα να κρατήσει ο ίδιος ένα κομμάτι της ακίνητης περιουσίας που δημιουργεί και ένα άλλο κομμάτι να το νοικιάζει, να το μισθώνει με ελεγχόμενα ενοίκια τα οποία να μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες ανθρώπων οι οποίοι δεν μπορούν να πληρώσουν τα ενοίκια της αγοράς.

»Δεύτερη ιδέα, έχουμε ένα πολύ μεγάλο απόθεμα διαμερισμάτων τα οποία είναι κλειστά αυτή τη στιγμή και παντελώς αναξιοποίητα. Ας δώσουμε κίνητρα, λοιπόν, στους ιδιοκτήτες ή στους μελλοντικούς ιδιοκτήτες, ή στους μελλοντικούς ενοικιαστές, να τα φτιάξουν, να τα εκσυγχρονίσουν και να μειώσουν και το ενεργειακό τους αποτύπωμα, έτσι ώστε όλα αυτά τα κλειστά διαμερίσματα, τα οποία ουσιαστικά είναι κεφάλαιο που δεν αποδίδει τίποτα και σε κανέναν ούτε στον ιδιοκτήτη, ούτε στον πιθανό ενοικιαστή, να δούμε με ποιο τρόπο μπορούμε αυτό το απόθεμα το σημαντικό, να το εντάξουμε πάλι στην αγορά ακινήτων.

Φοιτητική στέγη

»Να δούμε τα ζητήματα που αφορούν τη φοιτητική στέγη. Φαίνεται αδιανόητο αυτή τη στιγμή ότι υπάρχουν πανεπιστήμια τα οποία μπορεί να έχουν δυνατότητα κι έχουν χώρο, να μην έχουν βρει τρόπο, μέσω συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, να κατασκευάσουν φτηνή και ανταγωνιστική φοιτητική στέγη.

»Δεν λέω κατ’ ανάγκη να είναι δωρεάν, αλλά ξέρετε όσοι έχετε σπουδάσει εκτός Αθηνών, τι ενοίκια μπορούν να ζητάνε. Φαντάζομαι ότι θα υπήρχε πολύ μεγάλη ζήτηση με ένα πολύ πιο χαμηλό ενοίκιο να μπορεί κανείς να έχει μία αξιοπρεπή φοιτητική στέγη εντός του χώρου του πανεπιστημίου.
Αυτές είναι μόνο κάποιες ιδέες τις οποίες αναπτύσσουμε αυτή την εποχή για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πολύ ακανθώδες πρόβλημα της στέγης και της αύξησης του κόστους διαβίωσης συνολικά».

Μισθοί

Αναφερόμενος στις αμοιβές ο Πρωθυπουργός σημείωσε ότι είναι χαμηλοί οι μισθοί στην Ελλάδα και αυτό μπορεί να διορθωθεί και με κρατικές παρεμβάσεις, όπως ήταν η αύξηση του κατώτατου μισθού, αλλά και με προσαρμογή του ιδιωτικού τομέα στη νέα πραγματικότητα που πρέπει να αυξήσει τις αμοιβές για να βρει τους εργαζόμενους με τις δεξιότητες που χρειάζεται.

«Είναι χαμηλοί οι μισθοί στην Ελλάδα. Πρέπει να το αναγνωρίσουμε αυτό και από κει και πέρα να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για το ζήτημα των χαμηλών απολαβών.

»Είναι χαμηλοί οι μισθοί διότι κουβαλάμε μία δεκαετία κρίσης και τώρα η οικονομία μπορεί να αναπτύσσεται, αλλά ξεκινάμε από έναν χαμηλό πήχη. Πώς διορθώνεται; Το πρώτο, με κρατικές παρεμβάσεις όσον αφορά στον κατώτατο μισθό, γιατί εκεί μπορούμε να παρέμβουμε. Είχαμε το θάρρος να προχωρήσουμε σε μια σημαντική αύξηση του κατώτατου μισθού με 50 ευρώ το μήνα, με την πρόσθετη αύξηση την οποία δίνουμε από 1η Μαΐου, που είναι σημαντικό για τα παιδιά εκείνα, για τους νέους μας οι οποίοι είναι στον κατώτατο μισθό. Από κει και πέρα, όπως είπαμε, βελτίωση συνολικά του διαθέσιμου εισοδήματος.

»Ο ονομαστικός μισθός έχει σημασία αλλά τελικά αυτό που σας ενδιαφέρει είναι τι μένει στην τσέπη. Αυτό σημαίνει φορολογία, σημαίνει εργοδοτικές εισφορές, να μένουν τελικά περισσότερα χρήματα στην τσέπη του εργαζόμενου. Και από εκεί και πέρα, ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει και αυτός με τη σειρά του, οι εργοδότες δηλαδή θα πρέπει να προσαρμοστούν. Ακούω συχνά γκρίνια από εργοδότες, την ακούτε και εσείς φαντάζομαι, κύριε Καθηγητά: “δεν βρίσκουμε τους εργαζόμενους που θέλουμε”.  Ναι, αυτό έχει μία βάση διότι υπάρχει μία αναντιστοιχία δεξιοτήτων από την μία και ζήτησης από πλευράς των εργοδοτών από την άλλη. Η απάντησή μου είναι “πληρώστε και περισσότερα”.

Startups

Ο Πρωθυπουργός αναφέρθηκε στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον και στις startup. «Αυτό που γίνεται στο οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων είναι πολύ εντυπωσιακό. Ξεκινάει, κατ’ αρχάς, από μία αλλαγή παραδείγματος, από την ιδέα και μόνο ότι ο νέος μπορεί να σκεφτεί είτε να φτιάξει δική του επιχείρηση είτε να συμμετέχει σε ένα νεοφυές επιχειρηματικό σχήμα και ότι αυτή είναι μία εναλλακτική ελκυστική επιλογή καριέρας σε αντίθεση με αυτό το οποίο θα σκέφτονταν, ενδεχομένως, τα παιδιά της δικής μου γενιάς όπου a priori έλεγες ότι θα πάω να γίνω υπάλληλος κάπου ή θα γίνω ελεύθερος επαγγελματίας» τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ενώ επεσήμανε τον σημαντικό ρόλο που έχει ήδη παίξει η τεχνολογία στον εκσυγχρονισμό του κράτους: «Το γεγονός ότι το κράτος εκσυγχρονίζεται, στέλνει ένα μήνυμα ότι πιστεύει στην τεχνολογία και ως εργαλείο διευκόλυνσης της επαφής μεταξύ του κράτους και του πολίτη. Η τεχνολογία είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να παρέχεις καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες». Και συμπλήρωσε: «όσοι έρχονται από το εξωτερικό, που έχουν ασχοληθεί με τα ζητήματα του ψηφιακού εκσυγχρονισμού του κράτους, είναι πολύ εντυπωσιασμένοι από την ταχύτητα της προόδου μας και νομίζω ότι από την ευκολία του interface πια το οποίο υπάρχει μεταξύ κράτους, πολίτη και επιχείρησης».

Brain drain

Απαντώντας στις ερωτήσεις των νέων για το πώς προτίθεται να αντιμετωπίσει το brain drain, σημείωσε ότι: «Η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει συνολικά καλές δουλειές, καλές απολαβές και ένα εξαιρετικό περιβάλλον στο οποίο να εργάζεται κανείς αλλά και να ζει. Και νομίζω ότι αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία για νέους ανθρώπους οι οποίοι έφυγαν και είναι διατεθειμένοι να γυρίσουν». Και συμπλήρωσε: «Πάνω από όλα στέκομαι στην πίστη ότι τελικά η χώρα θα πάει καλά, άρα αξίζει τον κόπο να αφήσω μια καλή «έδρα» στο εξωτερικό, να πάρω ενδεχομένως την οικογένειά μου, να γυρίσω πίσω και να ξαναχτίσω την καριέρα μου και τη ζωή μου στην Ελλάδα».

ΑΕΙ και επιχειρήσεις

Επιπλέον, αναφέρθηκε στην ανάγκη να υπάρχει καλύτερη σύνδεση μεταξύ Πανεπιστημίων και επιχειρήσεων: «Αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό και το νομοσχέδιο το οποίο φέρνουμε τώρα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση απελευθερώνει τα πανεπιστήμια να μπορούν να συνδέονται πολύ πιο εύκολα με τις επιχειρήσεις, σπάει στεγανά και προκαταλήψεις του παρελθόντος, διότι ένα μεγάλο κομμάτι της πρωτογενούς δουλειάς, της πνευματικής ιδιοκτησίας που μπορεί να αποτελέσει τη μαγιά για μία επιχειρηματική δραστηριότητα, θα αναπτύσσεται στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα».

«Νομίζω το μέλλον του πανεπιστημίου είναι στενή συνεργασία με τις επιχειρήσεις γιατί οι επιχειρήσεις ξέρουν τι χρειάζονται σε ό,τι αφορά το skill», είπε από την πλευρά του ο πρώην Καθηγητής της ΑΣΟΕΕ και εμπνευστής του «Πανοράματος Επιχειρηματικότητας», Ιορδάνης Λαδόπουλος.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης τόνισε ότι το όραμά του για την επόμενη τετραετία θα είναι να ξαναγίνουν οι νέοι «πρωταγωνιστές»  μέσα από πολιτικές που θα προωθήσει η κυβέρνηση. Μίλησε για την ανάγκη να δοθούν περισσότερες ευκαιρίες στους νέους και τους κάλεσε να συμμετέχουν στα κοινά, ώστε οι ίδιοι να διαμορφώσουν το μέλλον τους.

«Νομίζω από τη φύση τους οι νέοι είναι πολύ πιο εύκολο να αμφισβητήσουν την εξουσία από το να συνταχθούν με αυτήν. Αυτό είναι κανόνας και έτσι νομίζω πρέπει να είναι. Αλίμονο αν οι νέοι δεν είναι στην πρώτη γραμμή να αλλάζουν αυτά που δεν τους αρέσουν. Αλλά, η συμμετοχή στα κοινά είναι προϋπόθεση για να μπορεί να πετύχει κανείς σε αυτήν την αλλαγή. Και ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι οι νέοι να θεωρήσουν ότι δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθούν με τα κοινά καθ’ οιονδήποτε τρόπο, επειδή δεν μπορεί η φωνή τους να ακουστεί και δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Και εκεί έχουμε κι εμείς μια μεγάλη ευθύνη να δίνουμε περισσότερες ευκαιρίες σε νέους», τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

*Ολόκληρη η συζήτηση του Πρωθυπουργού με τους νέους*

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Καλώς ήρθατε. Θέλετε να πείτε δυο κουβέντες στην αρχή πριν μπούμε στην κουβέντα;

*Ιορδάνης Λαδόπουλος, π. Καθηγητής ΑΣΟΕΕ*: Βεβαίως. Κύριε Πρωθυπουργέ θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την τιμή που μας κάνατε, να καλέσουμε να έχουμε εδώ είκοσι άτομα από την ομάδα των εθελοντών του «Πανοράματος».
Ήθελα να πω ότι το «Πανόραμα» έχει ως στόχο να φέρει τους φοιτητές πιο κοντά στον επιχειρηματικό χώρο, να στηρίξει τις επαγγελματικές τους επιλογές είτε ως επιχειρηματίες, είτε ως στελέχη επιχειρήσεων και το κυριότερο, να προβάλλει την επιχειρηματικότητα ως μία αξία που προάγει την οικονομική και κοινωνική πρόοδο και ευχαριστώ πολύ για την τιμή που μας κάνατε.
Επίσης θα ήθελα να σας πω το εξής: Χαρήκαμε όλοι πολύ, πραγματικά, όταν ο Πρωθυπουργός πάει σε μια χώρα και τον τιμάει η χώρα και σηκώνονται όλοι όρθιοι, όλοι οι Έλληνες πρέπει να είμαστε υπερήφανοι γι΄ αυτό και το κυριότερο η νέα γενιά, γιατί παιδιά η επιχειρηματικότητα πιο πολύ αγγίζει τους νέους. Και ευχαριστώ πολύ για την τιμή που μας κάνατε.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Χαίρομαι πάρα πολύ που σας έχω σήμερα εδώ. Θα κάνουμε, πιστεύω, μία ενδιαφέρουσα συζήτηση και θα απαντήσω σε ερωτήσεις που μπορεί να έχετε. Θέλω κατ΄ αρχάς να συγχαρώ τον Ιορδάνη, τον κ. Λαδόπουλο, τον οποίον γνωρίζω εδώ και πολλά χρόνια και θέλω να σας πω ότι είναι ένας άνθρωπος ο οποίος αγωνίστηκε να φέρει τους νέους πιο κοντά στην επιχειρηματικότητα και να συνδέσει τα πανεπιστήμιά μας με την έννοια της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, πριν αυτό καταστεί περίπου αυτονόητο.

Η συζήτηση που θα κάνουμε τώρα δε θα μπορούσε να γίνει με την ίδια άνεση πριν από δέκα και δεκαπέντε χρόνια. Ο κ. Λαδόπουλος υπήρξε πρωταγωνιστής όμως σε αυτή την προσπάθεια και θέλω αυτό να το αναγνωρίσω και να ευχαριστήσω τον ίδιο και την ομάδα του. Και πιστεύω ότι μέσα από τη δουλειά του έχει εμπνεύσει πολλές νέες, πολλούς νέους να σκεφτούν σοβαρά και να αξιολογήσουν την επιλογή της επιχειρηματικότητας και γι΄ αυτό του είμαι κι εγώ εξαιρετικά υπόχρεος.

Προσωπικά θέλω να σας πω ότι ασχολούμαι με τον τομέα της επιχειρηματικότητας πολύ πριν ασχοληθώ με την πολιτική. Όταν γύρισα στην Ελλάδα το 1997 επέλεξα να κάνω μία στροφή στη σταδιοδρομία μου και να εργαστώ τότε για μία από τις πρώτες εταιρείες Venture Capital στη χώρα. Στη συνέχεια μετακινήθηκα από την Alpha στην Εθνική όπου δημιούργησα το πρώτο fund τεχνολογίας στην Ελλάδα, την πρώτη επιχειρηματική θερμοκοιτίδα, έννοιες τότε τελείως άγνωστες στην πατρίδα μας.

Και έχω τώρα τη δυνατότητα, μέσα από τη θέση μου, να μπορώ πια να εφαρμόζω πολιτικές στήριξης της επιχειρηματικότητας που νομίζω ότι έχουν ένα πραγματικό αποτύπωμα στην ελληνική κοινωνία, αν κρίνω τουλάχιστον από τη δυναμική που έχει αποκτήσει το οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων, αλλά και από τις πολύ μεγάλες επιτυχίες πια, που έχουν οι ελληνικές επιχειρήσεις που ξεκίνησαν μέσα από τον κόσμο των startups.

Οπότε για μένα αυτή είναι μια πολύ ευχάριστη στιγμή. Θέλω να ακούσω τις ιδέες σας, τις σκέψεις σας, τις προτάσεις σας. Σας παρακαλώ, ας κάνουμε την κουβέντα όσο πιο χαλαρή γίνεται. Ξέρω ότι μπορεί να έχετε κάποιες ερωτήσεις υπόψη σας, αλλά μη διστάσετε να ρωτήσετε ό,τι θέλετε, δεν έχουμε περιορισμούς, δεν υπάρχει σε αυτές τις συζητήσεις επίσημο πρωτόκολλο, είμαι εδώ να απαντήσω σε όποια απορία μπορεί να έχετε.
Να ξεκινήσουμε και να πάμε με όποια σειρά θέλετε εσείς.

*Ζακλίν Δέλλιου*: Την τελευταία δεκαετία παρατηρούνται αλλαγές στην οικονομία. Ανεργία, χαμηλοί μισθοί και εξουθενωτικά ωράρια και γενικότερα επαγγελματική ανασφάλεια κυριαρχούν στη σύγχρονη πραγματικότητα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπάρχει μία κρίση στις αξίες όσον αφορά τους νέους.
Θα ήθελα να ρωτήσω λοιπόν ως Πολιτεία, η οποία συμμερίζεται την ανησυχία αυτή των νέων, αν έχετε κάποιο πλάνο δράσης μέσα στο οποίο οι νέοι θα μπορούν να ανακτήσουν την αυτοεκτίμησή τους, θα έχουν ενεργό δράση στις εξελίξεις και θα μπορούν ξανά να ονειρεύονται.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Σε ευχαριστώ για την ερώτηση. Πιστεύω ότι οι νέοι της πατρίδας μας έχουν τα τελευταία 12-14 χρόνια ουσιαστικά ζήσει μόνο κρίσεις. Kι αυτό είναι σίγουρα κάτι το οποίο είναι επώδυνο, τραυματικό και δικαιολογεί έντονα αισθήματα ανασφάλειας, θυμού, αγανάκτησης που μπορεί να αισθάνεστε -αναφέρομαι σε όλους σας, στη γενιά σας- ότι ουσιαστικά οι προηγούμενες γενιές με τις πολιτικές τους σας έκλεψαν τα όνειρά σας.

Έχετε δίκιο σε μεγάλο βαθμό να αποδίδετε ευθύνες σε αυτές τις γενιές που όντως δεν μερίμνησαν ώστε η Ελλάδα να μην χάσει μια δεκαετία. Όμως το ζητούμενο εδώ δεν είναι να γυρίσουμε το ρολόι του χρόνου πίσω, κάτι το οποίο δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε, αλλά πως θα διορθώσουμε τις αστοχίες του παρελθόντος και πως θα κερδίσουμε το χαμένο έδαφος.

Και αυτή είναι και η δικιά μου πρώτη προτεραιότητα, όταν σκέφτομαι συνολικά τις πολιτικές μας για τους νέους, οι οποίες πρέπει να ξεκινούν από δύο αφετηρίες: σπουδές, κατάρτιση -μάλλον όχι κατ΄ ανάγκην σπουδές- εκπαίδευση, κατάρτιση και μετά δουλειά.

Για μένα η πιο ουσιαστική πολιτική την οποία μπορούμε να κάνουμε για τη νέα γενιά είναι να δημιουργήσουμε περισσότερες καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας. Στέκομαι στο καλοπληρωμένες, διότι δεν είναι αυτή δουλειά ένας νέος να δουλεύει ένα τετράωρο μερική απασχόληση, να μπορεί τυπικά να εμφανίζεται στα στατιστικά ποσοστά απασχολούμενων, αλλά στην πράξη να ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι μια δουλειά η οποία μπορεί να τον κάνει να αισθάνεται άνετα, να ονειρεύεται και να οικοδομεί το μέλλον του.

Άρα η δημιουργία πολλών νέων καλοπληρωμένων δουλειών έχει για μένα πολύ μεγάλη σημασία κι ένα μεγάλο κομμάτι αυτών των δουλειών θα έρθουν. Θα το συζητήσουμε φαντάζομαι και στη συνέχεια μέσα από το οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων που έχουν και τρόπους διαφορετικής ανταμοιβής των στελεχών και μεγαλύτερης αίσθησης συμμετοχής σε μία κοινή προσπάθεια.
Από κει και πέρα υπάρχουν και μια σειρά από άλλα, πολύ σημαντικά ζητήματα, τα οποία αφορούν τη νεολαία. Στέκομαι ιδιαίτερα στην ισορροπία μεταξύ της δουλειάς και του ελεύθερου χρόνου, κάτι το οποίο μας απασχολεί ολοένα και περισσότερο: το πώς ο νέος θα σκεφτεί να κάνει οικογένεια.
Την υποστήριξη της οικογένειας στα πρώτα βήματα, δηλαδή τι σημαίνει για παιδιά της ηλικίας σας να σκέφτεστε σοβαρά να κάνετε οικογένεια και πόσο δύσκολο μπορεί να φαντάζει αυτό, ειδικά μερικές φορές περισσότερο για τις εργαζόμενες γυναίκες.

Άρα προγράμματα υποστήριξης της οικογένειας στα πρώτα βήματα δημιουργίας της, από το να δίνουμε 2 χιλιάδες ευρώ για κάθε γέννα για να καλύπτουμε τα πρώτα έξοδα μέχρι και να έχουμε θεσμούς όπως οι «Νταντάδες της γειτονιάς» για να μπορούμε να βοηθούμε εργαζόμενες μητέρες, να μπορούμε να έχουμε παιδικούς σταθμούς σε μεγάλες επιχειρήσεις, ώστε να μπορούμε να διευκολύνουμε με αυτόν τον τρόπο το νέο ζευγάρι που θα σκεφτεί να κάνει το επόμενο βήμα και να κάνει οικογένεια.

Αλλά πάνω απ΄ όλα νομίζω ότι πρέπει να ξεφύγουμε, όσο κι αν αυτό είναι δύσκολο, από τους γενικούς αφορισμούς και να ξαναδούμε το ποτήρι μισογεμάτο. Η χώρα αλλάζει, πιστεύω ότι αλλάζει προς το καλύτερο. Υπάρχει πάλι ένας αέρας αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης ο οποίος πνέει στη χώρα μας και οι πρώτοι που θα πρέπει να «καβαλήσουν αυτό το κύμα» είστε εσείς, η γενιά η δική σας.
Τολμώ να πω η γενιά των παιδιών μου, γιατί εμένα η κόρη μου είναι 25, ο γιος μου είναι 24 και η μικρή μου η κόρη είναι 18, οπότε πάντα προσπαθώ να σκεφτώ μέσα από το πρίσμα αυτής της γενιάς. Και βέβαια πάντα να σκέφτομαι τα παιδιά εκείνα που μπορεί να μην είχαν τις ευκαιρίες που είχαν τα δικά μου τα παιδιά.

Γι΄ αυτό και πιστεύω τόσο πολύ στη σημασία της δημόσιας εκπαίδευσης ως τον μεγάλο, τον πιο σημαντικό έτσι κοινωνικό ανελκυστήρα, ο οποίος θα μπορέσει να δώσει δυνατότητα σε ένα παιδί εφόσον δουλέψει σκληρά να μπει σε ένα καλό δημόσιο πανεπιστήμιο, να του ανοίξει το δρόμο ώστε να μπορεί να βρει μια καλή δουλειά και μετά να βρει στη συνέχεια το δρόμο του.

*Λάμπρος Μάμαλης*: Κύριε Πρωθυπουργέ, η δική μου ερώτηση αφορά το πολυσυζητημένο θέμα του brain drain. Όπως είπατε κι εσείς, οι νέοι έχουν περάσει κυρίως κρίσεις και μέσα σε αυτές τις κρίσεις πολλοί έχουν επιλέξει το δρόμο της μετανάστευσης για να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, καλύτερους μισθούς.
Και σύμφωνα και με τις τελευταίες εξελίξεις που πάλι υπάρχουν πληθωριστικές πιέσεις και γενικότερα υπάρχει μια ανησυχία για τα οικονομικά του καθενός, πάλι νομίζω υπάρχει μια τάση για το φαινόμενο αυτό. Πως θα μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε και να κάνουμε brain gain ουσιαστικά ή τουλάχιστον να σταματήσουμε το brain drain;

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Η αλήθεια είναι ότι πολλά νέα παιδιά έφυγαν τα χρόνια της κρίσης, σε αναζήτηση δουλειών ή σε αναζήτηση καλύτερων δουλειών. Πολλοί από αυτούς οι οποίοι έφυγαν είχαν δουλειές στην Ελλάδα, επέλεξαν όμως να φύγουν στο εξωτερικό γιατί μπορεί να πληρώνονταν καλύτερα ή γιατί δεν πίστευαν τελικά ότι η Ελλάδα μπορεί να καλύψει τις επαγγελματικές τους προοπτικές.
Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να έχουμε καλές δουλειές και βέβαια καλύτερα εισοδήματα μετά από τους φόρους και τις εισφορές. Διότι ο ονομαστικός μισθός είναι ένα από τα δεδομένα τα οποία λαμβάνει κανείς υπόψη του, αλλά τελικά αυτό το οποίο βλέπετε είναι αυτό το οποίο μένει στην τσέπη του κάθε εργαζόμενου.

Γι΄αυτό και δώσαμε τόσο μεγάλη σημασία σε πολιτικές όπως η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης στον ιδιωτικό τομέα, κάτι που κατεξοχήν ωφελεί εργαζόμενους οι οποίοι βρίσκονται στις μεσαίες και στις ανώτερες εισοδηματικές κλίμακες. Επίσης η μείωση των εργοδοτικών εισφορών.
Αυτές είναι παρεμβάσεις που τελικά επιτρέπουν στον εργαζόμενο να αποκομίζει μεγαλύτερο μέρος ως διαθέσιμο εισόδημα του ονομαστικού μισθού που πληρώνεται. Έχουμε πια πολιτικές μειωμένης φορολογίας, φορολογικά κίνητρα για νέους οι οποίοι έρχονται από το εξωτερικό, αν έχουν περάσει μια επταετία εκτός Ελλάδος και πάνω από χίλια νέα παιδιά έχουν ήδη αξιοποιήσει αυτό το φορολογικό εργαλείο.

Αλλά για μένα το ζήτημα δεν είναι μόνο οι δουλειές. Δουλειές δημιουργούμε και θα δημιουργούμε περισσότερες. Είναι η προσδοκία και η πίστη ότι η χώρα μακροπρόθεσμα θα πάει καλά και πιστεύω και η ισορροπία, αυτό που είπα πριν, ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ποιότητα ζωής.

Το γεγονός ότι στην Ελλάδα ναι έχουμε πληθωρισμό, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι΄ αυτό, αλλά είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Το κόστος ζωής παραμένει πιο χαμηλό από ότι σε πάρα πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και το ίδιο ισχύει και για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και υπάρχει πάντα και στην Ελλάδα ένας μηχανισμός υποστήριξης, οικογένεια, φίλοι, που κάνουν τη ζωή μας εδώ  πιο εύκολη και πιο ευχάριστη.

Η Ελλάδα, το έχω πει πολλές φορές και παρότι της αντιπολίτευσης της αρέσει να μου ασκεί κριτική γι΄ αυτό, θα επιμείνω σε αυτό, μπορεί να προσφέρει μία εξαιρετική ποιότητα ζωής και σε ένα κόσμο όπου τα ζητήματα αυτά αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Όπου ο σκοπός πλέον δεν είναι απλά πόσα λεφτά θα βγάλω, είναι πολύ σημαντικό αυτό, αλλά δεν είναι το μοναδικό κίνητρο, το να βγάζει κανείς ολοένα και περισσότερα λεφτά, αλλά να βλέπουμε τη ζωή μας λίγο πιο σφαιρικά, λίγο πιο ολιστικά.

Η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει συνολικά καλές δουλειές, καλές απολαβές, οικογένεια, φίλους και ένα εξαιρετικό περιβάλλον στο οποίο να εργάζεται κανείς αλλά και να ζει. Και νομίζω ότι αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία για νέους ανθρώπους οι οποίοι έφυγαν και είναι διατεθειμένοι να γυρίσουν.
Αν είσαι, ας πούμε, ένα νέο ζευγάρι θα κοιτάξεις τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τη στέγη. Η στέγη είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα το οποίο μας απασχολεί, είτε γιατί βλέπουμε ότι υπάρχει μεγάλη πίεση πια στα ενοίκια κι αν κάποιος δεν έχει το δικό του σπίτι ζορίζεται πολύ, γιατί το ενοίκιο και το κόστος της στέγης είναι ένα μεγάλο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος. Κι αυτό είναι κάτι που μας απασχολεί και θα είμαστε πολύ τολμηροί στις πολιτικές μας που αφορούν στη στέγη.
Αλλά πάνω απ΄ όλα στέκομαι στην πίστη ότι τελικά η χώρα θα πάει καλά, άρα αξίζει τον κόπο να αφήσω μια καλή «έδρα» στο εξωτερικό, να πάρω ενδεχομένως την οικογένειά μου, να γυρίσω πίσω και να ξαναχτίσω την καριέρα μου και τη ζωή μου στην Ελλάδα.

*Νίκος Φράγκος*:  Κι εγώ θέλω να σας ρωτήσω για τους νέους, καθώς αποτελούν το μέλλον της κοινωνίας μας, αν θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι από τα σχέδιά σας για να αντιμετωπιστούν κάποια προβλήματα, όπως αναφέρατε κι εσείς για τη στέγη, για την ανεργία και για τους χαμηλούς μισθούς.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Να ξεκινήσω από το τελευταίο. Χαμηλοί μισθοί. Είναι χαμηλοί οι μισθοί στην Ελλάδα. Πρέπει να το αναγνωρίσουμε αυτό και από κει και πέρα να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για το ζήτημα των χαμηλών απολαβών.

Είναι χαμηλοί οι μισθοί διότι κουβαλάμε μία δεκαετία κρίσης και τώρα η οικονομία μπορεί να αναπτύσσεται, αλλά ξεκινάμε από έναν χαμηλό πήχη. Πως διορθώνεται; Το πρώτο, με κρατικές παρεμβάσεις όσον αφορά στον κατώτατο μισθό, γιατί εκεί μπορούμε να παρέμβουμε.

Είχαμε το θάρρος να προχωρήσουμε σε μια σημαντική αύξηση του κατώτατου μισθού με 50 ευρώ το μήνα, με την πρόσθετη αύξηση την οποία δίνουμε από 1η Μαΐου, που είναι σημαντικό για τα παιδιά εκείνα, για τους νέους μας οι οποίοι είναι στον κατώτατο μισθό.
Από κει και πέρα, όπως είπαμε, βελτίωση συνολικά του διαθέσιμου εισοδήματος. Ο ονομαστικός μισθός έχει σημασία αλλά τελικά αυτό που σας ενδιαφέρει είναι τι μένει στην τσέπη. Αυτό σημαίνει φορολογία, σημαίνει εργοδοτικές εισφορές, να μένουν τελικά περισσότερα χρήματα στην τσέπη του εργαζόμενου.

Και από εκεί και πέρα, ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει και αυτός με τη σειρά του, οι εργοδότες δηλαδή θα πρέπει να προσαρμοστούν. Ακούω συχνά γκρίνια από εργοδότες, την ακούτε και εσείς φαντάζομαι, κύριε Καθηγητά: «δεν βρίσκουμε τους εργαζόμενους που θέλουμε».
Ναι, αυτό έχει μία βάση διότι υπάρχει μία αναντιστοιχία δεξιοτήτων από την μία και ζήτησης από πλευράς των εργοδοτών από την άλλη. Η απάντησή μου είναι «πληρώστε και περισσότερα».
Και αυτό αρχίζει και συμβαίνει. Νομίζω ότι όσοι από εσάς εργάζεστε, οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα αυξάνονται και αυτοί με τη σειρά τους διότι υπάρχει ένας ανταγωνισμός παγκόσμιος, τολμώ να πω, και ταλέντων. Οι καλά καταρτισμένοι νέοι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ διαφορετικών εταιρειών, και αυτό μπορεί να μην αφορά όλους, αλλά αφορά κάποιους από εσάς.

Και οι ίδιες οι επιχειρήσεις πρέπει να αντιληφθούν ότι θα πρέπει να πληρώσουν περισσότερο και ότι τελικά η επένδυση στον εργαζόμενο είναι μία επένδυση στην ίδια την εταιρεία.
Και βέβαια όταν μιλάμε συνολικά για απολαβές, ειδικά στο οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων, δεν μιλάμε μόνο για τον ονομαστικό μισθό, μιλάμε και για τη δυνατότητα συμμετοχής μέσω stock options, μέσω μετοχών στην ενδεχόμενη υπεραξία την οποία μπορεί να δημιουργήσει η εταιρεία.

Αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό. Εμείς ήμασταν αυτοί που διευκολύναμε τις εταιρείες να χορηγούν stock options και μειώσαμε σημαντικά τη φορολογία τους.

Αν δείτε την υπεραξία που δημιουργείται από τις πολύ πετυχημένες εταιρείες, ελληνικές αλλά κυρίως στο εξωτερικό, οι οποίες κάνουν τον κύκλο τους, μπαίνουν στο χρηματιστήριο ή εξαγοράζονται κάποια στιγμή, οι μεγάλες οικονομικές απολαβές είναι από το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι γίνονται συμμέτοχοι στην εταιρεία.
Και πιστεύω ότι αυτή την κουλτούρα της συμμετοχικότητας θα πρέπει, κύριε Καθηγητά, να αρχίσουμε να την επεκτείνουμε και σε μεγαλύτερες εταιρείες. Διότι αλλιώς δουλεύει κάποιος αν αισθάνεται ότι έχει και αυτός ένα μερίδιο στην εταιρεία, το οποίο είναι μεγαλύτερο από το να παίρνει απλά τον ονομαστικό του μισθό κάθε μήνα.
Για τη στέγη, τώρα, αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζουμε διότι είχαμε μία εποχή πολύ χαμηλών ενοικίων αλλά είναι σαφές πια ότι υπάρχει μία πίεση στα ενοίκια, αποτέλεσμα μίας αγοράς ακινήτων η οποία αναπτύσσεται.

Από τη μία είμαστε ικανοποιημένοι ότι η αγορά ακινήτων αναπτύσσεται. Αν είσαι ιδιοκτήτης ακινήτων είσαι ευχαριστημένος διότι η αξία της ακίνητης περιουσίας σου αυξάνεται. Αν όμως είσαι στο νοίκι έχεις πρόβλημα μεγάλο.
Άρα εμείς κοιτάμε μία σειρά από επιλογές σύμπραξης με τον ιδιωτικό τομέα και παράλληλα αξιοποίησης της ανεκμετάλλευτης περιουσίας που έχει το δημόσιο. Μπορείς να πάρεις, παραδείγματος χάριν, ένα οικόπεδο και στη λογική της παραδοσιακής αντιπαροχής να προσφέρεις σε κάποιον, ο οποίος θα έλθει να το αναπτύξει, τη δυνατότητα να κρατήσει ο ίδιος ένα κομμάτι της ακίνητης περιουσίας που δημιουργεί και ένα άλλο κομμάτι να το νοικιάζει, να το μισθώνει με ελεγχόμενα ενοίκια τα οποία να μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες ανθρώπων οι οποίοι δεν μπορούν να πληρώσουν τα ενοίκια της αγοράς.

Δεύτερη ιδέα, έχουμε ένα πολύ μεγάλο απόθεμα διαμερισμάτων τα οποία είναι κλειστά αυτή τη στιγμή και παντελώς αναξιοποίητα. Ας δώσουμε κίνητρα, λοιπόν, στους ιδιοκτήτες ή στους μελλοντικούς ιδιοκτήτες, ή στους μελλοντικούς ενοικιαστές, να τα φτιάξουν, να τα εκσυγχρονίσουν και να μειώσουν και το ενεργειακό τους αποτύπωμα, έτσι ώστε όλα αυτά τα κλειστά διαμερίσματα, τα οποία ουσιαστικά είναι κεφάλαιο που δεν αποδίδει τίποτα και σε κανέναν ούτε στον ιδιοκτήτη, ούτε στον πιθανό ενοικιαστή, να δούμε με ποιο τρόπο μπορούμε αυτό το απόθεμα το σημαντικό, να το εντάξουμε πάλι στην αγορά ακινήτων.

Να δούμε τα ζητήματα που αφορούν τη φοιτητική στέγη. Φαίνεται αδιανόητο αυτή τη στιγμή ότι υπάρχουν πανεπιστήμια τα οποία μπορεί να έχουν δυνατότητα κι έχουν χώρο, να μην έχουν βρει τρόπο, μέσω συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, να κατασκευάσουν φτηνή και ανταγωνιστική φοιτητική στέγη.

Δεν λέω κατ’ ανάγκη να είναι δωρεάν, αλλά ξέρετε όσοι έχετε σπουδάσει εκτός Αθηνών, τι ενοίκια μπορούν να ζητάνε. Φαντάζομαι ότι θα υπήρχε πολύ μεγάλη ζήτηση με ένα πολύ πιο χαμηλό ενοίκιο να μπορεί κανείς να έχει μία αξιοπρεπή φοιτητική στέγη εντός του χώρου του πανεπιστημίου.
Αυτές είναι μόνο κάποιες ιδέες τις οποίες αναπτύσσουμε αυτή την εποχή για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πολύ ακανθώδες πρόβλημα της στέγης και της αύξησης του κόστους διαβίωσης συνολικά

*Κωνσταντίνος Γκλατζούνης*: Κύριε Πρωθυπουργέ, με δεδομένη την επιτυχία που παρατηρούμε τα τελευταία πέντε χρόνια στις νεοφυείς επιχειρήσεις στην Ελλάδα, θεωρείτε πως η Ελλάδα θα μπορούσε να εξελιχθεί ως ένα τεχνολογικό κέντρο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και να σταθεί πάνω από το απλώς να προσελκύσει digital nomads. Γιατί θεωρώ ότι στην πρώτη περίπτωση τα οφέλη που θα έχουμε ως χώρα θα είναι πολύ πιο μακροχρόνια και επεκτάσιμα.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Ο στόχος μας είναι μέσα σε πέντε χρόνια από τώρα, το 10% του ΑΕΠ να προέρχεται από αυτό που αποκαλούμε, με την ευρεία έννοια, υψηλή τεχνολογία.

Η αλήθεια είναι ότι αυτό που γίνεται στο οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων είναι πολύ εντυπωσιακό. Ξεκινάει, καταρχάς, από μία αλλαγή παραδείγματος, από την ιδέα και μόνο ότι ο νέος μπορεί να σκεφτεί είτε να φτιάξει δική του επιχείρηση είτε να συμμετέχει σε ένα νεοφυές επιχειρηματικό σχήμα και ότι αυτή είναι μία εναλλακτική ελκυστική επιλογή καριέρας σε αντίθεση με αυτό το οποίο θα σκέφτονταν, ενδεχομένως, τα παιδιά της δικής μου γενιάς όπου a priori έλεγες ότι θα πάω να γίνω υπάλληλος κάπου ή θα γίνω ελεύθερος επαγγελματίας.

Άρα, αν έχουμε αρκετούς νέους οι οποίοι σκέφτονται έτσι, θα υπάρχει η μαγιά των νέων επιχειρηματιών, οι οποίοι θα πάρουν ρίσκα και θα μπορούν να επενδύσουν κατ’ εξοχήν σε κλάδους αιχμής, όπως είναι η τεχνολογία και η καινοτομία. Δεν ταυτίζονται οι δύο έννοιες πάντα. Μπορεί κάποιος να είναι πολύ καινοτόμος χωρίς κατ’ ανάγκη να είναι στο high-tech.

Και για εμένα το μοντέλο είναι το Ισραήλ. Αυτό το οποίο αποκαλούμε «startup nation», και το οποίο έχει δημιουργήσει χιλιάδες εταιρείες που ξεκίνησαν ως νεοφυείς, αλλά σήμερα είναι εξαιρετικά επιτυχημένες και πάρα πολλοί εργαζόμενοι, νέοι εργαζόμενοι εργάζονται στον κλάδο της τεχνολογίας, με εξαιρετικές αμοιβές και με πολύ καλές προοπτικές απασχόλησης.
Αυτό έχει αρχίσει και γίνεται στη χώρα μας. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι έχουμε πια εταιρείες που είναι «μονόκεροι», δηλαδή εταιρείες που έχουν αποτίμηση πάνω από 1 δισεκατομμύριο ευρώ. Δεν φάνταζε αυτό πολύ πιθανό πριν από πέντε χρόνια.

Και η επιτυχία φέρνει επιτυχία. Τι σημαίνει αυτό; Περισσότερες ξένες εταιρείες τεχνολογίας οι οποίες μπορεί να θέλουν να επενδύσουν στη χώρα μας, περισσότερα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (Venture Capital) τα οποία κοιτάνε την Ελλάδα, από το εξωτερικό αλλά και από το εσωτερικό, για να επενδύσουν στα πρώτα στάδια ανάπτυξης μίας εταιρείας. Συνέργειες, clusters εταιρειών που η μία τροφοδοτείται, υποστηρίζεται και υποστηρίζει την άλλη.

Και αυτό γίνεται όχι μόνο στην Αθήνα, γίνεται και εκτός Αθήνας. Έχουμε αυτή τη στιγμή μία πολύ ενδιαφέρουσα άνθιση εταιρειών τεχνολογίας στα Γιάννενα. Ποιος θα το περίμενε πριν πέντε χρόνια ότι αυτό θα συνέβαινε; Συμβαίνει στη Θεσσαλονίκη, συμβαίνει στην Κρήτη.

Και βέβαια καλύτερη σύνδεση και  με τα ερευνητικά μας κέντρα, με τα πανεπιστήμιά μας. Αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό και το νομοσχέδιο το οποίο φέρνουμε τώρα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση απελευθερώνει τα πανεπιστήμια να μπορούν να συνδέονται πολύ πιο εύκολα με τις επιχειρήσεις, σπάει στεγανά και προκαταλήψεις του παρελθόντος, διότι ένα μεγάλο κομμάτι της πρωτογενούς δουλειάς, της πνευματικής ιδιοκτησίας που μπορεί να αποτελέσει τη μαγιά για μία επιχειρηματική δραστηριότητα, θα αναπτύσσεται στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα.

*Βασίλης Καρλής*: Κύριε Πρωθυπουργέ, θα ήθελα και εγώ να ρωτήσω για τη θέση που έχει η τεχνολογία σήμερα στη χώρα μας.
Η επιστήμη που επέλεξα να σπουδάσω και να εργάζομαι,  η Τεχνητή Νοημοσύνη, μαζί με άλλες υπερσύγχρονες τεχνολογίες  όπως το Clοud Computing και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων σηματοδοτούν την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και φαίνεται να δίνουν υπεραξία τόσο σε κρατικό επίπεδο όσο και σε επιχειρησιακό. Ωστόσο παρατηρείται μία βραδυπορία της Ελλάδας στον ψηφιακό μετασχηματισμό σε σχέση πάντα με τις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και θα ήθελα να ρωτήσω ποιος είναι ο λόγος που η χώρα μας δεν επενδύει τόσο σε τεχνολογίες αιχμής και πώς μπορεί να ανατραπεί αυτό ώστε να συμμετέχουμε πιο ενεργά στο Industry 4.0, στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση δηλαδή;

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Καταρχάς έχεις δίκιο να λες ότι αυτά τα ζητήματα για πολύ καιρό δεν μας αφορούσαν. Πιστεύω ότι αυτό αλλάζει πια.
Αλλάζει καταρχάς σε κρατικό επίπεδο. To γεγονός ότι το κράτος εκσυγχρονίζεται, στέλνει ένα μήνυμα ότι πιστεύει στην τεχνολογία και ως εργαλείο διευκόλυνσης της επαφής μεταξύ του κράτους και του πολίτη. Η τεχνολογία είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να παρέχεις καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες.

Το καλύτερο παράδειγμα ήταν η διαδικασία του εμβολιασμού την οποία τη σχεδιάσαμε από την αρχή, end-to-end, ώστε να είναι μία ψηφιακή διαδικασία και φυσικά στο project αυτό δούλεψαν κρατικές δομές αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις για να μπορούμε να το φέρουμε εις πέρας.
Αν το ίδιο το κράτος αγκαλιάζει την τεχνολογία στέλνει ένα μήνυμα σε όλους ότι η τεχνολογία δεν είναι από το μέλλον, είναι το παρόν και αν δεν την αγκαλιάσεις θα σε προσπεράσουν οι υπόλοιποι.

Ταυτόχρονα το κράτος είναι και αγοραστής υπηρεσιών τεχνολογίας. Πολλά από τα μεγάλα έργα τα οποία έχουμε βάλει στο RRF είναι έργα τα οποία θα τα εκτελέσουν ελληνικές επιχειρήσεις, θα επενδυθούν ελληνικές εργατοώρες στα έργα της τεχνολογίας. Και είναι σημαντικό το ίδιο το κράτος να μπορεί να αναπτύσσει καινοτόμο τεχνολογία.

Εμείς πια έχουμε φτάσει στο σημείο όπου η όλη πλατφόρμα την οποία έχουμε στο Υπουργείο Ψηφιακής Μεταρρύθμισης, όλη η τεχνογνωσία πίσω από το gov.gr να είναι εξαγώγιμη, να μπορούμε να είμαστε εμείς πάροχοι υπηρεσιών τεχνολογίας για άλλους.
Είναι κάτι το οποίο το έκανε η Αστυνομία πάρα πολύ πετυχημένα. Δεν έφτιαξε απλά τα του οίκου της, ανέπτυξε ένα οικοσύστημα παροχής υπηρεσιών τεχνολογίας σε άλλες κρατικές δομές εκτός της χώρας.

Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και εμείς διότι πρέπει να σου πω ότι όσοι έρχονται από το εξωτερικό που έχουν ασχοληθεί με τα ζητήματα του ψηφιακού εκσυγχρονισμού του κράτους είναι πολύ εντυπωσιασμένοι από την ταχύτητα της προόδου μας και νομίζω ότι από την ευκολία του interface πια το οποίο υπάρχει μεταξύ κράτους, πολίτη και επιχείρησης.

Και πρέπει να σας πω ότι δεν θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε πολλές από τις πολιτικές μας, αν δεν είχαμε την τεχνολογία. Πώς κάνεις λοιπόν το Fuel Pass αν δεν έχεις τεχνολογία;
Πώς αύριο θα επιστρέψουμε το 60% της πρόσθετης επιβάρυνσης στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας αν δεν έχεις ένα τεχνολογικό εργαλείο, αν δεν μπορείς να κάνεις σωστές διασταυρώσεις και αν δεν έχεις μία πλατφόρμα- έτσι το λέω για να μπορούμε να μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα- στην οποία ο πολίτης θα μπει και εύκολα θα μπορέσει να πάρει από το κράτος αυτή την παροχή την οποία του προσφέρει. Οπότε αυτό αφορά το κράτος.

Από εκεί και πέρα οι ίδιες οι επιχειρήσεις αντιλαμβάνομαι ότι πρέπει να επενδύσουν πολύ περισσότερο στην τεχνολογία. Εμείς έχουμε δώσει φορολογικά κίνητρα έτσι ώστε κάθε επένδυση σε έρευνα και τεχνολογία να έχει υπεραποσβέσεις. Να μπορεί, δηλαδή, να έχει μία ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση αν επενδύει στον ψηφιακό μετασχηματισμό της εταιρείας.

Και αυτό προφανώς ισχύει και για τις υπηρεσίες, ισχύει όμως και για τη βιομηχανία και την παραγωγή. Δηλαδή αυτό το οποίο αποκαλούμε Industry 4.0 είναι σήμερα μία πραγματικότητα και έχουν υποχρέωση οι ίδιες οι εταιρείες να επενδύσουν στον δικό τους εκσυγχρονισμό. Είναι συνθήκη επιβίωσης στο ανταγωνιστικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε.

Αλλά η δική μου εικόνα που έχω κυρίως από την μεταποίηση, από τη βιομηχανία, είναι ότι οι επιχειρήσεις είναι σε καλό δρόμο, διότι οι επιχειρήσεις οι ελληνικές πέρασαν μέσα από πάρα πολύ δύσκολες καταστάσεις αυτά τα χρόνια της κρίσης, έχουν επιδείξει πια μεγάλη προσαρμοστικότητα. Μια γενιά διοικήσεων σε οικογενειακές επιχειρήσεις, βλέπω πάρα πολύ συχνά την επόμενη γενιά η οποία είναι πολύ καλά μορφωμένα παιδιά με πολύ ανοιχτά μυαλά και μπαίνουν μέσα σε παραδοσιακές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στην κυριολεξία τις μετασχηματίζουν. Οπότε είμαι αισιόδοξος ότι και ο ιδιωτικός τομέας θα ακολουθήσει και θα επενδύσει περισσότερο σε αυτές τις απαραίτητες υποδομές.
Αλλά βέβαια το πιο σημαντικό τελικά είναι οι άνθρωποι. Δηλαδή έχουμε αρκετό στελεχιακό δυναμικό για να μπορέσουμε να καλύψουμε τις ανάγκες του κράτους και των επιχειρήσεων καθώς θα αναζητούμε ολοένα και περισσότερους νέους ανθρώπους με το δικό σου το background. Εκεί έχουμε ακόμα δουλειά να κάνουμε.

*Μαρία Ματσαβέλα*: Κύριε Πρωθυπουργέ, καταρχάς δεν το κρύβω είμαι αγχωμένη, θα το πω.  Λοιπόν, θα σας πάω σε έναν άλλον τομέα, στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Και αυτό που θέλω να ρωτήσω είναι το εξής: πόσο γρήγορα πιστεύετε ότι τα πανεπιστήμια και τα Τ.Ε.Ι. μπορούν να εισάγουν και να απορροφήσουν νέες τεχνολογίες, άρα και κατ΄ επέκταση να εφαρμοστούν από τους νέους εργαζόμενους που θα βγουν από τα πανεπιστήμια και από τα Τ.Ε.Ι.;
Παράδειγμα, νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση ή γλώσσες προγραμματισμού για την ανάλυση δεδομένων.  Είναι αυτό που λέμε πλέον στη γενιά μας «outdated».  Πώς πιστεύετε ότι αυτό μπορεί να γίνει;

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα.  Δεν ξέρω, κύριε καθηγητά, αν θέλετε και εσείς να συνεισφέρετε κάποιες σκέψεις σε αυτή την κατεύθυνση.
Εγώ να πω μόνο ότι στα ελληνικά πανεπιστήμια έχουμε πολλές νησίδες αριστείας, αλλά υπάρχει ένα συστημικό πρόβλημα: ότι τα πανεπιστήμια δεν προσαρμόζονται με την ταχύτητα που απαιτείται σε ένα κόσμο που αλλάζει πάρα πολύ γρήγορα.
Και αυτό πρέπει να αλλάξει.  Και πρέπει να αλλάξει καταρχήν μέσα από τα ίδια τα πανεπιστήμια, μέσα από τις ηγεσίες τους, μέσα από τον τρόπο με τον οποίο κάνουν τις επιλογές τους.  Μέσα από το σπάσιμο στεγανών που έβλεπαν στο παρελθόν ότι τα πανεπιστήμια και η αγορά είναι δυο έννοιες τελείως ασύμβατες.

Ίσως η δική σας γενιά δεν τα θυμάται αυτά, αλλά το «έξω οι επιχειρήσεις από τα πανεπιστήμια» ήταν ο κανόνας.  Αυτό αρχίζει και αλλάζει.  Αλλάζει με την ταχύτητα που θέλουμε;  Όχι, θέλω να είμαι ειλικρινής.

Πιστεύω ότι όταν δείτε το νομοσχέδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, το οποίο θα παρουσιάσουμε αναλυτικά σε μια εβδομάδα, θα δείτε αρκετές καινοτόμες νέες ιδέες που πηγαίνουν σε αυτή την κατεύθυνση.

Όμως ταυτόχρονα θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι όλος ο ακαδημαϊκός χάρτης της χώρας χρειάζεται πάλι δουλειά, επαναξιολόγηση.  Διότι είναι λάθος για τη νέα γενιά, για τη γενιά που έρχεται και μετά από εσάς, να παράγουμε άνεργους πτυχιούχους.

Και νομίζω για αυτό έχει τόσο μεγάλη σημασία και η αξιολόγηση του κάθε Τμήματος, του κάθε Προγράμματος Σπουδών.  Ναι, έχει σημασία και η βάση εισαγωγής την οποία επιβάλαμε για την οποία ήταν μια πολύ δύσκολη απόφαση και με πολιτικό κόστος, αλλά το κάναμε γιατί ήταν απαραίτητο να υπάρχει ένας εξορθολογισμός και να μην επιτρέπουμε σε τμήματα τα οποία υπολειτουργούσαν και παρήγαγαν τελικά με πολύ κόπο -αν τελείωναν οι φοιτητές- άνεργους πτυχιούχους, να επαναξιολογήσουμε το ρόλο τους και τη σημασία τους.

Και βέβαια με τη σειρά μας να επενδύσουμε σε νέες δεξιότητες για τις οποίες γνωρίζουμε ότι θα υπάρχει μεγάλη ζήτηση στην αγορά εργασίας.  Και αυτό βέβαια αφορά τα πανεπιστήμια αυτά καθ΄ αυτά.
Έχουμε ένα μεγάλο κομμάτι μετά, το οποίο είναι οι δεξιότητες που μπορεί να αποκτήσει κάποιος συμπληρωματικά στο πανεπιστήμιο ή αφού τελειώσει το πανεπιστήμιο.

Πώς εκπαιδεύουμε ας πούμε, πώς μπορούμε να εκπαιδεύσουμε, να πάρουμε κάποιον ο οποίος έχει ένα βασικό background και να του προσθέσουμε δεξιότητες που εκείνη τη στιγμή ζητά η αγορά εργασίας.  Εκεί έχουμε σημαντικότατους πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης. Είναι προγράμματα πιο ευέλικτα, πιο σύντομα. Η πιστοποίηση είναι απολύτως απαραίτητη. Ο εργοδότης θα θέλει να ξέρει τι είναι ακριβώς αυτό το οποίο γνωρίζεις για να μπορεί να σε προσλάβει.

Αλλά και οι ίδιες οι επιχειρήσεις έχουν ρόλο να παίξουν.  Γιατί μπορεί οι ίδιες επιχειρήσεις να επιλέξουν να σε εκπαιδεύσουν και να αισθάνονται πιο άνετα να κάνει η επιχείρηση την εκπαίδευση και να πληρώνεις την επιχείρηση να σε εκπαιδεύει από το να πληρώνω κάποιο κέντρο κατάρτισης να κάνει μια δουλειά για την οποία μπορεί η επιχείρηση να μην αισθάνεται τελικά ότι μπορεί να έχει έναν εργαζόμενο με τις δεξιότητες και τις γνώσεις που χρειάζεται. Τι λέτε εσείς κύριε καθηγητά για αυτό;

*Ιορδάνης Λαδόπουλος, πρώην Καθηγητής ΑΣΟΕΕ*: Εγώ συμφωνώ με αυτό που είπατε ότι αναμφισβήτητα έχουμε πολλά κέντρα, πάρα πολλά. Έτυχε, είμαι από την ΑΣΟΕΕ βέβαια, έτυχε να πάω και στο ΜΙΤ και στο London Business School, δεν είδα διαφορά στην ποιότητα. Και εμείς έχουμε ένα πολύ βασικό στοιχείο που δεν το έχουν τα άλλα πανεπιστήμια.  Έχουμε πολύ ποιοτικούς νέους.  Εκεί υπάρχει μεγάλη διαφορά.
Και κάτι άλλο πολύ βασικό. Μην τα περιμένουμε όλα από το πανεπιστήμιο. Θα πρέπει και ο επιχειρηματικός χώρος να ασχοληθεί με το θέμα αυτό γιατί η συνεχής κατάρτιση δεν ανήκει στο πανεπιστήμιο, ανήκει στις επιχειρήσεις. Εγώ είχα την τύχη να συνεργαστώ πολύ με τις επιχειρήσεις, πάρα πολύ, και είχα την εικόνα ότι έδιναν πολλές δεξιότητες με τις επαφές αυτές.
Νομίζω το μέλλον του πανεπιστημίου είναι στενή συνεργασία με τις επιχειρήσεις γιατί οι επιχειρήσεις ξέρουν τι χρειάζονται σε ότι αφορά το skill. Και αυτήν την εποχή έχουν μια μεγάλη ευκαιρία. Ο Πρόεδρος του ΣΕΒ είναι ο κύριος Παπαλεξόπουλος, έχει μια πολύ μεγάλη παράδοση από τον πατέρα του που ήταν πολύ αφοσιωμένος στην εκπαίδευση. Με στήριξε πάρα πολύ στο έργο μου.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Είναι πολύ σημαντικό αυτό που λέτε και νομίζω ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι κάτι το οποίο το αντιλαμβάνονται και είναι τελικά η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό, μια επένδυση η οποία επιστρέφει στην επιχείρηση.

Αλλά πάλι θα πω ότι προτιμώ να δώσω περισσότερη ευελιξία και να χρηματοδοτήσω κατάρτιση και εκπαίδευση που θα κάνει μια επιχείρηση για τον εργαζόμενό της από το να την κάνω ενδεχομένως με κάποιον άλλο τρόπο και μετά να μην είμαι σίγουρος ότι αυτή έχει πιάσει τόπο.
Διότι αλήθεια είναι, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, ότι η κατάρτιση στην Ελλάδα ήταν μια «μαύρη τρύπα».  Πάρα πολλά χρήματα δαπανήθηκαν, πετάχτηκαν στην κυριολεξία.  Κέντρα κατάρτισης προσποιούνταν ότι έκαναν κατάρτιση και οι καταρτιζόμενοι προσποιούνταν ότι έπαιρναν γνώσεις.

Και τελικά το μόνο που καταλήγαμε είναι να έχουμε ένα μηχανισμό απορρόφησης ευρωπαϊκών χρημάτων τα οποία πολύ απλά δεν έπιαναν τόπο. Αυτό πρέπει να αλλάξει.
Και αυτό σημαίνει ότι και ο εργαζόμενος ο οποίος καταρτίζεται θα πρέπει να πιστοποιείται και θα πρέπει να περνάει και από εξετάσεις για να μπορεί να εισπράξει τα όποια οικονομικά οφέλη μιας κατάρτισης.
Δεν έχει νόημα εδώ τώρα να κοροϊδευόμαστε, ούτε θα υπάρχει πάντα ένας κουμπαράς ευρωπαϊκός ο οποίος θα πληρώνει για τέτοιου είδους προγράμματα χωρίς μετρήσιμα αποτελέσματα.

*Δημήτρης Αθανασιάδης*: Ένας νεαρός επιχειρηματίας έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά δυσκολιών γραφειοκρατικών, θεσμικών, φορολογικών, χρονικών και σίγουρα οικονομικών.  Οπότε από προσωπική εμπειρία, η έννοια μου και το ερώτημά μου είναι τι μέτρα, τι συνθήκες μπορούν να βελτιωθούν ώστε ένας νέος να προβεί γρηγορότερα και να πάρει ευκολότερα την απόφαση να μεταβεί στον επιχειρηματικό κόσμο, να ξεκινήσει τα επιχειρηματικά του βήματα;

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Θα μου πεις λίγο για τη δική σου εμπειρία;

*Δημήτρης Αθανασιάδης*: Φυσικά.  Το background μου είναι Μηχανολόγος Μηχανικός και για δυο χρόνια σκεφτόμουν αν θα ξεκινήσω τη δική μου ατομική επιχείρηση, να πληρώνω τον ΕΦΚΑ, να πληρώνω τις εισφορές, τα φορολογικά, τα λογιστικά. Οπότε διήρκησε δυο χρόνια το ζύγισμα από το πότε θα είμαι σε θέση να ξεκινήσω να εργάζομαι ως ελεύθερος επαγγελματίας

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Εσύ για να ξεκινήσεις μια επιχειρηματική δραστηριότητα από μια ατομική επιχείρηση μέχρι κάτι μεγαλύτερο πρέπει να πληρούνται κάποιες βασικές προϋποθέσεις.
Στέκεσαι στο κομμάτι της γραφειοκρατίας, ξέρουμε τι πρέπει να γίνει ακόμα. Ξέρουμε τι έχει γίνει, ξέρουμε τι πρέπει να γίνει ακόμα, ώστε η έναρξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας να είναι πολύ πιο εύκολη και να μπορεί να γίνεται χωρίς να επισκέπτεσαι δημόσιες υπηρεσίες.  Αυτό είναι κάτι το οποίο σε ένα βαθμό έχει ήδη επιτευχθεί, αλλά θα στεκόμουν στο πιο βασικό: γιατί το κάνει κανείς.

Δηλαδή ποια είναι η προετοιμασία του να σκεφτεί κανείς μια επιχειρηματική δραστηριότητα, η σημασία δηλαδή του να σκέπτεται κανείς, να καταρτίζει σχέδια, είναι πράγματα που έχουμε συζητήσει πολλές φορές.

Τι σημαίνει να φτιάξεις ένα καλό business plan.  Είτε μιλάς για μια ατομική πρωτοβουλία, τι προσδοκάς, ποια είναι η ιδέα σου, ποιο κενό έρχεσαι να καλύψεις, ποιες είναι οι ενδεχόμενες απειλές τις οποίες μπορείς να αντιμετωπίζεις, πως τοποθετούνται οι ανταγωνιστές σου απέναντι σε αυτό το οποίο κάνεις.

Έχει πολύ-πολύ μεγάλη σημασία αυτό, διότι ειδικά για τη δημιουργία μιας startup είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να διεκδικήσει κανείς κεφάλαια, αλλά και απαραίτητη προϋπόθεση για να τακτοποιήσει κανείς τη δική του σκέψη και να δει πραγματικά αν αξίζει τον κόπο.  Διότι ένα είναι βέβαιο: κανείς δεν εγγυάται την επιχειρηματική επιτυχία.

Η επιχειρηματικότητα έχει ρίσκο.  Τι θέλουμε;  Το ρίσκο το οποίο αναλαμβάνει κανείς να είναι ευθυγραμμισμένο με την προσπάθεια την οποία βάζει. Να μην προσθέτουμε παράγοντες ρίσκου.
Το να καθυστερεί, ας πούμε, μια επιχείρηση την έναρξη της δραστηριότητάς της είναι πρόσθετος παράγων ρίσκου, διότι αν αργήσεις έξι μήνες μπορεί να προκύψει κάποιος άλλος και να καλύψει ένα κενό το οποίο μπορεί να υπάρχει στην αγορά.

Οπότε αυτή η διαδικασία του να σκέφτεται κανείς πολύ σοβαρά και πολύ δομημένα και πολύ οργανωμένα, «τι θέλω να κάνω εγώ ως επιχειρηματίας και πως βλέπω την επιχείρησή μου σε τρία ή σε πέντε χρόνια από τώρα, τι χρειάζομαι για να μεγαλώσω, πόσο θέλω να μεγαλώσω». Δεν σημαίνει ότι όλες οι επιχειρήσεις θα γίνουν παγκόσμιου βεληνεκούς.

Αλλά οι επιχειρήσεις αυτό που λέμε «high impact entrepreneurship», οι επιχειρήσεις δηλαδή που μπορούν να μεγαλώσουν γρήγορα, να δημιουργήσουν πολλές θέσεις εργασίας αυτές είναι που αφήνουν πραγματικό αναπτυξιακό αποτύπωμα, σημαντική προστιθέμενη αξία και πολλές θέσεις απασχόλησης.

Και βέβαια όταν φτάσει κανείς σε αυτό το σημείο, αρχίζει και σκέπτεται ζητήματα χρηματοδότησης.  Δυστυχώς οι τράπεζες δεν μπορούν εύκολα να καλύψουν αυτό το κομμάτι της επιχειρηματικής δραστηριότητας χωρίς πολύ βαριές εγγυήσεις τις οποίες πολύ συχνά κάποιος μπορεί να μην θέλει, να μην μπορεί να αναλάβει και εκεί μπαίνουν στην εξίσωση όλα τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών.  Από αυτά τα οποία επενδύουν σε πολύ πρώιμο στάδιο μέχρι αυτά που θα έρθουν να προσθέσουν κεφάλαια σε μια εταιρία η οποία ήδη αναπτύσσεται και είναι έτοιμη να κάνει το επόμενο βήμα της.

*Χρύσα Λαρδοπούλου*: Κύριε Πρωθυπουργέ, και εμένα η δική μου ερώτηση αφορά τους νέους και τις νέες που χτίζουν το δικό τους επιχειρηματικό όνειρο.  Και έτσι θα ήθελα να σας ρωτήσω σε πρακτικό επίπεδο, τι θα προτείνατε σε έναν νέο ή σε μια νέα που θέλει να ξεκινήσει, αλλά και όταν ξεκινήσει την δική του επιχείρηση, δεδομένου ότι τα προγράμματα ΕΣΠΑ είναι μετρημένα, θα μπορούσε να καταστεί δυνατός ένας θεσμός που να στηρίζει τους νέους επιχειρηματίες τόσο σε οικονομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο συμβουλευτικής κατά την έναρξη και ενδεχομένως και κατά τη συνέχεια της επιχείρησης;  Γιατί καλά είναι να ξεκινάς αλλά είναι σίγουρα σημαντικό και να μπορείς να διατηρείς μια σταθερή πορεία.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Υπάρχουν πολλές σκέψεις και υπάρχουν προγράμματα για νεανική επιχειρηματικότητα και θα υπάρξουν περισσότερα μέσα από το νέο ΕΣΠΑ.  Αυτό είναι ένα κομμάτι όμως μόνο, η αρχική χρηματοδότηση.

Για εμένα έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία αυτό το οποίο λες: ποια είναι τα δίκτυα υποστήριξης πέρα και πάνω από τα κεφάλαια τα οποία μπορεί να χρειάζεται κάποιος. Και εκεί υπάρχουν πια στην Ελλάδα αρκετοί οργανισμοί, μη κερδοσκοπικοί, οι οποίοι μπορούν να παρέχουν μια τέτοιου είδους υποστήριξη και να ενταχθείς ουσιαστικά σε μια ομάδα επιχειρήσεων που να έχουν αρκετά παρεμφερή χαρακτηριστικά. Να μπορεί ένα δίκτυο υποστήριξης να σε βοηθήσει με κάποιους πελάτες ή κάποιους προμηθευτές εκτός της χώρας.  Γενικά να σου ανοίξει ορίζοντες, να μπορεί να κάνει αυτό το mentoring, τη συμβουλευτική που χρειάζεται μια επιχείρηση, να σε βοηθήσει ενδεχομένως με προσέλκυση στελεχών τα οποία μπορεί να λείπουν.

Όλα αυτά νομίζω ότι έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Και επειδή έχω συμμετάσχει και εγώ στο παρελθόν σε τέτοιου είδους δίκτυα, έχουν μεγάλη σημασία.
Καταρχάς έχουμε το «Elevate Greece». Για πρώτη φορά έχουμε μια πλατφόρμα με κριτήρια που ξέρουμε ποιες είναι οι νεοφυείς επιχειρήσεις που πληρούν κάποια βασικά κριτήρια σε εθνικό επίπεδο.  Αυτό μας βοηθάει γιατί είναι ένα πρώτο φίλτρο, αν θέλουμε είτε να υποστηρίξουμε αυτές τις επιχειρήσεις είτε να δημιουργήσουμε επιμέρους δίκτυα, τουλάχιστον να ξέρουμε ποιες είναι.
Αλλά στο κομμάτι του mentoring αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία, διότι κάποιος άνθρωπος ο οποίος έχει μια εμπειρία να δουλεύει με τέτοιες επιχειρήσεις μπορεί πολύ εύκολα να δει πιθανές παγίδες που να κρύβονται και να διευκολύνει κάποια νέα επιχείρηση, κάποια νέα επιχειρηματική ομάδα στο να τις αποφύγει και να δώσει πολύ χρήσιμες συμβουλές για το πώς μπορεί να μεγαλώσει μια επιχείρηση.

Βέβαια η μια συμβουλή που εγώ δίνω πάντα σε νέους επιχειρηματίες έχει να κάνει με το γεγονός ότι μια επιχειρηματική δραστηριότητα, ειδικά στα πρώτα στάδια, πρέπει να απορροφά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ενέργειάς σας.

Ο δάσκαλός μας στο πανεπιστήμιο που μας δίδασκε επιχειρηματικότητα μας έλεγε πάντα ότι επιτυχία είναι 10% έμπνευση και 90% ιδρώτας, 10% inspiration 90% perspiration.

Θέλει πολύ δουλειά και πολύ προσπάθεια το να χτίσεις μια επιχείρηση.  Γιατί μη νομίζεις, γραφειοκρατία υπάρχει παντού. Τα εμπόδια είναι πολλά. Θα αναγκαστείς να αναπροσαρμόσεις τη στρατηγική σου. Οι απογοητεύσεις μπορεί να είναι έντονες στα πρώτα βήματα.

Τότε πρέπει να έχει κανείς και αυτήν την κουλτούρα και εκεί νομίζω ότι κάποιος μέντορας μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ, στο κομμάτι δηλαδή της υποστήριξης, να σε βοηθάει να καταλάβεις ότι αυτό το οποίο περνάς δεν το περνάς μόνος σου.
Όλη η επιχειρηματική διαδρομή στα πρώτα στάδια έχει πολλές δυσκολίες και αναγκάζεσαι συχνά να αναπροσαρμόζεις την στρατηγική σου.

*Κωνσταντίνος Κουτσαντώνης*: Κύριε Πρωθυπουργέ, στις μέρες μας πολλοί απασχολούμενοι, κυρίως στον τεχνολογικό τομέα, εργάζονται εξ αποστάσεως σε εταιρίες του εξωτερικού απολαμβάνοντας τα οφέλη της ζωής στην πατρίδα τους και – σε γενικές γραμμές – καλύτερους μισθούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην εργάζονται σε ελληνικές εταιρείες, οπότε να χάνεται το έργο, όχι να χάνεται, αλλά να πάει σε άλλες εταιρείες του εξωτερικού. Και έχουμε ένα «έμμεσο brain drain», με αποτέλεσμα να μειώνονται τα έσοδα, αναλόγως και τι σχολές πληρώνουν. Πως σκέπτεστε να το αντιμετωπίσετε αυτό;

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Κατ’ αρχάς, δεν μπορεί κανείς σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, δεν θα το αντιμετωπίσει κανείς πλήρως και είναι μια πραγματικότητα αυτή, ότι σήμερα μπορούμε να δουλεύουμε από οπουδήποτε για οποιονδήποτε.
Το πως φορολογείς αυτόν, ο οποίος δουλεύει από την Ελλάδα, αυτό είναι άλλης τάξης πρόβλημα. Όμως, επί της αρχής μπορείς να ζεις κάπου και να δουλεύεις για κάποιον άλλον. Να δουλεύεις για τον εαυτό σου ή να δουλεύεις για κάποιον άλλον.
Μπορεί να γίνει και το ανάποδο όμως. Μπορεί να δεις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας να μεταφέρουν δυναμικό στην Ελλάδα από εκεί που δεν το είχαν.
Άρα, αυτή είναι μια προστιθέμενη αξία, διότι κάποιος μπορεί μεν να δουλεύει για μια μεγάλη εταιρεία στο εξωτερικό, αλλά να ζει εδώ, να ξοδεύει εδώ. Μπορεί να αγοράσει σπίτι εδώ. Μπορεί να μετακινηθεί αύριο στη μία δουλειά η οποία να είναι δουλειά που να αφήνει μεγαλύτερο κομμάτι της υπεραξίας του στη χώρα.

Από εκεί και πέρα, η άλλη όψη του νομίσματος είναι οι ψηφιακοί νομάδες. Αυτοί τι κάνουν ουσιαστικά; Επιλέγουν περιβάλλον εργασίας.

Θα δούμε ζητήματα που έχουν να κάνουν με φορολογία ή εισφορές, αλλά θα δούμε και άλλα ζητήματα: τελικά με καλύπτει η χώρα σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με το πόσο γρήγορο είναι το διαδίκτυο, πόσο καλή μπορεί να είναι η κάλυψη της κινητής τηλεφωνίας και τελικά το περιβάλλον στο οποίο ζω και εργάζομαι είναι δημιουργικό έτσι ώστε να μπορώ να ζω και να εργάζομαι από την Ελλάδα;
Εδώ έχουμε ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Άρα, θα πρέπει να δεχθούμε ότι θα υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι θα δουλεύουν από την Ελλάδα για το εξωτερικό. Γιατί έτσι απλά δουλεύει ο κόσμος πια, ο διασυνδεδεμένος κόσμος. Αλλά προτιμώ να τους έχω στην Ελλάδα διότι αυτοί, οι ψηφιακοί νομάδες, είναι πολύ πιο εύκολο αύριο να σκεφτούν να επενδύσουν στην Ελλάδα, να αναπτύξουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα στην Ελλάδα. Μπορεί να έρθουν μόνοι, μετά μπορεί να διαπιστώσουν πως εδώ μπορούν να κάνουν κάτι μεγαλύτερο και φυσικά είναι άνθρωποι οι οποίοι ζώντας στην Ελλάδα, δαπανούν και στην Ελλάδα.

Ο τουρίστας έρχεται στην Ελλάδα για μία εβδομάδα. Δαπανά στην Ελλάδα, φεύγει, γυρίζει σπίτι του και ο τουρισμός παραμένει ο πρώτος κλάδος της ελληνικής οικονομίας.
Το να έχουμε ανθρώπους οι οποίοι περνάνε μεγαλύτερο κομμάτι του χρόνου τους στην Ελλάδα, μόνο θετικό μπορεί να είναι. Και είναι κάτι το οποίο το είδατε κατά τη διάρκεια της πανδημίας ότι έχει ήδη αρχίσει και γίνεται.

Eκεί η πανδημία μας βοήθησε. Μέσα στα μεγάλα προβλήματα που δημιούργησε, μας άνοιξε την πόρτα ως χώρα να μπορούμε να προσελκύουμε πολίτες του εξωτερικού οι οποίοι θα θέλουν να εργάζονται από την Ελλάδα. Αύριο μπορεί να γίνουν και φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδος και να έχουμε παραπάνω ακόμα οφέλη από αυτά που θα είχαμε απλά αν κάποιος εργάζεται στη χώρα του, αλλά φορολογείται στο εξωτερικό.

*Χρυσαλένια Ρασάνη*: Και η τελευταία ερώτηση. Κύριε Πρωθυπουργέ, η δική μου  ερώτηση δεν έχει τόσο σχέση με την επιχειρηματικότητα, όσο με την πολιτικοποίηση και κομματικοποίηση των νέων. Βλέπουμε ότι υπάρχει η τάση να απομακρύνονται από την ενημέρωση από τα ΜΜΕ, να αμφισβητούνται πολλές φορές οι υπουργοί της κυβέρνησης από τη νεολαία και γενικώς να μην υπάρχει διάθεση ενεργοποίησης στον δημόσιο βίο και στα κοινά. Το έχετε παρατηρήσει αυτό το φαινόμενο; Και αν ναι, υπάρχει κάποιο πλάνο προσέγγισης των νέων; Ευχαριστώ.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Κατ’ αρχάς, νομίζω από τη φύση τους οι νέοι είναι πολύ πιο εύκολο να αμφισβητήσουν την εξουσία από το να συνταχθούν με αυτήν. Αυτό είναι κανόνας και έτσι νομίζω πρέπει να είναι.
Αλίμονο αν οι νέοι δεν είναι στην πρώτη γραμμή να αλλάζουν αυτά που δεν τους αρέσουν. Αλλά, η συμμετοχή στα κοινά είναι προϋπόθεση για να μπορεί να πετύχει κανείς σε αυτήν την αλλαγή. Και ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι οι νέοι να θεωρήσουν ότι δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθούν με τα κοινά καθ’ οιονδήποτε τρόπο, επειδή δεν μπορεί η φωνή τους να ακουστεί, δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Και εκεί έχουμε κι εμείς μια μεγάλη ευθύνη να δίνουμε περισσότερες ευκαιρίες σε νέους.

Εμείς προσπαθούμε ήδη να το κάνουμε, και στο κόμμα και στην κυβέρνηση. Και πρέπει να πω ότι όσες φορές έχω εμπιστευθεί ανθρώπους που «φαινόντουσαν» με βάση τα παραδοσιακά στερεότυπα, ότι ήταν πολύ νέοι για να κάνουν μία δουλειά με βάση τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί ιεραρχίας στην κοινωνία μας, κατά κανόνα έχω δικαιωθεί. Αλλά έχουμε και εμείς μία ευθύνη να δώσουμε ευκαιρίες σε περισσότερους νέους ανθρώπους.

Διότι σήμερα η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές η κοινωνία είναι οργανωμένη με τέτοιο τρόπο ώστε οι νέοι να είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης και αυτό πρέπει να αλλάξει.
Αν με ρωτήσεις εμένα ποιο είναι αυτό το όραμά μου για την επόμενη τετραετία, ποια θα είναι η πλατφόρμα που θα ήθελα να παρουσιάσω το σχέδιό μου για την επόμενη τετραετία στη χώρα, θα μπορούσε πρώτα και πάνω απ’ όλα τους νέους ώστε να τους ξανακάνουμε πρωταγωνιστές μέσα από πολλές πολιτικές. Κάποιες τις καλύψαμε σήμερα, αλλά, προφανώς, δεν ήταν τελείως εξαντλητική η συζήτηση που κάναμε.

Και επίσης πρέπει να έχει κανείς υπόψη του ότι ο δημόσιος διάλογος πια μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι εξαιρετικά περιχαρακωμένος και απίστευτα τοξικός. Και αυτό είναι κάτι το οποίο θα πρέπει οι ίδιοι οι νέοι να το αναγνωρίζουν. Ειδικά για εσάς, πολλοί από εσάς προέρχεστε από το χώρο της τεχνολογίας, να αντιληφθούμε πως δουλεύουν οι αλγόριθμοι των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης.

Ότι οι εταιρείες αυτές έχουν όφελος να μας «σερβίρουν» περιεχόμενο, το οποίο υποστηρίζει τελικά τις θέσεις μας και δεν τις αμφισβητεί.
Αν σου σερβίρουν συνέχεια πράγματα τα οποία σου αρέσουν, θα καταλήγεις να έρχεσαι σε επαφή μόνο με ανθρώπους οι οποίοι  έχουν τις ίδιες απόψεις με εσένα και αυτό είναι πάρα πάρα πολύ επικίνδυνο. Πάρα πολύ επικίνδυνο.

Και εκεί πιστεύω ότι υπάρχει ανάγκη για σημαντική παρέμβαση η οποία πρέπει να γίνει, ως προς τη ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, διότι κινδυνεύουν από ένα εργαλείο ελεύθερης έκφρασης, να μετατραπούν σε ένα εργαλείο διχασμού και απόλυτης περιχαράκωσης της κοινωνίας.
Και για αυτό και έχει πολύ μεγάλη σημασία να επαναφέρουμε το δημόσιο διάλογο στα πλαίσια μιας δημόσιας σφαίρας η οποία ενθαρρύνει την αντιπαράθεση, τη ζωντανή αντιπαράθεση, την έντονη αντιπαράθεση, αλλά δεν καταλήγει σε ύβρεις, σε trolls, σε bots, και τελικά στο να θέλουμε να ακούμε μόνο απόψεις ανθρώπων οι οποίες υποστηρίζουν αυτά τα οποία ήδη πιστεύουμε ότι είναι σωστά.

Μπορεί να είναι σωστά, μπορεί και να μην είναι. Άρα το να μαθαίνουμε όχι απλά νέα πράγματα, αλλά το να μαθαίνουμε να «ξεμαθαίνουμε» πράγματα τα οποία νομίζαμε ότι είναι σωστά, είναι μία πάρα πολύ μεγάλη αρετή την οποία με κάποιον τρόπο πρέπει να την εμφυσήσουμε, ειδικά στις νέες γενιές.
Για αυτό και μέσα στις ομάδες σας, να ενθαρρύνετε την δημιουργικότητα. Αυτός ο «παράξενος» μέσα σε μία ομάδα, ο οποίος μπορεί να λέει κάτι τελείως διαφορετικό και να λες τώρα, τι είπε αυτός;

Ακούστε τον με μεγαλύτερη προσοχή, διότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος τον οποίον έχουμε και εμείς σε αυτό εδώ το τραπέζι, που είναι το τραπέζι του Υπουργικού Συμβουλίου, είναι το τραπέζι που κάνουμε τις δικές μας εσωτερικές συσκέψεις κάθε μέρα, είναι να καταλήγουμε όλοι να λέμε τα ίδια πράγματα και να πέφτουμε θύματα των προκαταλήψεων και των δικών μας εσωτερικών απόψεων και να μην ενθαρρύνουμε αυτή τη διαφορετικότητα και αυτή τη διαφορετική ματιά, που τελικά είναι και το ίδιο το οξυγόνο της δημοκρατίας μας.
Άρα, έχουμε πολλά πράγματα ακόμα να κάνουμε για να πείσουμε τους νέους ότι η ενασχόληση με τα κοινά είναι μία υποχρέωσή τους, αν θέλουν να αλλάξει ο κόσμος με βάση τις δικές τους απόψεις. Διότι αλλιώς, με το να απέχετε από τα κοινά, απλά θα εκχωρήσετε σε κάποιους άλλους τη λήψη αποφάσεων που σας αφορούν, διότι αυτές με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο θα ληφθούν.

*Ιορδάνης Λαδόπουλος, π. Καθηγητής ΑΣΟΕΕ*: Θα σας κάνω την τελευταία ερώτηση. Ήθελα να μάθω τα βιώματα που είχατε όταν μιλήσατε στη Γερουσία και σηκωθήκαν όλοι όρθιοι, και οι Βουλευτές και οι Γερουσιαστές.

*Κυριάκος Μητσοτάκης*: Η αλήθεια είναι ότι ήταν μία έκπληξη αυτό για εμένα. Είχα κατ’ αρχάς, αίσθηση της πολύ μεγάλης τιμής να απευθύνομαι στο Κογκρέσο. Δεν  είναι κάτι συνηθισμένο. Είναι ζήτημα τέτοιες εκδηλώσεις. Γίνονται μία με δύο το χρόνο. Δηλαδή μία πρόσκληση σε ένα ξένο ηγέτη να απευθυνθεί στο Κογκρέσο και στη Γερουσία σε ενιαία σύνθεση.
Είχα έτσι ασχοληθεί πολύ με την ομιλία μου. Ήταν μία ευκαιρία να μιλήσω, όχι μόνο για ζητήματα που αφορούν την παρτίδα μας, αλλά να θέσω και ένα ευρύτερο πλαίσιο για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Δημοκρατία μας σήμερα. Και νομίζω ότι εμείς μπορούμε να προσθέσουμε κάτι σε αυτή τη συζήτηση και λόγω του γεγονότος ότι η δημοκρατία γεννήθηκε  στην αρχαία Αθήνα, αλλά και διότι η Δημοκρατία μας, η σύγχρονη Δημοκρατία μας, απεδείχθη πολύ πιο ανθεκτική από αυτό το οποίο κάποιοι περίμεναν.

Περάσαμε από πολύ βαθιές κρίσεις την τελευταία δεκαετία, αλλά αντέξαμε και σήμερα είμαστε πιο ισχυροί απ’ ότι ήμασταν. Από εκεί και πέρα, σίγουρα ήταν μία πολύ έτσι συγκινησιακά φορτισμένη στιγμή και για μένα, διότι είμαι εκεί ως Πρωθυπουργός τη Ελλάδος. Και η αναγνώριση στο πρόσωπό μου είναι τελικά αναγνώριση στην πατρίδα μας και αυτό νομίζω ότι με έκανε να αισθάνομαι σίγουρα πολύ χαρούμενος.
Νομίζω όμως ότι ασχέτως των κομματικών απόψεων που μπορεί να έχει οποιοσδήποτε, η αναγνώριση μιας θετικής εξέλιξης για τη χώρα, θα πρέπει να μας γεμίζει με αισθήματα ικανοποίησης, ασχέτως του τι ψηφίζει κάποιος. Ειδικά στα εθνικά θέματα είναι καλό να μπορούμε να πετυχαίνουμε μεγαλύτερη σύνθεση και να μην τα βλέπουμε όλα μέσα από τις κομματικές παρωπίδες που συχνά καταλήγουν σε έναν πολιτικό διάλογο ο οποίος είναι τόσο τοξικός, που τελικά δεν τον παρακολουθεί κανείς.

Γιατί με ρώτησες πριν για την πληροφόρηση, από που παίρνουν οι νέοι πληροφόρηση. Δεν την παίρνουν από την τηλεόραση. Από άλλα μέσα την παίρνουν. Αλλά σίγουρα, αν καθόντουσαν να δουν μία συζήτηση στην τηλεόραση, αν βλέπανε δύο πολιτικούς να τσακώνονται και να υψώνουν τη φωνή τους, νομίζω ότι αυτόματα θα έκλειναν την τηλεόραση.
Οπότε, θέλω να σας ευχαριστήσω και πάλι πάρα πολύ που ήρθατε σήμερα. Να συγχαρώ όλη την προσπάθεια η οποία γίνεται από τον κύριο Λαδόπουλο και την ομάδα του. Γιατί ξέρω ότι είναι πολυπληθής και ξέρω ότι έχει πολλούς fun και ξέρω επίσης ότι έχει εμπνεύσει πολλούς ανθρώπους. Και νομίζω ότι πολλά νέα παιδιά που μπορεί να μη σκέφτονταν ποτέ την επιχειρηματικότητα ως διέξοδο και τελικά κατέληξαν να ακολουθήσουν αυτό το δρόμο και σήμερα είναι επιτυχημένοι, θα θυμούνται εκείνη τη στιγμή που πήραν την απόφαση τελικά να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο.
Χάρηκα πάρα πολύ παιδιά που ήσασταν εδώ και εύχομαι καλή επιτυχία. Καλή πρόοδο. Να είστε καλά.