Η δύναμη των γυναικών στη ναυτιλία και η μάχη κατά των ανισοτήτων

Με την ευκαιρία των Ποσειδωνίων 2022 θα ήθελα να αφιερώσω αυτό το άρθρο στις γυναίκες που ασχολούνται επαγγελματικά με τον κλάδο της ναυτιλίας, είτε στις επιχειρήσεις της στεριάς είτε στη θάλασσα, σημειώνοντας όμως ότι τα βασικά στοιχεία του δημόσιου διαλόγου σχετικά με τις γυναίκες στον εργασιακό χώρο αφορούν τις γυναίκες σχεδόν σε όλους τους κλάδους. Σε τομείς στους οποίους παραδοσιακά το ποσοστό των ανδρών υπερισχύει σημαντικά, όπως στην τεχνολογία ή τη ναυτιλία, αυτά τα στοιχεία εμφανίζονται πιο έντονα. Ομως, αν και φαινόταν πιο δύσκολο να αλλάξει η νοοτροπία και η οπτική θεώρησης των καταστάσεων, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος πλέον και τα αποτελέσματα είναι εμφανή και ενθαρρυντικά.

Τα γενικά στοιχεία συνοψίζονται ως εξής:

• Πρώτον, υπάρχει αδιαμφισβήτητη έμφυλη ανισότητα σε βάρος των γυναικών στην αγορά εργασίας – φαινόμενο παλαιό όσο και η αγορά εργασίας καθαυτή! Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σε επίπεδο λήψης αποφάσεων και ηγεσίας των επιχειρήσεων, των δημόσιων οργανισμών και φορέων, όπως και της πολιτικής. Και βεβαίως δεν υπάρχουν γυναίκες στα ηγετικά επίπεδα γιατί ήδη το ποσοστό τους είναι χαμηλότερο από τα πρώτα ιεραρχικά επίπεδα, καθώς η ανισότητα συχνά οφείλεται στο ότι το φύλο αποτελεί συχνά κριτήριο επιλογής ενός εργαζόμενου. Στη WISTA πιστεύουμε και προσπαθούμε για τις ίσες ευκαιρίες και για την εξάλειψη του διαχωρισμού ανδροκρατούμενων ή αντιστοίχως γυναικοκρατούμενων επαγγελμάτων, ασχέτως κλάδου. Για παράδειγμα, παραδοσιακά το ναυτικό επάγγελμα ήταν για άνδρες και η διδασκαλία για γυναίκες. Τίποτε από τα δύο όμως δεν πρέπει να αποτελεί θέσφατο, ειδικώς στα χρόνια των μεγάλων αλλαγών και της ρευστότητας των καταστάσεων που ζούμε. Και ήδη στη ναυτιλία έχει γίνει η ανατροπή, θα μπορούσα να πω, καθώς έχουμε πλέον μεγάλο ποσοστό συμμετοχής γυναικών στα χαμηλά και μεσαία διοικητικά επίπεδα, οπότε σε λίγα χρόνια η εκπροσώπησή τους και στα ηγετικά επίπεδα θα έχει εξομαλυνθεί. Και έχουμε πολλά παραδείγματα γυναικών που διαπρέπουν σε ηγετικές θέσεις σε εθνικούς και διεθνείς ναυτιλιακούς οργανισμούς.
• Δεύτερον, και μιλώντας πάλι συνολικά για την αγορά εργασίας σε όλους τους τομείς, παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία για τα οφέλη της ποικιλομορφίας ως προς το φύλο σχετικά με τις γυναίκες και τη διοίκηση επιχειρήσεων, παγκοσμίως, είναι αδιαμφισβήτητα, κυβερνήσεις ή οργανισμοί θεσμοθετούν και επιχειρήσεις υπόσχονται, αλλά στην πραγματικότητα σημειώνεται μικρή πρόοδος σε αυτό το θέμα. Επίσης, συχνά η όποια αλλαγή γίνεται απλώς και μόνον για να επιτευχθεί μια «εικονική» εναρμόνιση με Οδηγίες ΕΕ ή οργανισμών, χωρίς αυτές οι αλλαγές να διαπερνούν το μοντέλο διοίκησης ή ηγεσίας των επιχειρήσεων.
• Τρίτον, όπου υπάρχει πρόβλημα, αυτό επιδεινώνεται από την εμφάνιση απρόβλεπτων και ανατρεπτικών παραγόντων. Παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη πανδημία, η οποία λειτούργησε και λειτουργεί πολύ επιβαρυντικά – ως τροχοπέδη, θα έλεγα – στην παγκόσμια προσπάθεια απάλειψης της έμφυλης διαφοροποίησης με ευνοούμενους τους άντρες. Και αυτό αποτυπώνεται στους δείκτες εξέλιξης και επαγγελματικής ανέλιξης των γυναικών με ευρήματα πολύ αποθαρρυντικά.
• Τέταρτον, υπάρχουν και καλά νέα σε αυτή τη συζήτηση! Τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι σημειώνεται πρόοδος – και μάλιστα αξιοσημείωτη – στις προσπάθειες για την επίλυση αυτών των θεμάτων, παρότι ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς και με εμπόδια. Καταγράφεται μεγάλη αύξηση της δημόσιας ενημέρωσης και της κοινωνικής αφύπνισης για το θέμα, αλλά συγκριτικά αργή πρόοδος, η οποία κυρίως χαρακτηρίζεται από περιόδους μεγάλης στασιμότητας μετά από προοδευτικές κινήσεις με το πρόσφατο παράδειγμα της πανδημίας, όπως προανέφερα.

Εξειδικεύοντας τώρα το θέμα στη ναυτιλία, θα ήθελα να προσθέσω κάποιες ιδιαιτερότητες που ιστορικά διευκόλυναν την επικράτηση των ανδρών σε διοικητικές θέσεις, όπως η στελέχωση των γραφείων με ανθρώπους που είχαν προϋπηρεσία στη θάλασσα. Γενικά επίσης η ναυτιλία έχει ίσως πιο δύσκολη εργασιακή καθημερινότητα – για παράδειγμα δεν έχει ωράριο. Και δεν εννοώ διευρυμένο ωράριο, αλλά στην κυριολεξία κατάργηση ωραρίου, καθώς το πλοίο, δηλαδή η απομακρυσμένη επιχειρηματική μονάδα της ναυτιλίας, λειτουργεί 24/7. Επίσης η ναυτιλία είναι πλήρως παγκοσμιοποιημένη δραστηριότητα, οπότε η διαφορά ώρας μεταξύ κρατών και ηπείρων σε κρατάει πάντα σε «κατάσταση εργασίας».

Οι γυναίκες δεν αξιοποιούν επαρκώς αποτελεσματικά την επαγγελματική δικτύωση ίσως γιατί συναντούν εμπόδια καθώς προσπαθούν να συνδυάσουν όλους τους ρόλους κάτω από έναν τίτλο, επιζητώντας να είναι εξίσου αποτελεσματικές σε όλους αυτούς τους ρόλους και προσπαθώντας να βρουν αρκετό χρόνο για όλους. Ευτυχώς όμως τους έχουν αποδοθεί εύσημα στη διαχείριση χρόνου, στην οργάνωση έργου και στην αφοσίωση στον στόχο.

Θεωρώ ότι από τα βασικότερα εμπόδια που συναντούν οι γυναίκες στην επίτευξη των στόχων τους είναι τα παγιωμένα κοινωνικά πρότυπα και οι χρόνιες προκαταλήψεις διαφορών των φύλων. Σίγουρα τα φύλα έχουν διαφορές σε φυσικό επίπεδο, αλλά όχι σε νοητικό. Και η σημαντική λέξη εδώ είναι «διαφορετικότητα» και όχι «διαφορά». Η λέξη «διαφορετικότητα» εμπεριέχει την έννοια της ποικιλομορφίας στον τρόπο προσέγγισης των θεμάτων, στην οπτική των λύσεων των προβλημάτων, στη διαχείριση των καταστάσεων, στη θεώρηση της εικόνας του μίκρο και του μάκρο μάνατζμεντ σε μια εταιρεία, στο μοντέλο διοίκησης και άλλα πολλά. Και ο καλός συνδυασμός όλων αυτών των διαφορετικοτήτων επιφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα. Ενώ η λέξη «διαφορά» εμπεριέχει την έννοια της αντίθεσης, της αντιπαράθεσης και της διαμάχης – έννοιες που δεν λειτουργούν αποτελεσματικά στα μοντέλα διοίκησης και επιχειρηματικής ανάπτυξης.

Κι εδώ έγκειται η χρησιμότητα των οργανώσεων που στόχο δεν έχουν την ενίσχυση των διαφορών, αλλά την υποστήριξη των ανθρώπων να καλλιεργήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους όπως και ιδιαίτερα για τις γυναίκες να ενδυναμώσουν στοιχεία όπως η αυτοπεποίθηση, η πίστη στις ικανότητές τους και η υγιής ανταγωνιστικότητα, να μάθουν να διεκδικούν καλύτερες θέσεις, καλύτερες αμοιβές, καλύτερες συνθήκες εργασίας, να επιζητούν αναγνώριση όταν την αξίζουν και επιβράβευση όταν την κερδίζουν.

Η WISTA International, παγκόσμιος οργανισμός με παρουσία σε 55 χώρες και στην Ελλάδα ως WISTA Hellas με 29 χρόνια ύπαρξης και δεύτερη σε ισχύ παγκοσμίως, λειτουργεί σε αυτό το πλαίσιο. Δεν εστιάζει τη διαφορετικότητα στο φύλο αποκλειστικά, αλλά στις δεξιότητες και στα χαρακτηριστικά που καλλιεργεί κάθε άτομο μέσω της διαρκούς και διά βίου εκπαίδευσης και της εμπειρίας. Θεωρεί ότι γυναίκες και άνδρες είναι εξίσου χρήσιμα άτομα στον κόσμο και στην κοινωνία. Δεν εξετάζει το πολυσυζητημένο θέμα της ισότητας φύλων καθαυτό, αλλά το εντάσσει σε ένα γενικότερο πλαίσιο ίσων ευκαιριών και ισότιμης μεταχείρισης των εργαζομένων, γιατί μόνον έτσι θα διασφαλίσουμε μια βιώσιμη ανάπτυξη, μια ισχυρότερη οικονομία και μια πιο ευημερούσα κοινωνία. Η WISTA προσπαθεί για τη συμπερίληψη και την αποδοχή της διαφορετικότητας σε κάθε επάγγελμα, αλλά και σε κάθε κοινωνία. Επιδιώκει ίσες ευκαιρίες για όλους, ισότιμη μεταχείριση, ίσες αμοιβές και πιστεύει ότι η εξέλιξη είναι ζήτημα προσόντων και ατομικών προσπαθειών και όχι φύλου.

Βεβαίως και η WISTA κατέβαλε πολλές προσπάθειες με αμείωτη επιμονή για να θεωρείται πλέον ισότιμος συνομιλητής σε διεθνή fora για τη ναυτιλία. Τον Ιούλιο του 2018, ο ΙΜΟ ενέκρινε την αίτηση της WISTA International να της δοθεί το «consultative status»-ρόλος συμβούλου, με τον οποίο ο οργανισμός έχει την ευκαιρία να προωθήσει την ποικιλομορφία, την επαγγελματική ένταξη και την ενδυνάμωση των γυναικών. Ενώ τον Ιανουάριο του 2020 υπογράφηκε Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ IMO και WISTA International με σκοπό την τεχνική συνεργασία και τη διαρκή προώθηση της διαφορετικότητας μέσω ενισχυμένων και συντονισμένων δράσεων στη ναυτιλία.

Θα ήθελα να κλείσω με κάτι που μπορεί να θεωρείται αυτονόητο, αλλά πρέπει να επαναλαμβάνεται μέχρι να περάσει στην κουλτούρα της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας. Ο νέος δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουν εταιρείες και κυβερνήσεις είναι σαφής: να καλλιεργήσουν νέα κουλτούρα και εργασιακό περιβάλλον στο οποίο θα αναδεικνύεται η συμμετοχή των γυναικών, και να επενδύσουν κεφάλαια και ανθρώπινο δυναμικό προς την κατεύθυνση της συμπερίληψης, της ισότητας και της διαφορετικότητας σε όλα τα εργασιακά περιβάλλοντα.

Η κυρία Ελπη Πετράκη είναι/πρόεδρος WISTA Hellas, Operations, Chartering & Business Development Manager, ENEA MANAGEMENT INC. και αντιπρόεδρος Β’ Ενωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων.