Ο ρόλος του σύγχρονου δικηγόρου συναλλαγών

Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, χιλιάδες πρωτοετείς φοιτητές νομικής θα κατακλύσουν αμφιθέατρα και θα ξεκινήσουν το ταξίδι τους στην επιστήμη στην οποία επέλεξαν να εντρυφήσουν. Ο Γεώργιος Κουμάντος είχε αποδώσει με μοναδικό τρόπο τη διαδικασία αυτής της τόσο σημαντικής για το βίο ενός ατόμου επιλογής: “ Δίνει μία παράξενη γεύση ελευθερίας και δυνάμεως η στιγμή όπου ένας έφηβος … καλείται να αποφασίσει ποιόν κλάδο θα ακολουθήσει.

Οι περιορισμοί… από τις μελλοντικές ανάγκες του βιοπορισμού είναι ουσιαστικά ασήμαντοι… Και η φαντασία ονειροπολεί καθώς γεύεται τις άπειρες ζωές, που νομίζουμε ότι θα μπορούσαν να είναι δικές μας, ώσπου να αποφασίσουμε την αιματηρή εκατόμβη που θα τις θανατώσει όλες, εκτός από μία – εκείνη που επιλέξαμε για να ακολουθήσουμε» (Κουμάντος, Απολογία ενός Αστικολόγου, 1973, σελ. 11).

Μα ποια ακριβώς είναι η επαγγελματική ζωή που θεωρούν ότι έχουν επιλέξει οι νεαροί επίδοξοι δικηγόροι και πόσο σαφείς τους είναι οι ποικίλες εκφάνσεις που μπορεί να λάβει το επάγγελμα (λειτούργημα) του δικηγόρου; Στο παρόν κείμενο θα εστιάσουμε στους δικηγόρους των συναλλαγών (transactional lawyers) και τη σημασία που έχει ο ρόλος τους στη σύγχρονη οικονομία.

Προλογικά, το αντικείμενο μελέτης των φοιτητών νομικής είναι το δίκαιο. Τι είναι το δίκαιο; Λίγα ερωτήματα φέρουν τόση βαρύτητα και πολυπλοκότητα, με φυσικές και μεταφυσικές διαστάσεις, όσο αυτό το ερώτημα. Ο Απόστολος Γεωργιάδης, αποδεχόμενος βεβαίως τους περιορισμούς του εγχειρήματος, ορίζει το δίκαιο ως ένα σύνολο γενικών και αφηρημένων κανόνων, οι οποίοι ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των μελών μίας κοινωνίας που είναι οργανωμένη σε κράτος.

Υποστηρίζει μάλιστα ότι είναι ακριβώς η «αγωνιώδης αυτή αναζήτηση» των αξιών που διέπουν το δίκαιο και των λόγων που στοιχειοθετούν την ισχύ του που καθιστούν τη νομική «επιστήμη» και όχι μόνον τέχνη ή δεξιότητα (Γεωργιάδης, Τι είναι το δίκαιο; 2018, σελ. 12, 13).

Στη διάρκεια λοιπόν των σπουδών τους οι φοιτητές νομικής θα καταπιαστούν με το ιδιωτικό και το δημόσιο, το ουσιαστικό και το δικονομικό, το διεθνές και το εσωτερικό δίκαιο. Έτσι, ενδεικτικά, στο πλαίσιο του αστικού δικαίου θα μελετήσουν τις αρχές και τους κανόνες που ρυθμίζουν την ιδιωτική ζωή του ατόμου ενώ οι διαδικασίες επίλυσης διαφορών μεταξύ των πολιτών αποτελούν αντικείμενο της Πολιτικής Δικονομίας. Οι έμποροι, τα αξιόγραφα και οι εταιρίες θα τους απασχολήσουν στο Εμπορικό Δίκαιο. Το Συνταγματικό Δίκαιο θα εξοικειώσει τους φοιτητές με τους κανόνες του πολιτεύματος μας και το Διοικητικό Δίκαιο και η Διοικητική Δικονομία με τις διοικητικές πράξεις και τα μέσα άμυνας του πολίτη κατά της παράνομης δράσης της διοίκησης. Οι εργασιακές σχέσεις είναι ο πυρήνας του Εργατικού Δικαίου και η μελέτη των εγκλημάτων θα εξάψει τη φαντασία των σπουδαστών μέσα από τις σελίδες του Ποινικού Δικαίου.

Κατόπιν της ολοκλήρωσης των σπουδών και της λήψης της άδειας ασκήσεως δικηγορίας, εκκινεί η επαγγελματική δραστηριοποίηση. Το επάγγελμα του δικηγόρου τριχοτομείται ως ακολούθως. Πρώτον, το πλείστον των δικηγόρων δραστηριοποιείται στις αίθουσες των δικαστηρίων. Πρόκειται για τον παραδοσιακό ρόλο του δικηγόρου με τον οποίον μάλλον ταυτίζεται η εικόνα του στην κοινωνία. Δεύτερον, υπάρχει και η δικηγορία που αφορά την παροχή γνωμοδοτήσεων, κυρίως από πανεπιστημιακούς δασκάλους, επί σκοπώ επίκλησης των απόψεων αυτών δικαστικά ή εξώδικα. Τέλος, εδώ θα εστιάσουμε σε μία τρίτη μορφή δικηγορίας, με ιδιαίτερη σημασία για την οικονομία και τον κόσμο του επιχειρείν, τη dικηγορία των συναλλαγών (transactional law).

Συναφώς, οι δικηγόροι των συναλλαγών (transactional lawyers) συνήθως εργάζονται σε μεσαίες ή μεγάλες δικηγορικές εταιρίες. Το αντικείμενο της εργασίας τους είναι η διαχείριση συναλλαγών που μπορεί να συνίστανται, ενδεικτικά, σε συγχωνεύσεις και εξαγορές εταιριών, χρηματοδοτήσεις, εισαγωγές μετοχών σε οργανωμένη αγορά, υποχρεωτικές δημόσιες προτάσεις και project finance.

Έτσι, μεταξύ της πληθώρας καθηκόντων που έχει ένας δικηγόρος συναλλαγών περιλαμβάνονται η δόμηση και οργάνωση της συναλλαγής, η διαπραγμάτευση και κατάρτιση των συμβατικών εγγράφων και το κλείσιμο της συναλλαγής με ό,τι απαιτήσεις εγγραφών και δημοσιεύσεων απαιτεί (L. Johnson, 2017). Συχνά, αυτός ο τύπος της δικηγορίας περιγράφεται ως «συμβουλευτική», μάλλον παραπλανητικά καθώς οι δικηγόροι των συναλλαγών «υλοποιούν» τις συναλλαγές και δεν «συμβουλεύουν» απλώς. Μάλιστα, οφείλουν να επιλέξουν τον πιο αποτελεσματικό τρόπο υλοποίησης της συναλλαγής, διασφαλίζοντας ότι αυτή η επιλογή θα είναι αποδεκτή σε κανονιστικό και – αν χρειαστεί – δικαστικό πλαίσιο (Bainbridge, 2009). Επιπλέον, αντιμετωπίζουν την ασυμμετρία πληροφόρησης που διακρίνει τα δύο μέρη μέσω, για παράδειγμα, της διενέργειας νομικού ελέγχου (legal due diligence) και επιμερίζουν τον κίνδυνο (risk allocation) μέσω της διαπραγμάτευσης κατάλληλων συμβατικών ρητρών (λ.χ. εγγυοδοτικές και αποζημιωτικές δηλώσεις, γεγονότα υπερημερίας). Σε αντίθεση με τη δικαστηριακή πρακτική, οι δικηγόροι των δύο πλευρών συμμετέχουν σε μία κατά τεκμήριο συναινετική διαδικασία και όχι σε παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος (zero-sum game) στο πλαίσιο του οποίου το ένα μέρος επικρατεί απόλυτα έναντι του άλλου. Συναφώς, απαιτούνται δεξιότητες διαχείρισης έργου (project management), οι λίαν απαιτητικοί χρόνοι υλοποίησης της συναλλαγής τίθενται από τη βούληση των μερών και όχι κάποιο δικαστήριο και τα νομικά ζητήματα συνδέοντα άρρηκτά με τα επιχειρηματικά. Τέλος, η προστιθέμενη αξία που φέρουν οι δικηγόροι των συναλλαγών συνίσταται και στην αποφυγή μελλοντικής δικαστικής διένεξης δια της κατάρτισης προνοητικών συμβατικών εγγράφων.

Παρά τη διαχρονική κριτική που δέχονται οι δικηγόροι των συναλλαγών (λ.χ. σε σχέση με τη διαρκώς αυξανόμενη χρήση τυποποιημένων συμβατικών κειμένων) ο ρόλος τους συνεχώς ενισχύεται. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η πολύπλοκη και σύνθετη φύση των υπό διαχείριση ζητημάτων σε συνδυασμό με την ανάγκη για πλήρωση και άλλων όχι αυστηρώς νοούμενων νομικών ρόλων (λ.χ. η συνεισφορά στην κατάρτιση ενός business plan και η ευρύτερη καθοδήγηση του πελάτη) ενισχύει και αυξάνει το πεδίο δράσης και χρησιμότητας εξειδικευμένων δικηγόρων στις συναλλαγές. Λαμβάνοντάς μάλιστα υπόψη ότι η ενίσχυση της οικονομίας εξαρτάται από τη δυνατότητα της να καινοτομεί και να αξιοποιεί τις τεχνολογικές εξελίξεις, ο ρόλος των δικηγόρων που εξειδικεύονται στην υλοποίηση τέτοιων συναλλαγών όχι μόνον δεν θα υποχωρεί αλλά θα καθίσταται συνεχώς έτι σημαντικότερος (G. Dent, 2009). ‘Έτσι, καθώς κινούμαστε στον οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό του Σχεδίου Ελλάδα 2.0, με την κατακλυσμιαία επίδραση του στην οικονομική δραστηριότητα, την τεχνολογία και τους θεσμούς, η συνδρομή των δικηγόρων των συναλλαγών θα είναι καίρια για την επίτευξη των τιθέμενων στόχων. Σε αυτό το πλαίσιο η ακριβής κατανόηση του ρόλου τους είναι σημαντική όχι μόνον για τους νέους δικηγόρους που θα επιλέξουν τον τομέα δραστηριοποίησης τους αλλά και για το σύνολο των τεχνοκρατών που θα συνεργαστούν για την υλοποίηση των απαιτητικών και φιλόδοξων σκοπούμενων συναλλαγών της υπό διαμόρφωση νέας εποχής.

Άλκης Γ. Μίρκος

Διδάκτωρ Νομικής, Εταίρος Δικηγορικής Εταιρίας KBVL (Deloitte Legal Network), Επισκέπτης Ερευνητής Πανεπιστημίου Οξφόρδης (Κολλέγιο Wolfson