Μια εμπειρική μελέτη στο δημοσιοοικονομικό αλφαβητισμό των πολιτών

Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο στον Οικονομικό Ταχυδρόμο, ο «δημοσιοοικονομικός» αλφαβητισμός είναι μια μορφή αλφαβητισμού που αφορά στην εξοικείωση του πολίτη με βασικές οικονομικές και λογιστικές έννοιες που χρησιμοποιεί ο δημόσιος τομέας.

Η κατανόηση δημοσιοοικονομικών εννοιών μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη αντίληψη της οικονομικής κατάστασης (δηλ. περιουσιακά στοιχεία, υποχρεώσεις, κεφάλαια) και απόδοσης (δηλ. έσοδα-έξοδα, πλεόνασμα-έλλειμμα) του κράτους ή/και του δήμου κατοικίας, αλλά και σε μεγαλύτερη προθυμία για συμμετοχή στα κοινά ζητήματα και πιο ορθολογικές αποφάσεις στις εκλογές. Επομένως, ο πολίτης θα μπορούσε να παρακολουθεί και να αξιολογεί την οικονομική πορεία του δήμου κατοικίας και του κράτους, να λαμβάνει πιο ορθολογικές εκλογικές αποφάσεις με βάση τα οικονομικά στοιχεία, και να συμμετέχει ως ενημερωμένος πολίτης στα κοινά. Παράδειγμα τέτοιων εννοιών είναι ο προϋπολογισμός και απολογισμός, η φορολογία, η λογοδοσία απέναντι στον πολίτη και άλλα.

Σε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησε το ΟΠΑ μελετήθηκαν οι απόψεις τυχαίου δείγματος 260 πολιτών με διαφορετικά χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, απασχόληση, γνώση λογιστικής, γνώση λογιστικής δημοσίου τομέα) πάνω σε θέματα «δημοσιοοικονομικού» αλφαβητισμού καθώς και στο ενδεχόμενο παροχής στους πολίτες «δημοσιοοικονομικής» εκπαίδευσης.

Τα αποτελέσματα, μέρος των οποίων παρουσιάζονται στη συνέχεια, αναδεικνύουν τη σημαντικότητα του θέματος για τους πολίτες και δημιουργούν πολλές σκέψεις για τη χρησιμότητα ανάπτυξης ενός πλαισίου εκπαίδευσης των πολιτών σε δημοσιοοικονομικά ζητήματα.

Στην έρευνα έλαβαν μέρος 132 γυναίκες (50,8%) και 128 άνδρες (49,2%), διαφορετικών ηλικιακών ομάδων και επιπέδου σπουδών. 182 (70%) από τους συμμετέχοντες είχαν γνώσεις γενικής λογιστικής, ενώ 92 (35,4%) είχαν και γνώσεις λογιστικής δημοσίου τομέα. Μεταξύ των συμμετεχόντων υπήρχαν φοιτητές, σπουδαστές, δημόσιοι υπάλληλοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, ακαδημαϊκοί και συνταξιούχοι πολίτες.

Όπως φαίνεται στο ακόλουθο γράφημα οι ερωτώμενοι πολίτες εμφανίζονται αρκετά εξοικειωμένοι με δημοσιοοικονομικές έννοιες όπως η φορολογία, ο κρατικός προϋπολογισμός, το πλεόνασμα/έλλειμμα, και το δημόσιο χρέος, και λιγότερο με έννοιες όπως χρηματοοικονομική βιωσιμότητα, προϋπολογισμός με βάση την απόδοση και συμμετοχικός προϋπολογισμός. Συνολικά το επίπεδο εξοικείωσης με βασικές δημοσιοοικονομικές έννοιες εμφανίζεται μέτριο.

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα κλήθηκαν να βαθμολογήσουν πόσο σημαντικό θεωρούν το να είναι σε θέση να κατανοούν και να αξιολογούν την οικονομική κατάσταση και την οικονομική απόδοση του δήμου κατοικίας καθώς και του κράτους. Όπως δείχνει το επόμενο γράφημα θεωρούν σημαντικότερο να είναι σε θέση να κατανοούν την οικονομική κατάσταση και απόδοση του κράτους και λιγότερο του δήμου.

Οι ερωτώμενοι φαίνεται να χρησιμοποιούν περισσότερο δημοσιοοικονομική πληροφορία όταν ψηφίζουν για εθνικές εκλογές παρά για δημοτικές εκλογές. Ενώ οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους δεν χρησιμοποιείται τέτοιου είδους πληροφορία για την εκλογική τους απόφαση είναι η δυσκολία πρόσβασης στην πληροφορία αυτή αλλά και άλλοι παράγοντες όπως η επιλογή ψήφου βάσει προσωπικής ιδεολογίας.

Ενθαρρυντικό φαίνεται το γεγονός ότι οι ερωτώμενοι πολίτες βλέπουν οφέλη από μια πιθανή εκπαίδευσή τους σε δημοσιοοικονομικά θέματα, όπως για παράδειγμα η λήψη πιο ορθολογικών εκλογικών αποφάσεων, η παρακολούθηση της οικονομικής πορείας καθώς και η αξιολόγηση της οικονομικής επίδοσης του δήμου/κράτους.

Συγκεκριμένα, οι ερωτώμενοι θεωρούν ότι μια πιθανή εκπαίδευσή τους σε δημοσιοοικονομικά ζητήματα θα τους βοηθούσε αρκετά να κατανοήσουν την οικονομική κατάσταση και απόδοση του δήμου στον οποίο κατοικούν και του κράτους, καθώς και στη λήψη πιο ορθολογικών εκλογικών αποφάσεων, και σε λίγο λιγότερο βαθμό στην πιο ενεργή συμμετοχή τους στα κοινά.

Επιπλέον θεωρούν ότι μια τέτοιου είδους εκπαίδευση θα έπρεπε να ξεκινά από το γυμνάσιο και όχι νωρίτερα, και ότι θα έπρεπε να συνεχίζεται δια βίου μέσα από δωρεάν διαδικτυακά σεμινάρια καθώς και σεμινάρια που θα διοργανώνει ο δήμος κατοικίας τους.

Επίσης, αν προσφέρονταν τέτοια μαθήματα στο γυμνάσιο η οριακή πλειοψηφία (51,5%) θα προτιμούσε να προσφέρονται ως μέρος υπαρχόντων μαθημάτων όπως π.χ. αγωγής του πολίτη, ενώ το (48,5%) θα προτιμούσε να προσφέρονται ως ανεξάρτητο μάθημα.

Τέλος, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να επιλέξουν τους μαθησιακούς στόχους που μια δημοσιοοικονομική εκπαίδευση στα διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης θα έπρεπε κατά τη γνώμη τους να επιτυγχάνει. Με βάση τις απαντήσεις, στο δημοτικό σχολείο ο βασικός στόχος θα πρέπει να είναι η «Κατανόηση του ρόλου των διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης (δήμος, περιφέρεια, κεντρική διοίκηση) στη ζωή του πολίτη», αλλά και η «Κατανόηση της σχέσης μεταξύ κεντρικής κυβέρνησης/τοπικής αυτοδιοίκησης και πολίτη» και λιγότερο «Κατανόηση της χρησιμότητας της φορολογίας». Οι περιορισμένοι μαθησιακοί στόχοι στο δημοτικό σχολείο συμφωνούν με την προηγούμενη γνώμη που εξέφρασαν οι συμμετέχοντες ότι μια τέτοια εκπαίδευση θα πρέπει να ξεκινάει από το γυμνάσιο/λύκειο.

Στο γυμνάσιο/λύκειο οι επιθυμητοί μαθησιακοί στόχοι μιας δημοσιοοικονομικής εκπαίδευσης περιλαμβάνουν «Κατανόηση της χρήσης και του ρόλου του προϋπολογισμού (προγραμματισμός εσόδων-εξόδων) και του απολογισμού (πραγματικά έσοδα -έξοδα)», «Κατανόηση της έννοιας του ελλείμματος, του πλεονάσματος και του χρέους», «Κατανόηση της επίδρασης της χρηματοοικονομικής κατάστασης της κεντρικής/τοπικής διοίκησης στην ευημερία του πολίτη» και «Κατανόηση της επίδρασης της χρηματοοικονομικής απόδοσης της κεντρικής/τοπικής διοίκησης στην ευημερία του πολίτη».

Όσον αφορά στην περίπτωση διοργάνωσης σεμιναρίων από τους δήμους, οι συμμετέχοντες στην έρευνα θα προτιμούσαν τέτοια σεμινάρια να κάλυπταν θέματα όπως «Ενημέρωση για μελλοντικό σχεδιασμό (επενδύσεων, υπηρεσιών, κλπ) του Δήμου», «Παρουσίαση και επεξήγηση του προϋπολογισμού του συγκεκριμένου Δήμου», «Παρουσίαση και επεξήγηση του απολογισμού του συγκεκριμένου Δήμου» και «Ενημέρωση σχετικά με την τρέχουσα απόδοση του Δήμου», και σε λιγότερο βαθμό γενικά θέματα λογιστικής δημοσίου τομέα και νέες τάσεις.

Τέλος, στην περίπτωση της ύπαρξης δωρεάν διαδικτυακών σεμιναρίων δημοσιοοικονομικού ενδιαφέροντος, το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων φαίνεται ότι περιστρέφεται κατά κύριο λόγο γύρω από γενικά θέματα λογιστικής όπως ο προϋπολογισμός και απολογισμός, ο έλεγχος, οι αριθμοδείκτες και η χρηματοοικονομική πληροφόρηση, παρά οι νέες τάσεις, τα Διεθνή και Ευρωπαϊκά Λογιστικά Πρότυπα για το Δημόσιο Τομέα (IPSAS και EPSAS)

Συμπερασματικά, φαίνεται ότι οι πολίτες κατανοούν τη σημαντικότητα του θέματος, αναγνωρίζουν τα οφέλη, και εμφανίζονται υποστηρικτικοί σε μια ενδεχόμενη εκπαίδευσή τους στο αντικείμενο. Στην ίδια λογική του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, ίσως είναι καιρός να μπει στο τραπέζι και η περίπτωση του δημοσιοοικονομικού αλφαβητισμού σε μια προσπάθεια καλλιέργειας της αντίληψης των πολιτών από νεαρή ηλικία στα δημοσιοοικονομικά ζητήματα, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα ορθολογικό πλαίσιο σκέψης, τονώνοντας παράλληλα τη λειτουργία της λογοδοσίας, της διαφάνειας και της νομιμότητας των δήμων και του κράτους.

Πηγές:

Δείτε σχετικά:

(1) Allen, R. D. (2013). “US government spending, the national debt, and the role of accounting educators”. Journal of Accounting Education, 31(3), 215-231.

(2) Karatzimas, S. (2020), “The beneficial role of government accounting literacy in developing participatory citizens”. Accounting Education, 29(3), 229-246, κ

(3) Karatzimas, S. (2021), “Government accounting literacy as an attribute of smart citizenship”. Public Money & Management, DOI: 10.1080/09540962.2021.1965311.

(4)Karatzimas, S. (2022) “Citizens perceptions on government accounting literacy: A questionnaire-based survey”, 16th Comparative International Government Accounting Research Annual Workshop, Βερολίνο, Σεπτέμβριος 2022.