Ο «δημοσιο-οικονομικός αλφαβητισμός» ως μέσο ενίσχυσης της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά

Ο πολίτης αποτελεί τον σημαντικότερο χρήστη των οικονομικών πληροφοριών που δημοσιεύει ο δημόσιος τομέας. Αυτό γιατί παρέχει το μεγαλύτερο μέρος των πόρων που χρησιμοποιεί το κράτος και οι δήμοι και έχει τη δύναμη της εκλογικής ψήφου. Άρα η οικονομική πληροφορία χρησιμεύει στον πολίτη για τη λήψη αποφάσεων στις εκλογές και για την αξιολόγηση κράτους και δήμων ως προς την σωστή διαχείριση του χρήματος.

Στην πράξη όμως οι πολίτες κάνουν περιορισμένη χρήση της πληροφορίας που βρίσκεται στις οικονομικές καταστάσεις της κεντρικής κυβέρνησης ή των δήμων. Κι αυτό γιατί είτε αγνοούν την ύπαρξή τους, είτε δεν ενδιαφέρονται, είτε τους είναι δύσκολο να τις διαβάσουν καθώς απαιτούν ειδικές γνώσεις. Αν ο μέσος πολίτης δεν κατανοεί δημοσιο-οικονομικές έννοιες, τότε δεν μπορεί να αξιοποιήσει την οικονομική πληροφόρηση για τη διαχείριση του χρήματος από το κράτος και τους δήμους, για τη βιωσιμότητα και την απόδοσή τους, για το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών ή για τη φορολογία.

Η εκπαίδευση των πολιτών στην κατανόηση και χρήση της λογιστικής του δημοσίου τομέα θα βοηθούσε λοιπόν σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση. Ο δημοσιο-οικονομικός αλφαβητισμός [1, 2] αποσκοπεί στη διαμόρφωση της αντίληψης των πολιτών -από μικρή ηλικία- για τη στενή σχέση μεταξύ της οικονομικής απόδοσης του δημοσίου και της προσωπικής και συλλογικής ποιότητας ζωής. Μπορεί μεταξύ άλλων να βοηθήσει τον πολίτη να καταλάβει τον τρόπο λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κεντρικής διοίκησης, την οικονομική τους κατάσταση, την προέλευση των πόρων που χρησιμοποιούν και την κατανομή τους σε επενδύσεις και υπηρεσίες. Επιπλέον, εάν πετυχαίνουν οι δημόσιοι φορείς τους στόχους τους, και αν διασφαλίζουν τη χρηματοοικονομική –και όχι μόνο- βιωσιμότητά τους.

Μέσω μιας στοχευμένης δημοσιο-οικονομικής εκπαίδευσης οι πολίτες θα μπορούν να αποκτήσουν ένα επαρκές επίπεδο γνώσης που θα τους επιτρέπει να αξιολογούν τη δημόσια διοίκηση, και να ενημερώνουν ορθολογικά τις αποφάσεις τους στις εκλογές, αλλά και να συμμετέχουν πιο ενεργά στα κοινά (π.χ. μέσω του συμμετοχικού προϋπολογισμού) ή να επιδιώκουν συνεργασία με δημόσιους φορείς.

Ένα σχέδιο ένταξης μαθημάτων λογιστικής δημοσίου τομέα σε επίπεδο δια βίου μάθησης, θα εισήγαγε –με τη χρήση δημιουργικών μεθόδων διδασκαλίας- μαθητές στο δημοτικό σχολείο σε βασικές έννοιες όπως εκείνες της λογοδοσίας και της φορολόγησης, στην κατανόηση του ρόλου των διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης και τη σχέσης τους με τον πολίτη. Σε υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο, οι μαθητές θα μπορούσαν να έρχονται σε επαφή με έννοιες όπως προϋπολογισμός/απολογισμός, έλλειμμα/πλεόνασμα, χρέος, οικονομική κατάσταση και επίδοση του δημόσιου φορέα, και να διδάσκονται πώς όλα αυτά εν τέλει επηρεάζουν την ευημερία της κοινωνίας. Τα μαθήματα αυτά μπορούν να ενταχθούν στην ύλη μαθημάτων αγωγής του πολίτη ή χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού προκειμένου να προετοιμάσουν τους νέους να λειτουργήσουν στο μέλλον ως ενεργοί πολίτες. Η εκπαιδευτική αυτή διαδικασία θα μπορεί να συνεχίζεται στη βάση της δια βίου μάθησης, μέσω της διοργάνωσης σχετικών σεμιναρίων από δήμους και Πανεπιστήμια, που θα εξηγούν έννοιες της δημόσιας χρηματοοικονομικής διοίκησης και λογιστικής ή μέσω διαδικτυακών σεμιναρίων που θα αποσκοπούν στη διαρκή ενημέρωση των πολιτών πάνω σε τρέχουσες τάσεις της δημόσιας λογιστικής αλλά και ανάλυσης επίκαιρων οικονομικών δεδομένων.

Μια τέτοια εκπαίδευση θα παρείχε ένα ορθολογικό πλαίσιο σκέψης με βάση τα οικονομικά μεγέθη , που θα μπορούσε να λειτουργεί ανατροφοδοτικά οδηγώντας σε μια αποτελεσματική λειτουργία των εργαλείων της λογοδοσίας, της διαφάνειας και της νομιμότητας.

* Σωτήριος Καρατζήμας, Επίκουρος Καθηγητής Λογιστικής στο Τμήμα και Χρηματοοικονομικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ)

1. Karatzimas, S. (2021). Government accounting literacy as an attribute of smart citizenship. Public Money & Management, DOI: 10.1080/09540962.2021.1965311.

2. Karatzimas, S. (2020). The beneficial role of government accounting literacy in developing participatory citizens. Accounting Education, 29(3), 229-246.