Βενιζέλος: Επιτακτική ανάγκη για εθνική στρατηγική ευρείας συναίνεσης

«Η ανάγκη να υπάρχει μια καλά επεξεργασμένη και συμπεριληπτική εθνική στρατηγική που μπορεί να συγκεντρώσει τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική και πολιτική συναίνεση, είναι επιτακτική μέσα σε μια τόσο πολύπλοκη και εύθραυστη συγκυρία, γεμάτη από προκλήσεις και κινδύνους». Αυτό τόνισε ο Ευάγγελος Βενιζέλος στην ομιλία του με θέμα «από μία δημόσια συζήτηση εκτός θέματος σε μια Ελλάδα εντός θέματος», στο συνέδριο του Κύκλου Ιδεών «Η Ελλάδα Μετά VI» που πραγματοποιείται 3 και 4 Οκτωβρίου

Όπως επεσήμανε ο κ. Βενιζέλος, η διεθνής περιδίνηση μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία εκδηλώνεται σε όλα τα πεδία. Και εξήγησε ότι: αμφισβητείται η κυρίαρχη δυτική γραμμική αντίληψη περί προόδου και κεκτημένου. Η ανθρωπότητα ζει εμφανώς σε πολλές παράλληλες και όχι διαδοχικές εποχές. Μετανεωτερικά και αρχαϊκά στοιχεία συνυπάρχουν – για την ακρίβεια, μετανεωτερικές τεχνολογικές δυνατότητες τίθενται στην υπηρεσία αρχαϊκών ή μάλλον πρωτόγονων στόχων, όπως η άσκηση ωμής βίας, ο πόλεμος, οι γενοκτονίες. Έχουν αναιρεθεί όλες οι μετά – ψυχροπολεμικές βεβαιότητες των τελευταίων τριάντα δύο ετών. Έχουν αναδειχθεί σχεδόν όλες οι υφέρπουσες εκκρεμότητες σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Τίθεται άλλωστε, με τον πιο απλό και ευθύ τρόπο, ζήτημα πυρηνικής απειλής από μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και όχι από κράτος – παρία.

Σχολιάζοντας τη στάση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, τόνισε: «Η διεθνής έννομη τάξη και πρωτίστως το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών ομολογεί την  αναποτελεσματικότητά του: το Συμβούλιο Ασφαλείας που είναι η καρδιά του συστήματος δεν λειτουργεί όταν παραβάτης της διεθνούς νομιμότητας είναι μόνιμο μέλος του που έχει ταυτόχρονα την ιδιότητα της μεγάλης πυρηνικής δύναμης».

Ο κ. Βενιζέλος πρόσθεσε ότι «είναι πλέον ανοικτή και ρητή η σύγκρουση της φιλελεύθερης δημοκρατίας με τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό.  Η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι όμως εμφανώς φοβική, φοβάται τις εκλογικές συμπεριφορές των κοινωνιών που εκφράζει και τα εκλογικά αποτελέσματα. Η σύγκρουση με τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό δεν θα κριθεί μόνο στην Ουκρανία αλλά και στο  εσωτερικό της Δύσης, κυρίως στο εσωτερικό της αμερικανικής κοινωνίας και του αμερικανικού πολιτικού συστήματος. Θα κριθεί εν πολλοίς στις επόμενες αμερικανικές προεδρικές εκλογές».

Πληθωρισμός – ενεργειακή κρίση

Στο μέτωπο της οικονομίας, τόνισε ότι ο πληθωρισμός θέτει υπό δοκιμασία μια μακρά περίοδο ποσοτικής χαλάρωσης και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού. Κοινή  παραδοχή είναι η προοπτική ύφεσης στη διεθνή οικονομία. Έχει ήδη μεταβληθεί η νομισματική  πολιτική  όλων των μεγάλων κεντρικών τραπεζών  με αύξηση επιτοκίων.

Η ενεργειακή κρίση που έχει στην αφετηρία της τη μυωπική εξάρτηση της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα της Ρωσίας οδηγεί όχι μόνο σε έκρηξη των τιμών και σε σοβαρές δυσκολίες ενεργειακού εφοδιασμού, αλλά και σε όξυνση της κλιματικής κρίσης, με τις συνέπειες να είναι πλέον ορατές στην αύξηση της συχνότητας και της έντασης των φυσικών καταστροφών.

Οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες μεταξύ περιοχών του πλανήτη, μεταξύ κρατών αλλά και στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών μεγεθύνονται με προφανείς επιπτώσεις στη λειτουργία και την  ανθεκτικότητα  της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Η πανδημία συνεχίζεται, ενώ απειλείται η εμφάνιση νέων ή η αναβίωση παλιών και ξεχασμένων ιών.  Η  εφοδιαστική αλυσίδα έχει διαταραχθεί επηρεάζοντας έντονα τις τιμές αλλά και την ασφάλεια εφοδιασμού. Η αντίληψη για τις αποστάσεις και την ασφάλεια και το κόστος της μεταφοράς αγαθών αλλάζει το διεθνές εμπόριο και την  κλίμακα  της  παγκοσμιοποίησης.

Νέοι διεθνείς συσχετισμοί

Σε  σχέση με το διεθνές τοπίο και τους συσχετισμούς που διαμορφώνονται ο κ. Βενιζέλος σημείωσε ότι παραμένουν όλες οι εστίες κρίσης που ήταν ανοικτές όταν ξεκίνησε η ρωσική στρατιωτική εισβολή και ο πόλεμος στην Ουκρανία: Συρία, Λιβύη, Υεμένη, Καύκασος. Οι νέοι διεθνείς συσχετισμοί επηρεάζουν καταλυτικά τις περιφερειακές διενέξεις που αποκτούν παρακολουθηματικό χαρακτήρα. Αυτό αφορά ευθέως το κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Στα Βαλκάνια με μεγάλη δυσκολία συγκρατούνται όλα σχεδόν τα μέτωπα  που είναι έτοιμα να ανοίξουν.

Ελληνοτουρκικά

Ο κ. Βενιζέλος έκανε λόγο με έμφαση για ταυτοτικό και στρατηγικό πρόβλημα της Τουρκίας και δυσκολία να διαχειριστεί τις εσωτερικές της αντιφάσεις και τη μεγάλη και δύσκολη συνοριακή της γραμμή. Με φόντο αυτά τα δεδομένα, εξήγησε, τροφοδοτεί μια ρητορική έντασης και με την Ελλάδα. Αυτό διαρκεί πια τρία συναπτά έτη.

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι όμως η πρόσοψη των δύσκολων σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση, τόνισε. Η Ελλάδα είναι κράτος μέλος της  ΕΕ  και του ΝΑΤΟ και στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ χωρίς αμφιταλαντεύσεις και εξαιρετισμούς.

Η αμερικανική παρουσία στην Αλεξανδρούπολη προσλαμβάνεται από την Τουρκία ως σχέδιο μείωσης της στρατηγικής της σημασίας, ενώ συνιστά ενίσχυση της στρατιωτικής υπόστασης της Δύσης στην οποία θέλουμε να ανήκει η Τουρκία. Η οξεία τουρκική ρητορεία των τελευταίων ημερών απευθύνεται περισσότερο στις ΗΠΑ και λιγότερο στην Ελλάδα. Αφορά κατά βάθος τις δύσκολες σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας. Το ζήτημα άλλωστε της λεγόμενης αποστρατιωτικοποίησης των νησιών είναι το λιγότερο παράδοξο να τίθεται μεταξύ συμμάχων, κρατών μελών του ΝΑΤΟ και μάλιστα υπό συνθήκες πολέμου στην Ουκρανία και κινητοποίησης της Συμμαχίας. Και αυτό πέραν από τη γνωστή και σαφή ελληνική απάντηση για το καθεστώς, πρώτον, της Λήμνου και της Σαμοθράκης, δεύτερον, της Λέσβου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας και, τρίτον, της Δωδεκανήσου.

Η δε Συνθήκη της Λωζάνης  δεν είναι διμερής ελληνο-τουρκική σύμβαση, δεν είναι απλώς η ουσιαστική ιδρυτική πράξη της Τουρκικής Δημοκρατίας, είναι η πολυμερής και οριστική διευθέτηση των συνόρων μεγάλου αριθμού κρατών στη νοτιοανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

Η Ελλάδα γεννήθηκε ως ανεξάρτητο κράτος πριν διακόσια χρόνια με τη θεωρία ότι μπορεί να συμβάλλει μαζί με την παρακμάζουσα τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία στην ανακοπή της καθόδου της Ρωσίας στη Μεσόγειο. Με αυτή λίγο πολύ την προσέγγιση οι δυο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, εντάχθηκαν το 1952 από κοινού στο ΝΑΤΟ.

Τώρα που έχει γίνει ξανά αντιληπτή η σημασία της  ευρωαμερικανικής ενότητας και ο ρόλος του ΝΑΤΟ είναι προφανώς πολύ δύσκολο για την Τουρκία να συγκρουστεί με τη Δύση και  να υπονομεύσει τον βασικό στρατιωτικό της βραχίονα. Η αποκοπή της από τη Δύση θα θέσει σε άμεσο και βαθύ κίνδυνο την κοινωνική, εθνοτική και θρησκευτική ενότητα της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η Ελλάδα έχει συνεπώς κάθε λόγο να αντιμετωπίζει με στρατηγική ψυχραιμία τις ρητορικές προκλήσεις και να διατηρεί ανοικτούς τους πολιτικούς και διπλωματικούς διαύλους επικοινωνίας με σαφή γραμμή και σταθερή αναφορά στο διεθνές δίκαιο.

Η Τουρκία είναι κεντρικό ειδησεογραφικό θέμα καθημερινά, αλλά η κοινή γνώμη προσλαμβάνει  μια αποσπασματική εικόνα για τα μεγάλα στρατηγικά διλήμματα της γείτονος, τους εσωτερικούς πολιτικούς  συσχετισμούς και τη σχέση τους με την εξωτερική πολιτική.  Ο στρατιωτικός συσχετισμός και το εξοπλιστικό ισοζύγιο προφανώς είναι μόνο μια από τις πολλές παραμέτρους που επηρεάζουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πολύ σημαντική, που πρέπει όμως  να τοποθετείται στο πλαίσιο  μιας πιο συνθέτης θεώρησης για τους συντελεστές εθνικής ισχύος.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική

Μέσα στο περιβάλλον αυτό και με όλες τις προκλήσεις ανοικτές, η ευρωπαϊκή στρατηγική αμηχανία είναι φανερή σε όλα τα πεδία, εκτίμησε ο Ευάγγελος Βεννιζέλος. Αν δεν υπήρχαν οι ΗΠΑ και αν δεν υπήρχαν διαρκώς τετελεσμένα γεγονότα που επιβάλλουν στην ΕΕ να ακολουθεί μια σαφή γραμμή έναντι της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Κίνας, του Ιράν, θα ήταν ίσως αδύνατο να διαμορφωθεί μια ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική, σημείωσε.

Η Γερμανία ως ιθύνουσα ευρωπαϊκή δύναμη δυσκολεύεται εμφανώς να διαχειριστεί την τριπλή πρόκληση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, της στρατιωτικοπολιτικής υποταγής στις ΗΠΑ και της ανάγκης να επανεξετάσει τις οικονομικές της σχέσης με την Κίνα. Η Γαλλία δεν μπορεί να καλύψει το μεγάλο κενό της ευρωπαϊκής ηγεμονίας. Οι επιπτώσεις είναι εμφανείς στην «ενεργειακή αμηχανία»  της ΕΕ.

Η Ελλάδα μέσα στο διεθνές πλαίσιο

Μέσα σε ένα τόσο διαταραγμένο και αβέβαιο διεθνές πλαίσιο η Ελλάδα δεν αρκεί να είναι με καθαρό τρόπο εντεταγμένη στο δυτικό στρατόπεδο και να λειτουργεί ως κράτος μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και ως στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ, επεσήμανε.

Ούτε, πρόσθεσε, μπορεί να ζει με την εντύπωση ότι έχει επανέλθει σε μια κανονικότητα που δεν κινδυνεύει να ανατραπεί, ότι είναι μια μικρή όαση. Αυτή είναι μια προσέγγιση εκτός θέματος, είπε χαρακτηριστικά.

Η ανάγκη να υπάρχει μια καλά επεξεργασμένη και συμπεριληπτική εθνική στρατηγική που μπορεί να συγκεντρώσει τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική και πολιτική συναίνεση, είναι επιτακτική μέσα σε μια τόσο πολύπλοκη και εύθραυστη  συγκυρία, γεμάτη από προκλήσεις και κινδύνους. Η χώρα πρέπει να κινείται εντός αυτού του θέματος.

Θετικά και αρνητικά

Όσον αφορά τα εσωτερικά θέματα της χώρας, στο μέτωπο της οικονομίας και της πολιτικής, ο κ. Βενιζέλος ανέφερε πως υπάρχουν αναμφίβολα θετικά και αισιόδοξα σημεία που πρέπει να αναδεικνύονται, και ανέφερε επιγραμματικά τα εξής:

• Οι εντυπωσιακές επιδόσεις του τουριστικού τομέα που ξεπέρασαν αυτές του 2019.
• Ο συνδυασμός του υψηλού πληθωρισμού με υψηλό ρυθμό ανάπτυξης (πρωτίστως λόγω κατανάλωσης) που έχει ως αποτέλεσμα ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ 15-15 % με ανάλογη  βελτίωση της σχέσης δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ.
• Το μέγεθος των διαθέσιμων ενωσιακών πόρων  (Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ, ΚΑΠ ).
• Η προώθηση ορισμένων εμβληματικών επενδύσεων.
• Η δυνατότητα χορήγησης επιδοτήσεων για την αντιμετώπιση της έκρηξης των τιμών στην ενέργεια και άρα του ενεργειακού κόστους με άντληση πόρων από τους ειδικούς λογαριασμούς του ενεργειακού τομέα με περιορισμένη δημοσιονομική επιβάρυνση έτσι ώστε να ασκείται μια εθνική παρεμβατική πολιτική εν μέσω ευρωπαϊκής αμηχανίας. Τουλάχιστον έως ότου διαμορφωθεί μια ευρωπαϊκή πολιτική για την περίοδο της ενεργειακής κρίσης που δεν θα είναι παροδική.

Ο ίδιος πρόσθεσε ότι πίσω από αυτά υπάρχει βέβαια:

• η διεύρυνση των ανισοτήτων και του κινδύνου της φτώχειας,
• ο μικρός σχετικά αριθμός των επιχειρήσεων που έχουν πρόσβαση στο  τραπεζικό σύστημα με πρακτικό αποκλεισμό των υπολοίπων,
• η αύξηση των επιτοκίων και άρα του κόστους του χρήματος,
• η διατήρηση της απόστασης που χωρίζει τη χώρα από την περιβόητη επενδυτική βαθμίδα,
• η αύξηση των αποδόσεων και του spreads των ελληνικών  ομολόγων – όπως και των  ομολόγων αρκετών μελών της ευρωζώνης. Αυτό  επηρεάζει το εκδοτικό πρόγραμμα του ΟΔΔΗΧ  και την  αναχρηματοδότηση του χρέους. Ευτυχώς λειτουργεί ακόμη  η ευεργετική επίδραση της αναδιάρθρωσης του χρέους  το 2012 που μείωσε δραστικά το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης και το κατέστησε υβριδικό, ενώ εξακολουθεί να  υπάρχει περίοδος χάριτος μέχρι το 2032.

Στη δημόσια συζήτηση κυριαρχεί βέβαια το αμιγώς πολιτικό ζήτημα των πιθανών εκλογικών συσχετισμών και της φυσιογνωμίας της κυβέρνησης που θα προκύψει από τις επόμενες ή για την ακρίβεια από τις μεθεπόμενες εκλογές. Από το ερώτημα αν αυτή θα βασίζεται στην εμπιστοσύνη μιας απόλυτης μονοκομματικής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, αν θα είναι δηλαδή «αυτοδύναμη» ή κυβέρνηση συνεργασίας δυο ή ερισσότερων κομμάτων.

Το βασικό αυτό ζητούμενο επηρεάζει σε βάθος το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα. Προϋποθέτει πόλωση, όξυνση, ανάδειξη των «αγεφύρωτων» διαφορών. Το ζήτημα των πολιτικών που θα μπορέσει ή θα αναγκαστεί να εφαρμόσει επί της ουσίας η επόμενη κυβέρνηση φαίνεται να ενδιαφέρει πολύ λίγο τη δημόσια συζήτηση. Η αναζήτηση συγκλίσεων και συναινέσεων είναι σχεδόν ενοχλητική για τα δυο μεγαλύτερα κόμματα που  διεκδικούν την πρώτη θέση: η  ΝΔ με τη μορφή της απόλυτης / αυτοδύναμης πλειοψηφίας, ο ΣΥΡΙΖΑ ως κορμός μιας κυβερνητικής συνεργασίας.

Η μεγάλη πλειοψηφία της κοινής γνώμης δηλώνει ότι δεν ταυτίζεται με τις θέσεις κάποιου κόμματος, εντούτοις το κομματικό σύστημα παρότι  είναι στενότερο της κοινωνίας των πολιτών η οποία νιώθει να υποαντιπροσωπεύεται, καλείται να διαχειριστεί το μείζον ζήτημα της κυβέρνησης και της κυβερνησιμότητας της χώρα, σημείωσε ο κ. Βενιζέλος.

Δημοσιονομικά και εκλογές

Σύμφωνα με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, το τελευταίο εξάμηνο – οκτάμηνο της τρέχουσας βουλευτικής περιόδου υπό συνθήκες ενεργειακής κρίσης που επιβάλλει την εφαρμογή επιδοματικών πολιτικών για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, δεν προσφέρεται για ασκήσεις δημοσιονομικής αυτοσυγκράτησης και επίγνωσης. Αντιθέτως ωθεί σε ανταγωνισμό υποσχέσεων με υψηλό δημοσιονομικό κόστος. Ο ορίζοντας της συζήτησης κλείνει την ημέρα του σχηματισμού της μετεκλογικής κυβέρνησης. Δεν λαμβάνονται υπόψη προβλήματα που η δυναμική τους υπερβαίνει τον εκλογικό κύκλο.

Η δημοσιονομική επίγνωση είναι όμως αναγκαία με την έννοια της δημοσιονομικής διορατικότητας προκειμένου να διαφυλαχθεί μεσοπρόθεσμα η εθνική ισχύς και η πραγματικά ισότιμη θέση της χώρας στην ΕΕ και την ευρωζώνη, τόνισε.

Υποκλοπές

Αναφερόμενος στις υποκλοπές ο κ. Βενιζέλος είπε πως το επεισόδιο των υποκλοπών αντιμετωπίζεται «αστυνομικά». Η διερεύνηση των περιστατικών έχει πολύ μεγάλη σημασία αυτή όμως πρέπει να ανάγεται σε μια συστηματική θεώρηση της  ποιότητας της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Ελλάδα. Αυτή περιλαμβάνει την ανάδειξη της πραγματικής κατάστασης στη δικαιοσύνη, τη διαφύλαξη της  αποτελεσματικότητας των ανεξάρτητων αρχών, τον σεβασμό του ελεγκτικού ρόλου  της Βουλής ιδίως  σε  σχέση  με τις υπηρεσίες πληροφοριών, την ποιότητα και την πολυφωνία της ενημέρωσης, την ενίσχυση του αισθήματος  αξιοπρέπειας  και  ασφάλειας αλλά και ελευθερίας και ιδιωτικότητας του πολίτη.

Μεταναστευτικό

Για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό ανέφερε πως το μεταναστευτικό  και προσφυγικό ζήτημα επιμερίζεται σε μια συνεχή αλυσίδα χερσαίων και θαλάσσιων επεισοδίων που συνήθως υποτάσσονται στην καμπύλη των Ελληνοτουρκικών   σχέσεων, στη λογική της απόκρουσης υβριδικών επιθέσεων. Αυτό είναι εύλογο καθώς συνδέεται με την προστασία των συνόρων, αλλά δεν συνιστά από μόνο του μια συνολική μακροπρόθεσμη  πολιτική ενόψει αναμενόμενων εξελίξεων στην Αφρική και την Ασία που θα τροφοδοτήσουν μεταναστευτικές ροές.