Εκθεση ΕΕ για Τουρκία: «από την Πόλιν έρχομαι»;

Αν κάτι προκύπτει από την 135 σελίδων Εκθεση Προόδου 2022 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Τουρκία είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) δεν έχει επεξεργασμένη  στρατηγική για τη χώρα αυτή. Δεν ξέρει ούτε τι στρατηγικά θέλει, ούτε, πολύ περισσότερο, τι να κάνει με την Τουρκία. Η έκθεση ανοίγει με τη φράση ότι η Τουρκία παραμένει «κορυφαίος εταίρος» (key partner) και «υποψήφια χώρα» για ένταξη (candidate country) στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Και επειδή ακριβώς είναι υποψήφια  χώρα παράγεται η Εκθεση αυτή. Αλλά η Εκθεση καταγράφει με μελανά χρώματα την κατάσταση της Τουρκίας σε ό,τι αφορά την ανταπόκρισή της στα κριτήρια, προϋποθέσεις, προαπαιτούμενα για οποιαδήποτε πρόοδο στη διαπραγματευτική διαδικασία ένταξης (σεβασμός κράτους δικαίου, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνία των πολιτών, ελευθερίες κ.λπ.). Αντίθετα, σε ορισμένες περιοχές σημειώθηκε εμφανής παραπέρα οπισθοδρόμηση (backsliding).  Ενώ στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής η Τουρκία έχει ουσιαστικά αποσυνδεθεί από την Ενωση, αφού η ευθυγράμμισή της με τις αποφάσεις της κοινής εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΚΕΠΠΑ, ΚΕΠΑΑ) έχει πέσει στο ασήμαντο 7% από το 14% που ήταν το 2021. Με πλέον κραυγαλέες τις περιπτώσεις που αναφέρονται στη μη εφαρμογή των κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία.

Και ακόμα χειρότερα, μετά από κάποια βελτίωση που σημειώθηκε το 2021, «οι σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ χειροτέρευσαν στο πρώτο μισό του 2022 λόγω των επανειλημμένων παραβιάσεων του ελληνικού εναέριου χώρου από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη στο Αιγαίο και απειλητικών δηλώσεων ενάντια στην (ελληνική) κυριαρχία των ελληνικών νησιών και της Κύπρου (περίπτωση Βαρωσίων μεταξύ άλλων). Οι εντάσεις στο Αιγαίο, τονίζει η έκθεση, «δεν ήταν πρόσφορες για καλές σχέσεις γειτονίας, ενώ υπονόμευσαν την περιφερειακή σταθερότητα και ασφάλεια».

Αυτή είναι συνοπτικά η μία πλευρά της έκθεσης. Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά  που λέγει συνοπτικά ότι:

Πρώτον, η Ενωση έχει στρατηγικό ενδιαφέρον για σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και «στην ανάπτυξη συνεργατικών και αμοιβαίως επωφελών σχέσεων με την Τουρκία».

Δεύτερον, «η Τουρκία συνεχίζει να είναι μια αξιόπιστη χώρα διέλευσης (transit country) σε θέματα ενέργειας για την ΕΕ».

Τρίτον, «ΕΕ και Τουρκία συνέχισαν τη συνεργασία (engagement) υψηλού επιπέδου σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος όπως  το κλίμα, η υγεία, η μετανάστευση και η ασφάλεια σε εφαρμογή της προσφοράς της ΕΕ για την ανάπτυξη μιας περισσότερο θετικής, δυναμικής σχέσης σύμφωνα με τις προϋποθέσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου».

Τέταρτον, η Τουρκία συνεχίζει «την αξιοθαύμαστη προσπάθεια», όπως γράφει,  φιλοξενίας του μεγαλύτερου αριθμού προσφύγων παγκοσμίως (4 εκατομμυρίων) εκ των οποίων 3,7 εκατομμύρια από τη Συρία. Αλλά δεν εφαρμόζει τη Δήλωση του 2016 που ρυθμίζει τις σχέσεις για το ζήτημα αυτό χωρίς όμως να γίνεται ουδεμία αναφορά σε «εργαλειοποιήσεις», κ.λπ.

Γενικότερα, η Εκθεση σε αρκετά σημεία της αναγνωρίζει ότι η Τουρκία ως key partner είναι χώρα χρήσιμη και αναγκαία για την Ενωση και δεν πρέπει συνεπώς να αποξενωθεί. Ωστόσο αυτό που δεν κάνει η Εκθεση (και άλλα κείμενα της Ενωσης) είναι να προσφέρει μια συγκεκριμένη, ολική στρατηγική για το πώς θα μπορούσε η ΕΕ να σταματήσει τη διολίσθηση της Τουρκίας σε περισσότερο αυταρχισμό και αποσταθεροποιητικές, αναθεωρητικές πρακτικές στην εξωτερική της πολιτική με στενότερη πρόσδεσή της στην Ενωση. Είναι ανάγκη να υπάρξει άμεσα (και με ελληνική παρότρυνση και συμβολή).

Η Ενωση έχει γνώση συνεπώς των παθογενειών αλλά και της σημασίας της Τουρκίας. Μόλις προχθές ο ύπατος εκπρόσωπος ΚΕΠΠΑ Ζ. Μπορέλ περιέγραψε την Τουρκία ως «έναν ισχυρό πόλο του νέου πολυπολικού διεθνούς συστήματος που αναδύεται». Στρατηγική δεν έχει. Η έκθεση προόδου δεν λέγει λέξη σχετικώς. Λέγει άλλα, πολλά και αντιφατικά.  Ολίγον από την Πόλιν έρχομαι…

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του  ΕΛΙΑΜΕΠ