Στουρνάρας για μικροχρηματοδότηση: Επιβεβλημένη η ενίσχυση του θεσμού – Τα οφέλη υπερτερούν των κινδύνων

Επιβεβλημένη χαρακτηρίζει την ενίσχυση του θεσμού των μικροχρηματοδοτήσεων ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας.

Σημείωσε βέβαια τον υπαρκτό κίνδυνο της μη αξιοποίησης των κεφαλαίων για επενδύσεις, ωστόσο τόνισε πως τα οφέλη από τη λειτουργία του θεσμού υπερτερούν.

Μιλώντας σε σχετική εκδήλωση του ΤΜΕΔΕ, ο κ. Στουρνάρας σημείωσε μεταξύ άλλων ότι «η ευρωπαϊκή και παγκόσμια εμπειρία δίνουν ενθαρρυντικά μηνύματα για τις προοπτικές του οικονομικού μοντέλου της μικροχρηματοδότησης στην Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μικροχρηματοδοτήσεις αποτελούν ένα από τα ελάχιστα διαθέσιμα εργαλεία για τους συνήθως αποκλεισμένους από το τραπεζικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένων των πολύ μικρών επιχειρήσεων».

Η ομιλία

Αναλυτικά η ομιλία του διοικητή της ΤτΕ

«Κυρίες και κύριοι,

Χαίρομαι που μου δίνεται η ευκαιρία να συμμετέχω στη σημερινή εκδήλωση του ΤΜΕΔΕ και να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου για τις προκλήσεις και τις προοπτικές της μικροχρηματοδότησης στην Ελλάδα.

Ξεκινώντας με βασικές έννοιες, η μικροχρηματοδότηση περιλαμβάνει σήμερα ένα σύνολο χρηματοοικονομικών προϊόντων που απευθύνονται σε φυσικά πρόσωπα χαμηλών εισοδημάτων και σε πολύ μικρές νομικές οντότητες, που συνήθως αποκλείονται από τον τραπεζικό τομέα, κυρίως λόγω της αδυναμίας τους να παρέχουν εξασφαλίσεις προς εγγύηση των δανείων που λαμβάνουν. Ανάμεσα στα διάφορα χρηματοοικονομικά προϊόντα που περιλαμβάνονται στη μικροχρηματοδότηση (μικροασφάλιση, αποταμίευση, μεταφορά χρημάτων…), το πιο γνωστό είναι η μικροπίστωση την οποία θα αποκαλώ εδώ με την ευρεία έννοια μικροχρηματοδότηση, όπως άλλωστε χρησιμοποιείται ευρέως.

Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, η μικροχρηματοδότηση εφαρμόστηκε πρώτη φορά στη δεκαετία του 1970, υπό την καθοδήγηση του Muhammad Yunus, ενός οικονομολόγου από το Μπαγκλαντές, βραβευμένου με το Νόμπελ Ειρήνης το 2006 για τη δημιουργία της Grameen Bank της «τράπεζας των φτωχών». Ο Yunus, συγκλονισμένος από ένα φοβερό λιμό που προκάλεσε στη χώρα του 1,5 εκ. θύματα, σκέφτηκε ότι αν οι άνθρωποι είχαν πρόσβαση σε πίστωση, θα μπορούσαν να αυξήσουν το εισόδημά τους ή να διαφοροποιήσουν επικερδέστερα τις οικονομικές τους δραστηριότητες. Δανείζοντας μικρά χρηματικά ποσά σε οικονομικά αδύνατους πίστευε ότι θα βελτίωναν τη ζωή τους τόσο, ώστε να είναι σε θέση να του τα επιστρέψουν. Οπότε θα μπορούσε και ο ίδιος να δανείσει περαιτέρω, χωρίς να χρειαστεί να τα δωρίσει και με αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ περισσότερους ανθρώπους. Ενδιαφέρουσα θεωρία αλλά αναποτελεσματική, γιατί αρχικά πολλοί από τους οφειλέτες δεν επέστρεφαν τα μικρά αυτά δάνεια. Ο Yunus υπέθεσε ότι αυτό οφειλόταν είτε στο ότι είχαν χρησιμοποιήσει τα χρήματα με λανθασμένο τρόπο (για κατανάλωση ή για κακοσχεδιασμένες μικροεπιχειρήσεις) είτε στο ότι δεν ήταν αξιόπιστοι. Βελτιώνοντας την αρχική του θεωρία, επέφερε στο σύστημα ορισμένες τροποποιήσεις:

–       Προκρίθηκε ο δανεισμός σε φτωχές γυναίκες αγροτικών περιοχών (διότι ήταν λιγότερο πιθανό από τους άνδρες να καταχραστούν τα δάνεια και ήταν πιο αξιόπιστες για την αποπληρωμή τους).

–       Οργάνωσε τις γυναίκες σε ομάδες των πέντε, που ανελάμβαναν συλλογικά την ευθύνη για την αποπληρωμή των δανείων τους, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα «κοινωνικό» collateral (πχ η εκλεγμένη πρόεδρος της ομάδας δικαιούται δάνειο, μόνο όταν όλα τα μέλη της ομάδας έχουν εκπληρώσει τους όρους των δανείων τους).

–       Ανέπτυξε απλά, τυποποιημένα χρηματοδοτικά προϊόντα που απαιτούσαν για την αποπληρωμή τους τακτικές, μικρές καταβολές.

–       Προσέλαβε και εκπαίδευσε νέους, απόφοιτους σχολών για την παροχή των σχετικών υπηρεσιών, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η διαφθορά.

Απόρροια των ανωτέρω ήταν η ίδρυση της Grameen Bank του Μπανγκλαντές, που ιδρύθηκε ως παρακρατικός οργανισμός (“parastatal agency”) και σήμερα έχει έναν εμβληματικό ρόλο στον κόσμο της μικροχρηματοδότησης. Αποτελεί απτή απόδειξη, ότι οι φτωχοί μπορεί να είναι «χρηματοδοτήσιμοι» (“bankable”). Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο Milton Friedman[1]  που πρέσβευε  ότι: “Οι φτωχοί παραμένουν φτωχοί όχι επειδή είναι τεμπέληδες, αλλά επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε κεφάλαιο”.

Πολύτιμο εργαλείο

Από τα παραπάνω είναι εμφανές ότι η μικροχρηματοδότηση μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο όταν χρησιμοποιείται κατάλληλα για την δημιουργία ή την ανάπτυξη επιχειρήσεων και την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών. Έχει αποδειχθεί ότι η μικροχρηματοδότηση είναι ένα ισχυρό όπλο για την καταπολέμηση της φτώχειας, έχοντας θετικό αντίκτυπο στους δανειολήπτες καθώς το επίπεδο εισοδήματός τους αυξάνεται μετά τη λήψη του δανείου. Μέσω του αυξημένου εισοδήματος, τα άτομα μπορούν να βγουν από τη φτώχεια, να εξασφαλίσουν καλύτερη διατροφή και εκπαίδευση για τους ίδιους και τις οικογένειές τους και να σπάσουν τον κύκλο της φτώχειας μεταξύ των γενεών.

Επίσης, οι μικροχρηματοδοτήσεις διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ενδυνάμωση των γυναικών, οι οποίες συχνά αντιμετωπίζουν εμπόδια στην πρόσβαση σε χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Χορηγώντας μικροδάνεια σε γυναίκες, τους δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξουν επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά και να γίνουν φορείς λήψης αποφάσεων τόσο για τις ίδιες όσο και για τις κοινότητες στις οποίες δραστηριοποιούνται. Συνέπεια της οικονομικής ενδυνάμωσης των γυναικών είναι η βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής τους θέσης, η πρόσβαση σε καλύτερη υγειονομική περίθαλψη, αλλά και αυξημένες ευκαιρίες εκπαίδευσης για τις μελλοντικές γενιές.

Βλέπουμε λοιπόν, ότι με την ένταξη των οικονομικά αδύναμων και των γυναικών στην οικονομική δραστηριότητα προωθείται η δημιουργία μιας πιο δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνίας. Μέσω καινοτόμων καναλιών παράδοσης και ψηφιακών εφαρμογών οι μικροχρηματοδοτήσεις γεφυρώνουν το χάσμα, διασφαλίζοντας ότι οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες είναι προσβάσιμες σε όλους.

Παράλληλα, σημαντικά θετικός αντίκτυπος παρατηρείται και στη βιώσιμη ανάπτυξη μιας οικονομίας, καθώς δίνεται η δυνατότητα στους επίδοξους επιχειρηματίες να ξεκινήσουν ή να επεκτείνουν τις μικρές επιχειρήσεις τους, δημιουργώντας ευκαιρίες απασχόλησης και ενισχύοντας τη δημιουργία εισοδήματος. Με την προώθηση της επιχειρηματικότητας, η μικροχρηματοδότηση προωθεί την τοπική οικονομική ανάπτυξη, προωθεί την καινοτομία και δημιουργεί ανθεκτικές κοινότητες. Για τον λόγο αυτό θεωρώ ότι τα νοικοκυριά θα πρέπει να ενθαρρύνονται στη αναζήτηση επενδυτικών ευκαιριών που θα αυξήσουν τη ζήτησή τους για χρηματοδότηση.

Υπάρχουν όμως ορισμένοι που αμφισβητούν τις θετικές επιπτώσεις της μικροχρηματοδότησης, θεωρώντας ότι είναι πιθανόν οι δανειολήπτες να χρησιμοποιούν τα χρήματα που λαμβάνουν για να ανταπεξέλθουν στις βασικές τους ανάγκες, αντί να τα επενδύσουν σε  επιχειρηματικές δραστηριότητες, με αποτέλεσμα να μην παράγεται νέο εισόδημα.

Αν και ο κίνδυνος αυτός είναι υπαρκτός, θεωρώ ότι τα οφέλη των μικροχρηματοδότησεων,  υπερτερούν των κινδύνων. Για τον λόγο αυτό η ενίσχυση του θεσμού είναι επιβεβλημένη.

Κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη

Όπως είδαμε, στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου έχει δομηθεί, το εναλλακτικό χρηματοοικονομικό μοντέλο της μικροχρηματοδότησης αποτελεί κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη και, πάνω απ’ όλα, ένα εργαλείο για την καταπολέμηση της φτώχειας. Στην Ευρώπη, αντίθετα, η προώθηση του θεσμού των μικροχρηματοδοτήσεων εντάσσεται περισσότερο σε πολιτικές πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και τη δημιουργία ευκαιριών για επιστροφή στην απασχόληση. Με έμμεσο τρόπο, η μικροχρηματοδότηση παρουσιάζεται ως ένας μοχλός για την καταπολέμηση της φτώχειας, προσφέροντας σε εκείνους που επωφελούνται από αυτήν, την ευκαιρία να ξεφύγουν από τον κοινωνικό αποκλεισμό μέσω της δημιουργίας ή της ανάληψης μιας επιχείρησης.

Η μικροχρηματοδότηση είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη. Παραμένει ακόμα μεγάλη η δυναμική διείσδυσής της, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της τρέχουσας χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης στους μη προνομιούχους πληθυσμούς και την ανάγκη εξασφάλισης της κοινωνικής και χρηματοοικονομικής τους ένταξης.

Στην Ευρώπη, ο τομέας είναι ετερογενής, λόγω της ποικιλίας των φορέων και των επιχειρηματικών μοντέλων, και των διαφορετικών νομικών και θεσμικών πλαισίων που εφαρμόζονται σε κάθε χώρα. Συνεπώς, οι πρακτικές δανεισμού στον τομέα ποικίλουν σημαντικά αναλόγως του είδους του ιδρύματος που χορηγεί τις μικροπιστώσεις, του νομικού καθεστώτος του, του θεσμικού περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργεί και της ικανότητάς του να εφαρμόζει διαδικασίες χρηστής και αποτελεσματικής διαχείρισης.

Τα στοιχεία

Η πλειοψηφία των παρόχων μικροχρηματοδότησης είναι μη τραπεζικά ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων (94%), τα οποία λειτουργούν ως ΜΚΟ, μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (NBFIs), κυβερνητικοί φορείς και συνεταιρισμοί. Στην Ανατολική Ευρώπη, η μικροχρηματοδότηση παρέχεται κυρίως από συνεταιρισμούς και μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ενώ ο τομέας της μικροχρηματοδότησης στη Δυτική Ευρώπη κυριαρχείται από τράπεζες και MKO.

Σύμφωνα με μελέτη του Δικτύου Ευρωπαϊκής Μικροχρηματοδότησης (“European Microfinance Network”) το 2022, το 80% των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων αξιολογούν την κατάστασή τους ως καλή ή πολύ καλή και το 71% των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων πιστεύει ότι η επιχειρηματική τους κατάσταση θα βελτιωθεί τους επόμενους 12 μήνες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2021, η αξία του συνολικού χαρτοφυλακίου μικροχρηματοδοτήσεων στην Ευρώπη εκτιμάται σε €4,3δισ. από €3,9δισ. ευρώ το 2020 (+9%) και ο αριθμός των ενεργών δανειοληπτών ήταν 1,4εκ. από 1,2εκ. το 2020 (+20%).

Το 84% των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων διαθέτει ψηφιακές λύσεις που υποστηρίζουν τους πελάτες στην υποβολή αίτησης και τη διαχείριση ή την αποπληρωμή ενός δανείου. Τέλος, σύμφωνα με την ίδια μελέτη του Δικτύου Ευρωπαϊκής Μικροχρηματοδότησης, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση θεωρείται από τις ΜΚΟ ως σημαντική πρόκληση. Αλλά και για τις τράπεζες η θέσπιση σχετικών ρυθμιστικών κανόνων γεννά ποικίλους προβληματισμούς.

Έχοντας έντονη τάση για ανάπτυξη, τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων θεωρούν τις χαμηλές δυνατότητες των πελατών ως κύριο εμπόδιο για την ανάπτυξη του τομέα τους. Χαμηλά και ασταθή εισοδήματα, περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες και η χαμηλή ψηφιακή ικανότητα των πελατών εκλαμβάνονται από πολλά ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων ως οι κύριες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η τάση της ψηφιοποίησης, επιταχυνόμενη από το lockdown και την ανάγκη για εξ αποστάσεως εργασία και επικοινωνία με τους πελάτες, οδήγησε στην εισαγωγή νέων ψηφιακών λύσεων.

H αυξανόμενη ζήτηση για νέες εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης, όπως αποτυπώνεται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δημιούργησε την ανάγκη ύπαρξης θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα για δύο λόγους:

1.    τη διευκόλυνση των πολύ μικρών επιχειρήσεων στην πρόσβαση χρηματοδότησης και

2.    την ενίσχυση κοινωνικών ομάδων για την αντιμετώπιση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Το θεσμικό πλαίσιο

Ο νόμος 4701 του 2020, υπό το πνεύμα του Ευρωπαϊκού Κώδικα Καλής Πρακτικής για τη χορήγηση Μικροπιστώσεων, έθεσε τα θεμέλια για την ανάπτυξη του κλάδου. Θεσπίστηκε κατά κύριο λόγο για να καλύψει το χρηματοδοτικό κενό το οποίο υπάρχει στην επιχειρηματική δραστηριότητα και πλήττει κυρίως όσους βρίσκονται στο ξεκίνημα της επιχειρηματικής τους δραστηριοποίησης, γιατί ένα από τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, είναι η πρόσβαση τους στον τραπεζικό δανεισμό, ιδίως λόγω αδυναμίας παροχής των εξασφαλίσεων που απαιτεί η τραπεζική ενωσιακή νομοθεσία. Επίσης, κατά τη θέσπιση του νόμου αναγνωρίστηκε η σημασία που έχει η δυνατότητα παροχής από τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων συμβουλευτικών υπηρεσιών επιχειρηματικής εκπαίδευσης στους δικαιούχους των μικροχρηματοδοτήσεων. Έτσι, και στο πνεύμα αυτό, ο νόμος καθιέρωσε υποχρεωτική τη δυνατότητα αυτή.

Κατά αυτόν τον τρόπο, ο νόμος για τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων έχει ως στόχο την διαμόρφωση ενός νέου πυλώνα, παράλληλου με το τραπεζικό σύστημα, για την άντληση κεφαλαίων από φυσικά και νομικά πρόσωπα που αναπτύσσουν ή έχουν δυνατότητα να αναπτύξουν επιχειρηματική / επαγγελματική δραστηριότητα. Αυτός ο νέος πυλώνας λειτουργεί συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά ως προς τις τράπεζες και έρχεται να καλύψει ανάγκες που οι τράπεζες δεν κάλυπταν έως σήμερα.

Επιπλέον, με τον νόμο αυτόν παρέχεται η δυνατότητα χορήγησης πιστώσεων που αποβλέπουν στην ενίσχυση δημόσιων πολιτικών ή την κοινωνική και οικονομική ένταξη ευάλωτων κοινωνικά ομάδων ιδίως μέσω της κάλυψης δαπανών που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την εκπαίδευση ή μετεκπαίδευσή τους. Στόχος είναι να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα, να περιοριστεί η παραοικονομία, να προωθηθεί η υγιής επιχειρηματική κουλτούρα και να υποστηριχθεί η ανάπτυξη.

Οι διατάξεις

Ας δούμε τώρα τι προβλέπουν οι διατάξεις του νόμου, ξεκινώντας με την έννοια και το νομοθετικό καθεστώς των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων. Ως ίδρυμα μικροχρηματοδοτήσεων νοείται το νομικό πρόσωπο με έδρα την Ελλάδα που χορηγεί μικροχρηματοδοτήσεις, δηλαδή δάνεια μέχρι ποσού €25χιλ..

Σχετικά με τις δραστηριότητες των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων, αυτά μπορούν να χορηγούν ενδεικτικά μικροχρηματοδοτήσεις έως €25χιλ., ως εξής:

(α)  όλες τις μορφές πιστώσεων, είτε για την κάλυψη επενδυτικών αναγκών, είτε ως κεφάλαιο κίνησης,

(β) προϊόντα χρηματοδοτικής μίσθωσης για την απόκτηση εξοπλισμού,

(γ) αυτοτελείς εγγυήσεις, οι οποίες δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν για τη λήψη δανείων από άλλα χρηματοδοτικά ιδρύματα,

Δικαιούχοι αυτών των μορφών πιστώσεων είναι οι πολύ μικρές οντότητες, τα φυσικά πρόσωπα με σκοπό τη σύσταση πολύ μικρών οντοτήτων, τα φυσικά πρόσωπα που ασκούν ατομική επιχειρηματική δραστηριότητα και οι Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.

Εκτός από τις προαναφερθείσες πιστώσεις, τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων μπορούν να χορηγούν μορφές πιστώσεων που αποβλέπουν στην ενίσχυση δημόσιων πολιτικών ή την κοινωνική και οικονομική ένταξη ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, μέχρι €25χιλ. Οι πιστώσεις αυτές αφορούν, ιδίως, στην αντιμετώπιση της ανεργίας. Δικαιούχοι της τέταρτης αυτής μορφής πίστωσης είναι τα φυσικά πρόσωπα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, καθώς και τα φυσικά πρόσωπα που επιδιώκουν την κάλυψη δαπανών σχετιζόμενες με την εκπαίδευσή τους.

Επίσης, τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων οφείλουν να παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες επιχειρηματικής εκπαίδευσης και καθοδήγησης στους δικαιούχους.

Ως προς τους όρους χορήγησης μικροχρηματοδότησης, η μικροχρηματοδότηση δεν απαιτεί τη χορήγηση από το δικαιούχο εμπράγματης ασφάλειας, ενδέχεται, όμως, να του ζητηθούν κάποιες εγγυήσεις. Ο χρόνος αποπληρωμής των δανείων δεν μπορεί να είναι μικρότερος από δώδεκα μήνες ούτε να υπερβαίνει τα δέκα έτη, ενώ ο δικαιούχος έχει δικαίωμα πρόωρης αποπληρωμής.

Για την προστασία του δικαιούχου, ο νόμος επιβάλλει διαφάνεια στους όρους δανειοδότησης με την υποχρεωτική αναγραφή τους στη σύμβαση μεταξύ δικαιούχου και ιδρύματος και επίσης επιβάλλει τον επακριβή προσδιορισμό των τυποποιημένων πληροφοριών για τη διαφήμιση και την εμπορική προώθηση των προϊόντων των ιδρυμάτων αυτών.

Τέλος, ο νόμος προβλέπει τη συμμετοχή των ιδρυμάτων αυτών σε προγράμματα που χρηματοδοτούνται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουν λάβει προηγουμένως πιστοποίηση συμμόρφωσή τους με τον Ευρωπαϊκό Κώδικα Καλής Πρακτικής για τη Χορήγηση Μικροπιστώσεων.

Ο έλεγχος

Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει οριστεί ως αρμόδια αρχή, επιφορτισμένη με την αδειοδότηση και την εποπτεία των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων. Το νομικό πρόσωπο που επιθυμεί να λάβει άδεια λειτουργίας υποβάλλει στην Τράπεζα της Ελλάδος σχετική αίτηση, συνοδευόμενη από τα προβλεπόμενα στοιχεία και δικαιολογητικά.

Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται ο έλεγχος της καταλληλότητας των μετόχων του, της διοίκησής του, καθώς και του αρμόδιου διευθυντικού στελέχους για την τήρηση των διατάξεων της νομοθεσίας σχετικά με την πρόληψη και την καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Παράλληλα, αξιολογούνται το οργανωτικό πλαίσιο διακυβέρνησης, οι ακολουθούμενες πολιτικές και διαδικασίες, καθώς και οι μηχανισμοί εσωτερικού ελέγχου.

Για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης των ιδρυμάτων με τις διατάξεις του θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου, η Τράπεζα της Ελλάδος ασκεί εποπτεία και έλεγχο στα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων, λαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, εποπτικές αναφορές που επίσης υποβάλλουν τα αδειοδοτούμενα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων.

Ως προς τη δραστηριοποίηση των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα από την έναρξη ισχύος του νόμου μέχρι σήμερα έχουν λάβει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος τρία ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων. Πρόκειται για τα ιδρύματα «Τ.Μ.Ε.Δ.Ε. Microfinance Solutions», «Μicrosmart» και «AΦΗ Microfinance Α.Ε.» που έλαβαν άδεια τον Ιανουάριο του 2022, το Μάρτιο και το Μάιο του 2023 αντίστοιχα και αναμένεται να ξεκινήσουν τη δραστηριοποίησή τους στο αμέσως επόμενο διάστημα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι από το 2014 η AΦΗ και από το 2018 η Μicrosmart (ως Microstar) δραστηριοποιούνταν ως αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες στο χώρο των μικροχρηματοδοτήσεων, μεσολαβώντας προς συγκεκριμένες τράπεζες για την εκταμίευση από αυτές μικροδανείων προς πελάτες, που οι ίδιες οι εταιρείες είχαν προσεγγίσει και καταρχάς αξιολογήσει.

Εμπόδια και προοπτικές

Αναφορικά με τα εμπόδια αλλά και τις προοπτικές στη δραστηριοποίηση των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα, κατανοούμε ότι το ελληνικό κανονιστικό πλαίσιο είναι απαιτητικό ως προς το καθεστώς αδειοδότησης και προληπτικής εποπτείας που επιβάλλει στα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων. Σημειώνεται ωστόσο ότι βασίζεται στα προβλεπόμενα του Ευρωπαϊκού Κώδικα Καλής Πρακτικής για τη χορήγηση μικροπιστώσεων, που αποτελεί ορόσημο (“benchmark”) για τον κλάδο στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα προστατεύει τους δικαιούχους των μικροπιστώσεων.

Παράλληλα, οι κανόνες που τίθενται έχουν ως στόχο τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων. Για να ενισχυθεί η βιωσιμότητα των ιδρυμάτων πρέπει να εξασφαλίζονται αποτελεσματικές πολιτικές και βελτιωμένα κανονιστικά πλαίσια, που να επιτρέπουν στα ιδρύματα τη διαδραμάτιση καίριου ρόλου στη μείωση των ανισοτήτων και στην καταπολέμηση της φτώχειας.

Εφαρμόζοντας το εθνικό θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο, τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα θα πρέπει να αξιοποιήσουν την διεθνή εμπειρία δεκαετιών στον τομέα μικροχρηματοδοτήσεων, ώστε να μην επαναλάβουν λάθη του παρελθόντος. Θα πρέπει να αξιολογήσουν τους υποψήφιους δανειολήπτες, το προφίλ κινδύνου και την επιχειρηματική τους ιδέα, παρέχοντας τα κατάλληλα προϊόντα για το δανεισμό τους, να υιοθετήσουν τους απαιτούμενους μηχανισμούς παρακολούθησης των χορηγηθεισών μικροχρηματοδοτήσεων, να προσλάβουν ικανό προσωπικό και να παρέχουν τις κατάλληλες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Παράλληλα, αναγκαία για την ανάπτυξη του θεσμού των μικροχρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα είναι η πρόσβαση σε μηχανισμούς χρηματοδότησης και παροχής εγγυήσεων. Τέτοιοι μηχανισμοί παρέχονται μεταξύ άλλων από ευρωπαϊκούς φορείς, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Εγγυήσεων, η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα, αλλά και το Υπουργείο Ανάπτυξης.

Ενθαρρυντικά μηνύματα

Εν κατακλείδι, η ευρωπαϊκή και παγκόσμια εμπειρία δίνουν ενθαρρυντικά μηνύματα για τις προοπτικές του οικονομικού μοντέλου της μικροχρηματοδότησης στην Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μικροχρηματοδοτήσεις αποτελούν ένα από τα ελάχιστα διαθέσιμα εργαλεία για τους συνήθως αποκλεισμένους από το τραπεζικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένων των πολύ μικρών επιχειρήσεων.

Παρά τα όποια προβλήματα και αστοχίες, ο θεσμός αυτός μπορεί να σταθεί αρωγός στις εθνικές, ευρωπαϊκές, αλλά και παγκόσμιες προσπάθειες για χρηματοδότηση των οικονομικά αδυνάτων φυσικών προσώπων και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, την απάλυνση της φτώχειας, την αύξηση των εισοδημάτων και του βιοτικού επιπέδου, τη μείωση της ανεργίας και τελικά την ανάπτυξη.

Επίσης, πιστεύω ότι η ύπαρξη ενός ισχυρού θεσμικού κανονιστικού πλαισίου για τη χορήγηση των μικροχρηματοδοτήσων στην Ελλάδα θέτει γερά θεμέλια για την ομαλή και επιτυχή ανάπτυξη του θεσμού στη χώρα μας, αντιμετωπίζοντας εγκαίρως μία από τις προκλήσεις που σήμερα απαντάται σε παγκόσμιο επίπεδο η οποία είναι, όπως ανέφερα στην αρχή, ένα κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο για αυτά τα ιδρύματα.

Τέλος, η ανάπτυξη του θεσμού ενδεχομένως να βοηθήσει, ως ένα βαθμό, να μετριαστεί το κλίμα οικονομικής αβεβαιότητας που επικρατεί σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο, από τον υψηλό πληθωρισμό και τους υπάρχοντες γεωπολιτικούς κινδύνους.