Η βιομηχανική παραγωγή στην ΕΕ: Μια ταραχώδης δεκαπενταετία

Η βιομηχανική παραγωγή στην ΕΕ αλλά και διεθνώς έχει υποστεί πρόσφατα δύο ισχυρά πλήγματα.

Το πρώτο ήταν  η οικονομική κρίση (2008-2012). Συγκεκριμένα, το 2009 η βιομηχανική παραγωγή στην ΕΕ σημείωσε σημαντική υποχώρηση, προτού ανακάμψει το επόμενο έτος σε όλες τις χώρες με εξαίρεση την Ελλάδα, την Κροατία και την Κύπρο. Όμως, το 2012 η βιομηχανική παραγωγή για το σύνολο της ΕΕ μειώθηκε και πάλι, ενώ μετά το 2015 παρουσίασε συνεχή αύξηση στις περισσότερες χώρες της ΕΕ.

Την αυξητική αυτή τάση ανέτρεψε το ξέσπασμα της πανδημίας και τα μέτρα περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό ήταν το δεύτερο σημαντικό πλήγμα για τη βιομηχανική δραστηριότητα. Ως αποτέλεσμα της κρίσης του COVID-19, οι χώρες της ΕΕ με εξαίρεση την Ιρλανδία είδαν τη βιομηχανική παραγωγή τους να μειώνεται το 2020, και να ανακάμπτει και πάλι στη συνέχεια.

Οι επιπτώσεις των δύο κρίσεων δεν ήταν οι ίδιες για όλα τα κράτη μέλη. Σε δεκατέσσερα κράτη μέλη η βιομηχανική παραγωγή ήταν υψηλότερη το 2022 σε σχέση με το 2008. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις καταγράφηκαν στην Πολωνία (+108%) και στις χώρες της Βαλτικής: Λιθουανία(+81%), Εσθονία (+63%), Λετονία (+54%). H βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε και στα υπόλοιπα κράτη μέλη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Η θεαματική άνοδος του δείκτη βιομηχανικής παραγωγής σε αυτές τις χώρες σχετίζεται με το φαινόμενό της μετεγκατάστασης της ευρωπαϊκής βιομηχανίας: στις χώρες αυτές έχουν επεκταθεί αλυσίδες παραγωγής που ξεκινούν κυρίως από τη Γερμανία. Και στο σύνολο της ΕΕ η βιομηχανική παραγωγή ήταν αυξημένη το 2022 συγκριτικά με το 2008 (+10%).

Από την άλλη, την ίδια περίοδο σε κάποιες από τις παραδοσιακές βιομηχανικές δυνάμεις της ΕΕ η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε. Συγκεκριμένα, η Ιταλία, δεύτερη μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη της ΕΕ, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη μείωση βιομηχανικής παραγωγής στην Ένωση (-15%). Αλλά και στη Γαλλία, τρίτη μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη της ΕΕ, η πτώση υπήρξε σημαντική (-10%). Στην Ισπανία, τέταρτη μεγαλύτερη βιομηχανική οικονομία στην ΕΕ, το 2022 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής παρουσιάζεται μειωμένος κατά 14% σε σχέση με το 2008. Τέλος, ακόμη και στη Γερμανία, ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, η βιομηχανική παραγωγή παρουσιάζει οριακή μείωση (-1%) συγκριτικά με τα προ-οικονομικής κρίσης επίπεδα.

Πάντως, παρότι η βιομηχανική παραγωγή τα τελευταία 15 χρόνια αυξήθηκε στα νεότερα κράτη μέλη και μειώθηκε στα παλαιότερα, το 2021 το 72% της βιομηχανικής παραγωγής (συμπεριλαμβανομένης της βιομηχανίας εξόρυξης) προέρχεται μόνο από έξι χώρες: Γερμανία (27%), Ιταλία (16%), Γαλλία (11%), Ισπανία (8%), Πολωνία (6%), και Ολλανδία (4%).

Στη χώρα μας, ο δείκτης της βιομηχανικής παράγωγης σημείωσε συνεχή μείωση την περίοδο 2008-2015. Τα τελευταία χρόνια, η επανάκαμψη της βιομηχανικής παραγωγής μετά την πανδημία είναι ισχυρή (+13% το 2022 σε σχέση με το 2018), αν και ο σχετικός δείκτης εξακολουθεί να παραμένει σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με το 2008 (-6%).

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι στο σύνολο της η βιομηχανική παράγωγη της ΕΕ έδειξε ανθεκτικότητα σε ένα υπερ-παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, όμως ο κίνδυνος για την αποβιομηχάνιση της Ευρώπης εξακολουθεί να είναι μεγάλος. Η Ευρώπη έχει πλέον να αντιμετωπίσει «ιδιοσυγκρασιακές» πιέσεις στη βιομηχανία της, με ένα τεράστιο πακέτο αμερικανικών βιομηχανικών επιδοτήσεων να αυξάνει τον ανταγωνισμό στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Σε συνθήκες υψηλού ενεργειακού κόστους η διατήρηση της παραγωγικής βάσης των βιομηχανιών στην Ευρώπη θα γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό ισχύει κυρίως για τα κράτη μέλη με δημοσιονομικά προβλήματα που δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν γενναίες ενισχύσεις στη βιομηχανία. Χωρίς ουσιαστικές Ευρωπαϊκές λύσεις κινδυνεύει να ανοίξει περαιτέρω το χάσμα στη βιομηχανική παραγωγή μεταξύ κρατών μελών με και χωρίς «βαθιές τσέπες» (βλ. σχετική μελέτη ΕΛΙΑΜΕΠ).

Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ

Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Κύριος Ερευνητής, Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου