Η κρίση της αμερικανικής ηγεσίας

PROJECT SYNDICATE

Ο στρατιωτικός διοικητής των ΗΠΑ στο Ιράκ στρατηγός Ντέιβιντ Πετρέους (αριστερά) καλωσορίζει τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους τζούνιορ στην αεροπορική βάση Αλ Ασαντ στο Ιράκ, στις 3 Σεπτεμβρίου 2007, μαζί με τον αρχηγό της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ, ναύαρχο Ουίλιαμ Φάλον και τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου στρατηγό Πίτερ Πέις

Τον Δεκέμβριο του 2003, σχεδόν εννέα μήνες μετά την εισβολή στο Ιράκ που θα καθόριζε για πάντα την υστεροφημία του, ο τότε πρόεδρος Τζορτζ Μπους ρωτήθηκε αν οι πολιτικές της κυβέρνησής του ήταν σύμφωνες με το διεθνές δίκαιο. «Δεν ξέρω τι εννοείτε όταν λέτε διεθνές δίκαιο. Καλύτερα να συμβουλευτώ τον δικηγόρο μου», αστειεύτηκε. Ο καταστροφικός στρατιωτικός τυχοδιωκτισμός του Μπους επέδειξε ξεκάθαρα τη σημασία των διεθνών κανόνων και θεσμών, καθώς και τις συνέπειες της περιφρόνησής τους. Δυστυχώς, φαίνεται ότι για μία ακόμα φορά ξεχάσαμε αυτό το μάθημα.

Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, ο ΟΗΕ υπήρξε ο ακρογωνιαίος λίθος της διεθνούς, βασισμένης σε κανόνες, τάξης. Εκείνη που τον κατέστησε αποτελεσματικό, τουλάχιστον για ένα διάστημα, ήταν η στήριξη των φιλελεύθερων δημοκρατιών του κόσμου και, κυρίως, η ακλόνητη δέσμευση τόσο των δημοκρατικών όσο και των ρεπουμπλικανικών κυβερνήσεων στις ΗΠΑ.

Βέβαια, οι ΗΠΑ υπήρξαν από καιρό αμφίσημες όσον αφορά κάποιες πλευρές της διεθνούς τάξης, όπως αποδεικνύει η επίμονη άρνησή τους να προσχωρήσουν στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Ως επί το πλείστον, ωστόσο, τηρούσαν το παγκόσμιο εγχειρίδιο κανόνων, παρά την τεράστια πολιτική και οικονομική ισχύ που απέκτησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που θα μπορούσε να τους επιτρέψει να κάνουν μονομερώς οτιδήποτε ήθελαν.

Ολα αυτά άλλαξαν με την απόφαση της κυβέρνησης Μπους να εισβάλει στο Ιράκ, μία κυρίαρχη χώρα, παρά τη δριμεία διεθνή εναντίωση και χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Κάνοντάς το, οι ΗΠΑ έπληξαν σοβαρά την αξιοπιστία τους και υπονόμευσαν το παγκόσμιο, βασισμένο σε κανόνες, σύστημα, προσφέροντας σε πολλές αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες έναν ευλογοφανή λόγο να μην καταδικάσουν τη Ρωσία για την εισβολή της στην Ουκρανία. Ακόμα και η Ινδία έχει διατηρήσει ουδέτερη στάση στην Ουκρανία, αξιοποιώντας τις δυτικές οικονομικές κυρώσεις ώστε να αγοράζει με σημαντική έκπτωση ρωσικό πετρέλαιο, παρά τις ενισχυόμενες σχέσεις ανάμεσα στο Κρεμλίνο και την Κίνα, τον βασικό γεωπολιτικό αντίπαλό της.

Καθώς οι φιλελεύθερες δημοκρατίες επιχειρούν να διαπραγματευτούν διεθνείς συμφωνίες για την αντιμετώπιση των τεράστιων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων του 21ου αιώνα – ιδιαίτερα την κλιματική αλλαγή και τη μαζική μετανάστευση -, καλούνται να αντιμετωπίσουν παράλληλα το κληροδότημα καχυποψίας και διχασμού του Πολέμου στο Ιράκ. Ειδικότερα η αντιμετώπιση των μελλοντικών μεταναστευτικών πιέσεων θα είναι αδύνατη χωρίς διεθνείς συμφωνίες και τη συνεργασία χαμηλότερων εισοδηματικά χωρών στον Παγκόσμιο Νότο.

Η εύρεση της σωστής ισορροπίας ανάμεσα στη διευκόλυνση της απαραίτητης μετανάστευσης και στον περιορισμό των ανθρώπων που εισέρχονται παράνομα θα είναι μία από τις καθοριστικές προκλήσεις για την Ευρώπη τις επόμενες δεκαετίες. Το ζήτημα ήδη κυριαρχεί στην πολιτική συζήτηση, με τη δύναμη να ανατρέπει κυβερνήσεις, όπως έκανε πρόσφατα στην Ολλανδία, και να τροφοδοτεί την άνοδο ακροδεξιών εξτρεμιστών. Δεδομένων ωστόσο των δημογραφικών προκλήσεων της ηπείρου, η συντήρηση των βασικών δημόσιων υπηρεσιών και η διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης θα απαιτήσουν την αποδοχή περισσότερων μεταναστών από ό,τι θα ήθελαν οι όμοιοι της Μαρίν Λεπέν και του Νάιτζελ Φάρατζ.

Η υπαρξιακή απειλή την οποία εκπροσωπεί η κλιματική αλλαγή επιβεβαιώνει την κατεπείγουσα ανάγκη γεφύρωσης του χάσματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η πίστη του κόσμου στην ικανότητα των δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών να διαμορφώνουν πολιτικές και συμφωνίες ώστε να αντιμετωπίσουν αυτές τις κρίσιμες προκλήσεις θα ήταν σημαντικά υψηλότερη αν οι ΗΠΑ ήταν ακόμα ικανές για διακομματική ηγεσία. Σε μία περίοδο, ωστόσο, που οι Ρεπουμπλικανοί στην Ουάσιγκτον υπονομεύουν τα ίδια τα θεμέλια της εκλογικής πολιτικής, αυτό μοιάζει μάλλον απίθανο.

Πολλοί από τους σημερινούς εσωτερικούς πολιτικούς διχασμούς της Αμερικής γεννήθηκαν μέσα από τον Πόλεμο του Ιράκ. Ενώ πρόεδροι όπως ο Ρούζβελτ, ο Τρούμαν και ο Αϊζενχάουερ απέδειξαν πως οι αποτελεσματικοί ηγέτες μπορούν να κάνουν τον κόσμο καλύτερο και ασφαλέστερο, παρά τις αντιξοότητες, η προεδρία του Μπους έδειξε πως ισχύει επίσης και το αντίθετο.

Ο Chris Patten, ο τελευταίος βρετανός κυβερνήτης του Χονγκ Κονγκ και πρώην ευρωπαίος επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων, είναι σήμερα πρύτανης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης