Βιμ Βέντερς: Aταίριαστος, αουτσάιντερ, ο άνθρωπος που βοήθησε την Αμερική να δει τον εαυτό της

Η ταινία «Paris, Texas» είναι το προφανές παράδειγμα: Ένα γουέστερν σε διάθεση και εικονογραφία, άσχετα αν διαδραματίζεται στο Λος Άντζελες της δεκαετίας του 1980. Κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 1984 και παραμένει το αριστούργημα του σκηνοθέτη.

Σε αυτή την ταινία, και σε πολλές άλλες, έδειξε στον κόσμο πώς έμοιαζε η Αμερική ενώ την ίδια ώρα βοήθησε την Αμερική να δει τον εαυτό της μέσα από ξένα μάτια. Ακόμα και εκείνες οι ταινίες που δεν διαδραματίζονται στις ΗΠΑ -όπως τα σπουδαία road movies της δεκαετίας του 1970 «Η Αλίκη στις πόλεις» και «Στο πέρασμα του χρόνου», που έκαναν τον Βέντερς αγαπητό στο arthouse- εξερευνούν την επιρροή, τον βουντού ρομαντισμό που ασκεί η Αμερική πέρα από τα σύνορά της.

Άλφρεντ Χίτσκοκ: «Πρέπει να κινηματογραφείς τους φόνους σαν ερωτικές σκηνές και τις ερωτικές σκηνές σαν φόνους»

Photo: Wikimedia Commons

Η χρήση του 3D

Ο Βέντερς χρησιμοποιεί χαρακτηριστικά το 3D για να οδηγήσει το κοινό βαθύτερα στους χαρακτήρες του και όχι ως εντυπωσιακό θέαμα. Άλλωστε, η ικανότητά του να μετατρέπει συναισθηματικές καταστάσεις σε συναρπαστικό κινηματογράφο είναι αυτή που τον έχει καταστήσει έναν από τους μεγάλους και διαχρονικούς δημιουργούς του σινεμά.

Σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του, δραματοποίησε τον ανθρώπινο αγώνα μέσα από τη χρήση του τοπίου, της φύσης και της απομόνωσης.

Υπήρχαν οι απέραντοι, άδειοι ουρανοί και οι ατελείωτοι αυτοκινητόδρομοι των πρώτων ταινιών δρόμου. Στη συνέχεια, το «Paris, Texas» μετέφερε τα τρομακτικά τοπία του Τζον Φορντ στην ιστορία ενός καταβεβλημένου μοναχικού ανθρώπου που επιστρέφει στον νεαρό γιο του μετά από χρόνια περιπλάνησης στην έρημο.

Δύο φορές ο Βέντερς έπιασε μια διάθεση και αιχμαλώτισε τη φαντασία του κοινού – πρώτα το 1987 με τα «Φτερά του Έρωτα», το οποίο περιείχε μια έκκληση για επανένωση των αγγέλων που παρακολουθούσαν το Βερολίνο με τους ανθρώπους, και ξανά, δώδεκα χρόνια αργότερα με το τρυφερό ντοκιμαντέρ «Buena Vista Social Club», το οποίο ακολούθησε μια μπάντα γερασμένων Κουβανών μουσικών στην πρώτη τους επίσκεψη στις ΗΠΑ.

Photo: Wikimedia Commons

Photo: Wikimedia Commons

«Είδα περίπου 15.000 ταινίες σε ένα χρόνο»

Δεν είναι περίεργο που προτιμά τόσο συχνά το περιβάλλον του απροσάρμοστου, την αφήγηση του αουτσάιντερ: Ήταν και ο ίδιος ένας από αυτούς, κοιτάζοντας τις ΗΠΑ μέσα από τις εξαγωγές της ποπ κουλτούρας τους.

Γεννημένος στο Ντίσελντορφ το 1945, εγκατέλειψε τις σπουδές του στην ιατρική και τη φιλοσοφία, πήγε στο Παρίσι για να γίνει ζωγράφος και πέρασε πολλές χιλιάδες ώρες στη Cinémathèque Français, όπου κρυβόταν στις τουαλέτες ανάμεσα στις προβολές, ώστε να μπορεί να βλέπει τέσσερις ταινίες την ημέρα στην τιμή ενός εισιτηρίου.

«Είδα περίπου 15.000 ταινίες σε ένα χρόνο – όλη την ιστορία του κινηματογράφου» είπε «και συνειδητοποίησα ότι υπήρχε κάτι εκεί μέσα που ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον από οτιδήποτε είχα ονειρευτεί».

Έγινε φοιτητής κινηματογραφικής σχολής στο Μόναχο, γράφοντας ταυτόχρονα για γουέστερν και Χίτσκοκ, για τους Kinks και τον Βαν Μόρισον, και πέρασε στη σκηνοθεσία το 1970 με τη διπλωματική του ταινία και ντεμπούτο μεγάλου μήκους «Summer in the City», για έναν πρώην κατάδικο που περιπλανιέται από το Μόναχο στο Βερολίνο.

«Η πορεία του ήρωα είναι μια διαδρομή διαφυγής, καθοδηγούμενη από την ελπίδα να βρει έναν τρόπο να επιστρέψει στον εαυτό του μέσα από την απλή κίνηση του ταξιδιού» εξήγησε. Δεν μπορούσε να γνωρίζει ότι η ίδια περιγραφή θα μπορούσε να εφαρμοστεί στις περισσότερες από τις ταινίες που θα σκηνοθετούσε κατά τη διάρκεια σχεδόν μισού αιώνα κινηματογραφικής δημιουργίας.

«Ένας σκηνοθέτης γυρίζει μόνο μία ταινία στη ζωή του» είπε χαρακτηριστικά ο Ζαν Ρενουάρ. «Μετά τη σπάει σε κομμάτια και την ξαναφτιάχνει».

Δείτε το τρέιλερ του «Paris, Texas»

Ήταν η λιγότερο επιδεικτική φιγούρα

«Υπήρξε πάντα ο ήσυχος άνθρωπος του παγκόσμιου κινηματογράφου: Σεμνός στη συμπεριφορά του, διακριτικός στις καινοτομίες του και, ως εκ τούτου, μπορεί να αγνοηθεί σε κάθε σύγχρονη αποτίμηση της ιστορίας του κινηματογράφου» γράφει ο Ryan Gilbey στην Guardian.

Ακόμη και μεταξύ του γερμανικού νέου κύματος, ήταν η λιγότερο επιδεικτική φιγούρα. Ο Βέρνερ Χέρτζογκ ήταν παράφρων και παράτολμος. Ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ αντιμετώπισε με θράσος τα φαντάσματα της προηγούμενης γενιάς στη Γερμανία.

«Σε σύγκριση με αυτούς, ο Βέντερς φαινόταν βιβλιοφάγος και αξιοσέβαστος, καθώς και προπτυχιακός στους ενθουσιασμούς του. Ήταν ερωτευμένος με τον κινηματογράφο και την Αμερική, την ποπ μουσική και τον μύθο, καθώς και με τους πίνακες του Έντουαρντ Χόπερ, στους οποίους όλα αυτά τα στοιχεία συγκλίνουν» συνεχίζει ο Ryan Gilbey.

Δείτε το τρέιλερ «Τα Φτερά του έρωτα»

Η γκρίζα, σχεδόν ξεπεσμένη Αμερική

Ίσως έβλεπε κάτι από τον εαυτό του στους αγγέλους στα «Φτερά του έρωτα», που κοιτάζουν τους θνητούς του Βερολίνου αλλά δεν μπορούν να αλληλεπιδράσουν άμεσα μαζί τους. Ανάμεσα σε αυτούς τους θνητούς ήταν και ο Πίτερ Φολκ, ο οποίος έπαιζε τον εαυτό του – ένα κινούμενο σύμβολο μιας γκρίζας, σχεδόν ξεπεσμένης Αμερικής, όπως ακριβώς ο μοναχικός άνθρωπος που υποδύθηκε στο Paris, Texas ο Χάρι Ντιν Στάντον.

«Θα ήταν παραπλανητικό να ισχυριστεί κανείς ότι ο Βέντερς δεν έχει κάνει ποτέ λάθος στα κινηματογραφικά του ταξίδια. Κάποιοι θα έλεγαν ότι έκανε λάθος σχεδόν μια ολόκληρη δεκαετία, όταν πρόκειται για τη δεκαετία του 1990» γράφει ο Ryan Gilbey στην Guardian.

«Από το επιεικές, περιπλανώμενο σε όλο τον κόσμο μυστήριο επιστημονικής φαντασίας “Μέχρι το τέλος του κόσμου” -η πλήρης έκδοση του οποίου διήρκεσε τεσσεράμισι ώρες- μέχρι την αυξημένη εκκεντρικότητα του “The Million Dollar Hotel”, που διαδραματίζεται σε ένα φτωχόσπιτο για εκκεντρικούς και απροσάρμοστους, έμοιαζε να προσπαθεί να πετύχει το φαινόμενο Βιμ Βέντερς αντί να αφήσει τον κινηματογράφο να κυλήσει μέσα από αυτόν» σχολιάζει ο Ryan Gilbey.

Photo: Wikimedia Commons

Η τελευταία ταινία, η οποία στην Ελλάδα μεταφράστηκε ως «Το ξενοδοχείο του ενός εκατομμυρίου δολλαρίων», έτυχε ιδιαίτερα σκληρής υποδοχής. Χαρακτηρίστηκε ως «βαρετή σαν κώλος σκύλου», μια κριτική που θα μπορούσε να απορριφθεί ευκολότερα αν δεν προερχόταν από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή της, τον Μελ Γκίμπσον.

Φυσικά, στη συνέχεια ο Βέντερς έκανε αυτό που ξέρει να κάνει. Το Pina για τη ζωή της χορεύτριας και χορογράφου Πίνα Μπάους, ήταν ένα από τα κορυφαία έργα του, ενσωματώνοντας το χορό, τον κινηματογράφο και την τεχνολογία με πρωτοφανή ρευστότητα, ενώ το τελευταίο του έργο, με τίτλο «Perfect Days»* είναι πλούσιο σε ζεστασιά, ειλικρίνεια και στοχασμό.

Ο ίδιος είχε πει κάποτε ότι ο σπουδαίος κινηματογραφιστής Ανρί Αλεκάν, που γύρισε τα «Φτερά του Έρωτα» τον δίδαξε ότι «κάθε πλάνο που γίνεται χωρίς αγάπη, για το θέμα που διαπραγματεύεται και για το ίδιο το φιλμ, δεν αξίζει ούτε ένα κόκκινο σεντ». Όπως φαίνεται ο Βιμ Βέντερς αυτό το μάθημα συνεχίζει να το λαμβάνει υπόψη του.

(*Οι Τέλειες Μέρες είναι μια γερμανο-ιαπωνική ταινία του 2023 σε σκηνοθεσία Βιμ Βέντερς, σε σενάριο των Βέντερς και Τακούμα Τακασάκι. Η ταινία συνδυάζει τέσσερα διηγήματα και πρωταγωνιστεί ο Kōji Yakusho στον ρόλο του καθαριστή τουαλέτας).

Πηγή: in.gr