Αδρανή Υλικά: Η αναγκαιότητα και η κατάστασή τους σε παγκόσμιο επίπεδο

Μετά το νερό, τα αδρανή υλικά είναι ο δεύτερος φυσικός πόρος που καταναλώνεται στον κόσμο με πέραν των 40 δισεκατομμυρίων τόνων ετησίως, ποσότητα επαρκή για την κατασκευή ενός τείχους πλάτους 27 μέτρα και ύψους 27 μέτρα γύρω από τον ισημερινό κάθε χρόνο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, κάθε άτομο καταναλώνει περίπου, κατά μέσο όρο, 5 τόνους αδρανή υλικά ανά έτος. Είναι ένα απαραίτητο συστατικό για την καθημερινότητά μας αφού τα αδρανή υλικά είναι κεντρικό συστατικό για την κατασκευή όλων των τύπων υποδομών όπως δρόμοι, γέφυρες, κτίρια, σταθμοί παραγωγής ενέργειας, φράγματα, αεροδρόμια, λιμάνια κ.λπ. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι, αν δεν υπήρχαν τα αδρανή υλικά δεν θα υπήρχε κυριολεκτικά τίποτα γύρω μας.

Τα αδρανή υλικά ανανεώνονται σε γεωλογική χρονική κλίμακα και θα πρέπει να θεωρούνται ως επί το πλείστον πεπερασμένος πόρος. Η περιορισμένη επίγνωση της υπερβολικής εξαγωγής αυτού του υλικού σε πολλές τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο εμποδίζει την ιεράρχηση των μακροπρόθεσμων στόχων έναντι των βραχυπρόθεσμων αναγκών. Εάν δεν γίνει προσεκτική διαχείριση της εξόρυξης των αδρανών υλικών, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις, ακρωτηριάζοντας τις μελλοντικές εξελίξεις, ιδιαίτερα σε δυναμικά περιβάλλοντα, συμπεριλαμβανομένων των μικρών νησιωτικών εθνών, των δέλτα, των ακτών και των λεκανών απορροής ποταμών. Σε πολλές τοποθεσίες, η μακροπρόθεσμη παροχή αδρανών υλικών δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη.

Η βιώσιμη χρήση αυτού του πόρου είναι ζήτημα αναγκαιότητας και επείγουσας ανάγκης και αυτό ήταν το κύριο θέμα του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου GAIN (Global Aggregates Information Network) που διεξήχθη στις 3-4 Ιουλίου 2023 στο Queenstown της Νέα Ζηλανδίας και φιλοξενήθηκε από τον AQA (Aggregates and Quarries Association) Σύνδεσμο Αδρανών και Λατομείων της Νέας Ζηλανδίας.

Στο Συνέδριο συμμετείχαν η Κίνα, η Νότια Κορέα, η Μαλαισία, η Ευρώπη μέσω του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Aggregates Europe – UEPG, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Κολομβία, η Αργεντινή και η Νέα Ζηλανδία. Αν και δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν για διάφορους λόγους, η Αυστραλία, η Ινδία, η Νότια Αφρική, η Βραζιλία, το Μεξικό και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έκαναν επίσης πολύτιμες παρεμβάσεις με τις εισηγήσεις και παρουσιάσεις τους. Αυτό επέτρεψε ένα εντατικό διήμερο πρόγραμμα πολύτιμων ανταλλαγών πληροφοριών, ιδεών και καλών πρακτικών.

Οι εναρκτήριες εθνικές παρουσιάσεις κάλυψαν την οργανωτική δομή κάθε χώρας/περιφέρειας συν τις κύριες προκλήσεις και ευκαιρίες της. Αυτές οι παρουσιάσεις αποκάλυψαν ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν πολλές κοινές προκλήσεις του κλάδου, αλλά έδειξαν επίσης τη σημαντικότητα της ανταλλαγής πολύτιμων γνώσεων σε διαφορετικές λύσεις.

Η αειφορία ήταν θέμα προτεραιότητας για όλες τις χώρες/περιφέρειες και υπήρξαν εξαιρετικές παρουσιάσεις και συζητήσεις με οδικούς χάρτες για ένα 2050 ουδέτερο από εκπομπές άνθρακα, βέλτιστες πρακτικές στη διαχείριση των υδάτων, την ποιότητα του αέρα, την αποκατάσταση και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας, καθώς και για την εξόρυξη από τους ποταμούς και τη θάλασσα.

Η κοινές προκλήσεις όμως, ήταν η πρόσβαση σε πόρους για ένα χρονοδιάγραμμα 20 ετών, οι αποτελεσματικές και δίκαιες διαδικασίες αδειοδότησης και οι ανεύθυνες/παράνομες εξορύξεις όπου τονίστηκε ιδιαίτερα η συνεχής εκστρατεία καταπολέμησής τους.

Οι τεχνικές πτυχές επικεντρώθηκαν στα αυξανόμενα οφέλη της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης. Οι πτυχές της ασφάλειας και υγείας, και οι κοινωνικές πτυχές επισημάνθηκαν ως όλο και πιο σημαντικές για τη διασφάλιση της αξιόλογης σταδιοδρομίας του κλάδου. Όπως πάντα, οι δημόσιες σχέσεις και οι επικοινωνίες αποδείχθηκαν απαραίτητες για την αφήγηση της καλής ιστορίας του κλάδου στον ευρύτερο κόσμο.

Όσον αφορά τις οικονομικές πτυχές, οι καλύτερες εκτιμήσεις έδειξαν μείωση της παγκόσμιας παραγωγής κατά 6,5% το 2023 έναντι του 2019 λόγω κυρίως της πανδημίας και των περιφερειακών οικονομικών αναταράξεων. Ωστόσο, εν μέσω της αυξανόμενης ζήτησης, η οποία έχει τριπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο κόσμος αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη έλλειψη αδρανών υλικών χωρίς άμεσα διαθέσιμα εναλλακτικά υλικά. Καθώς η παγκόσμια ζήτηση για αδρανή υλικά συνεχίζει να αυξάνεται ταχύτερα από ό,τι μπορούν να αναπληρωθούν οι φυσικές πηγές, είναι ζωτικής σημασίας η βιώσιμη διαχείριση αυτού του περιορισμένου πόρου.

Η παγκόσμια κρίση των αδρανών υλικών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κλιματική αλλαγή. Σήμερα, ένα άνευ προηγουμένου 57 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού—περίπου 4,4 δισεκατομμύρια κάτοικοι—ζει σε πόλεις. Μέχρι το 2040, ο αριθμός των κατοίκων των πόλεων προβλέπεται να αυξηθεί στο 65 τοις εκατό ή σχεδόν 6 δισεκατομμύρια άτομα. Με τα αδρανή υλικά να αποτελούν περίπου το 70 τοις εκατό των μειγμάτων σκυροδέματος, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η αυξανόμενη αστικοποίηση είναι εν μέρει υπεύθυνη για τον τριπλασιασμό της παγκόσμιας κατανάλωσης αδρανών υλικών τα τελευταία 20 χρόνια.

Η αυξανόμενη ανθρώπινη μετανάστευση από τις αγροτικές περιοχές προς τα πιο πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα αυξάνει τη ζήτηση για ανάπτυξη υποδομών και για τα αδρανή υλικά που αποτελούν τα δομικά στοιχεία τους. Τα επόμενα 20 χρόνια, εκτιμάται ότι απαιτούνται 7,5 τρισεκατομμύρια δολάρια (USD) για την κάλυψη της αυξανόμενης παγκόσμιας ζήτησης για υποδομές, περίπου διπλάσιο από τις δαπάνες για υποδομές που πραγματοποιήθηκαν την προηγούμενη 20ετία.

Σε ορισμένα μέρη του κόσμου όπου οι κατασκευαστικές εκρήξεις έχουν οδηγήσει σε δραματικές αυξήσεις στη ζήτηση για εξόρυξη αδρανών υλικών, υπάρχουν ολοένα και πιο βίαιες κοινωνικές εντάσεις, επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και τα μέσα διαβίωσης όπως επίσης και υποβαθμισμένα οικοσυστήματα.

Εκτός από την επέκταση των αστικών πληθυσμών που προκαλούν πίεση στις προμήθειες αδρανών υλικών, το δομημένο περιβάλλον πρέπει ταυτόχρονα να οχυρωθεί, να ανακατασκευαστεί και να οραματιστεί εκ νέου μπροστά σε μοναδικές απειλές από την κλιματική αλλαγή. Το μεταβαλλόμενο κλίμα μας συνεχίζει να τροφοδοτεί την αυξανόμενη συχνότητα, την κλίμακα, τις προκύπτουσες ζημιές και το κόστος ανάκτησης των παγκόσμιων καταστροφών.

Ενώ γίνονται συντονισμένες προσπάθειες για την επίτευξη των στόχων των Ηνωμένων Εθνών για μείωση στο μισό των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030, οι εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις προετοιμάζονται όλο και περισσότερο για την κλιμάκωση των κλιμακτικών στρεσογόνων παραγόντων και αναζητούν στρατηγικές μετριασμού και επεκτάσιμες τεχνολογίες. Το 2017, οι παγκόσμιες οικονομικές απώλειες από τέτοιες καταστροφές ανήλθαν σε 330 δισεκατομμύρια δολάρια (USD), που είναι η δεύτερη υψηλότερη απώλεια που έχει καταγραφεί και είναι πολύ πάνω από τον μέσο όρο των 10 ετών των 190 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Τα αδρανή υλικά παίζουν καθοριστικό ρόλο στον μετριασμό αυτών των στρεσογόνων παραγόντων. Η αυξανόμενη ζήτηση για αυτόν τον περιορισμένο πόρο εν μέσω της φθίνουσας προσφοράς αναμένεται να οδηγήσει σε: (1) μεγαλύτερες εκπομπές θερμοκηπίου που συνδέονται με την εξόρυξη, τη μεταφορά και τη χρήση του και (2) αυξημένη κοινωνική και περιβαλλοντική ευπάθεια.

Είναι σαφές ότι αυτές οι τάσεις παρουσιάζουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής μας και μοναδικές προκλήσεις που θα απαιτήσουν τεράστιες επενδύσεις εργασίας, κεφαλαίου, φυσικών πόρων, ενέργειας και εφευρετικότητας.

Αντώνης Αντωνίου Λατούρος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Αδρανών Υλικών – Aggregates Europe – UEPG