Ελεύθερος ανταγωνισμός: Πότε οι αγρότες εξαιρούνται από τους κανόνες – Παραδείγματα

Ισχυρό χαρτί της ελληνικής οικονομίας αποτελεί ο αγροτικός τομέας, στον οποίο απασχολείται ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων από την παραγωγή έως την μεταποίηση, με κύριο στόχο την παραγωγή μοναδικών αγροτικών προϊόντων της ελληνικής γης.

Ωστόσο, οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι αντιμετωπίζουν πολλαπλές προκλήσεις στη λειτουργία της αγοράς, τις συνθήκες ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός είναι αυτός που διασφαλίζει ότι οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι και όσοι καλλιεργούν τα τρόφιμα της χώρας μας θα έχουν την ελευθερία να επιλέξουν μεταξύ των διαφορετικών προμηθευτών και λιανοπωλητών για να αγοράσουν και να πουλήσουν το προϊόν τους και τα προϊόντα που χρειάζονται.

Ασφαλιστικό: Τι ισχύει για τους απασχολούμενους συνταξιούχους αγρότες

Ο ανταγωνισμός ενθαρρύνει ακόμη, τις πολλές μικρές αγροτικές επιχειρήσεις της χώρας μας να καινοτομήσουν και να αναπτυχθούν, βελτιώνει τις ευκαιρίες για παραγωγούς και εργαζόμενους και αυξάνει την ανθεκτικότητα στον εφοδιασμό τροφίμων σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.

Η ελληνική αγροτική οικονομία βρίσκεται σε ένα στάδιο μετάβασης από τις παραδοσιακές καλλιεργητικές πρακτικές στην ψηφιακή γεωργία, που αποσκοπεί στη βελτίωση της παραγωγής με αειφόρο τρόπο, ενώ καλείται να ανταπεξέλθει σε απρόσμενες περιβαλλοντικές συνθήκες.

Όμως ποια συμπεριφορά απαγορεύεται και ποια επιτρέπεται και πώς οι κανόνες αυτοί μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και ανεμπόδιστη άσκηση των δραστηριοτήτων τους; Πώς θα επιτευχθούν καλύτεροι όροι στην πώληση της παραγωγής τους και πώς θα ενισχύσουν την διαπραγματευτική τους θέση έναντι των αγοραστών; Σε αυτά τα ερωτήματα απαντά – μεταξύ άλλων – η Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία εξέδωσε Οδηγό για το τι ισχύει στον αγροτικό κλάδο με τον ελεύθερο ανταγωνισμό και τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Έτσι, ο κάθε αγρότης ή ενδιαφερόμενος μπορεί να εφαρμόσει τις δυνατότητες που του δίνονται μέσω του Οδηγού, προσαρμόζοντας την επιχειρηματική του δράση, αλλά και διεκδικώντας καλύτερες εμπορικές συνεργασίες και εμπορικές συνθήκες (π.χ. γρήγορες πληρωμές από τους αγοραστές, αποφυγή «ανοιχτών τιμών» κλπ.).

Οι εξαιρέσεις και οι επιτρεπόμενες πρακτικές

Οι παραγωγοί επωφελούνται από το νομικό πλαίσιο για τον ελεύθερο ανταγωνισμό, το οποίο τους παρέχει εξαιρέσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού. Ειδικότερα, και με σκοπό την επίτευξη των στόχων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής όπως τη διασφάλιση της ύπαρξης σταθερής παροχής/προσφοράς τροφίμων, την προστασία των εισοδημάτων των αγροτών, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος και τη στήριξη των αγροτικών περιοχών και του αγροτικού πληθυσμού, υπάρχουν πολλές και σημαντικές εξαιρέσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού.

Όπως επισημαίνεται στον Οδηγό «με τη χρήση των εξαιρέσεων αυτών, οι αγρότες μπορούν να συνεργάζονται για να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους, να βελτιώσουν την ποιότητα των προϊόντων τους, και να επενδύσουν σε καινοτόμες λύσεις για να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα».

Περαιτέρω, μπορούν να συνάψουν συμφωνίες με μεταποιητές και εμπόρους σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα («από το χωράφι στο πιάτο») ώστε να διασφαλίσουν την πρόσβαση των προϊόντων στην αγορά, την προσιτή τιμή στα προϊόντα τους, την ποιότητα και τη συνεχή βελτίωση των προϊόντων, την ενημέρωση για τις τρέχουσες εξελίξεις στην αγροτική παραγωγή και εμπορία, στην ανακύκλωση και τη βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά και να συνεργαστούν με τις τοπικές αρχές για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές.

Οι συνεργασίες αυτές μπορεί να είναι απαραίτητες, επειδή, σε πολλές αγροτικές αγορές, οι μεμονωμένοι αγρότες (ως παραγωγοί) είναι πολύ μικρότεροι (σε ισχύ) από τους αγοραστές.

Συνεπώς, μέσω των συνεργασιών μπορεί να επιτευχθεί μεγαλύτερη ισορροπία στις θέσεις τους στην αγορά.

Συνεργασίες όπως οι Οργανώσεις Παραγωγών (ΟΠ), Ενώσεις Οργανώσεων Παραγωγών

Οι εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις από την εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού ορίζονται σε διάφορα άρθρα του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Δεκεμβρίου 2013 για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των αγορών γεωργικών προϊόντων και την κατάργηση των κανονισμών.

Παραδείγματα

α) Η επιβολή από έναν ή περισσότερους ισχυρούς αγοραστές αγροτικών προϊόντων αποκλειστικών όρων προμήθειας που εμποδίζει τους παραγωγούς να πουλήσουν τα προϊόντα τους σε άλλους αγοραστές με αποτέλεσμα οι αποκλειόμενοι αγοραστές να χάνουν την πρόσβαση τους σε ανταγωνιστικές προμήθειες.

β) Η εφαρμογή επιθετικής τιμολόγησης από ισχυρό προμηθευτή αγροτικών εισροών (π.χ. λιπάσματα, σπόροι) στους παραγωγούς αγροτικών προϊόντων, ορίζοντας τιμή κάτω του κόστους για την εξάλειψη, την πειθαρχία ή την αποτροπή εισόδου ή επέκτασης ενός ανταγωνιστή, με την προσδοκία ότι μετά την φυγή του ανταγωνιστή θα είναι σε θέση να αποζημιωθεί με τη χρέωση υψηλότερων τιμών στους παραγωγούς.

γ) Ένας ή περισσότεροι ισχυροί αγοραστές αγροτικών προϊόντων επιβάλλουν συγκεκριμένους όρους προμήθειας στους παραγωγούς οι οποίοι περιλαμβάνουν και ποινές/κυρώσεις όταν αυτοί δεν εκπληρώνονται.

δ) Προμηθευτής βασικών αγροτικών εισροών απαιτεί για την αγορά ενός βασικού και διαδεδομένου προϊόντος του (π.χ. σπόρους) την ταυτόχρονη αγορά και άλλου προϊόντος του (π.χ. λιπάσματος ή ζιζανιοκτόνου). Αυτή η πρακτική δεσμοποιημένων πωλήσεων ελέγχεται ως καταχρηστική.

ε) Ισχυρός παραγωγός αγροτικού προϊόντος το οποίο αποτελεί βασική εισροή σε μεταποιητική βιομηχανία επιβάλλει υπερβολικούς περιορισμούς στις συμβάσεις εφοδιασμού της βιομηχανίας με αποτέλεσμα να προκαλεί αδυναμία εξόδου από τις εν λόγω συμβατικές σχέσεις.

στ) Μεγάλος παραγωγός συνάπτει εμπορικές συμφωνίες καθορίζοντας σε ποιο κράτος μέλος της ΕΕ μπορεί ή δεν μπορεί κάθε έμπορος να πωλεί τα προϊόντα του ή περιορίζοντας της παθητικές πωλήσεις κάθε εμπόρου ή ορίζοντας τις τιμές πώλησης των προϊόντων του ή περιορίζοντας τον όγκο πωλήσεων ειδικά για τους εμπόρους που συμμετέχουν στο διασυνοριακό εμπόριο των προϊόντων του. Αυτή η πρακτική περιορίζει τον ανταγωνισμό και το διασυνοριακό εμπόριο.

Παραγωγών (ΕΟΠ), αλλά και ευρύτερες συνεργασίες εντός των αλυσίδων αξίας (παραγωγή, μεταποίηση, διανομή), με τη μορφή Διεπαγγελματικών Οργανώσεων (ΔΟ), προσφέρουν αυξημένες δυνατότητες στους συμμετέχοντες μέσω εξαιρέσεων από τις απαγορεύσεις των κανόνων του ανταγωνισμού. Επίσης, συνεργασίες μπορούν να δημιουργηθούν αναφορικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Τι ισχύει με τις Οργανώσεις Παραγωγών

Η νομοθεσία αναγνωρίζει τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι Οργανώσεις Παραγωγών. Οι ΟΠ μπορούν να λάβουν διαφορετικές νομικές μορφές, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών συνεταιρισμών. Οι αναγνωρισμένες ΟΠ επωφελούνται από:

• εξαιρέσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ για ορισμένες δραστηριότητες, όπως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις για λογαριασμό των μελών τους, ο σχεδιασμός της παραγωγής ή ορισμένα μέτρα διαχείρισης προσφοράς,
• πρόσβαση στη χρηματοδότηση της ΕΕ στο πλαίσιο «επιχειρησιακών προγραμμάτων» στον τομέα των οπωροκηπευτικών, όπως εκείνα για τη στήριξη συλλογικών επενδύσεων στον τομέα της εφοδιαστικής αλυσίδας προς όφελος των μελών τους.

Εξαιρέσεις για οργανώσεις παραγωγών, ενώσεις γεωργών και γεωργούς

• Οι αναγνωρισμένες ΟΠ μπορούν, κατά παρέκκλιση των κανόνων ανταγωνισμού, να προγραμματίζουν την παραγωγή, να βελτιστοποιούν το κόστος παραγωγής, να διαθέτουν στην αγορά και να διαπραγματεύονται συμβάσεις για την προμήθεια γεωργικών προϊόντων, για λογαριασμό των μελών της για το σύνολο ή μέρος της συνολικής παραγωγής τους.
• Σε περιόδους σοβαρών ανισορροπιών στις αγορές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να εκδίδει ειδικές εκτελεστικές πράξεις παρέκκλισης των κανόνων ανταγωνισμού για συμφωνίες ή αποφάσεις αναγνωρισμένων ΟΠ που αφορούν, μεταξύ άλλων, απόσυρση από την αγορά ή δωρεάν διανομή προϊόντων, κοινά μέτρα προώθησης, κοινή αγορά εισροών, προσωρινό προγραμματισμό παραγωγής και αποσκοπούν αποκλειστικά στη σταθεροποίηση του οικείου τομέα χωρίς να υπονομεύουν την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς
• Η δυνατότητα συνεργασίας, π.χ. για την παραγωγή ή την πώληση γεωργικών προϊόντων, κατά παρέκκλιση των κανόνων ανταγωνισμού επεκτείνεται σε όλους τους γεωργούς ή τις ενώσεις γεωργών με την προϋπόθεση τα συμβαλλόμενα μέρη να ζητήσουν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να γνωμοδοτήσει σχετικά με τη συμβατότητα των συμφωνιών τους.

Εξαιρέσεις για διεπαγγελματικές οργανώσεις

Οι συμφωνίες, οι αποφάσεις και οι πρακτικές διεπαγγελματικών οργανώσεων δύναται να εξαιρεθούν από τους κανόνες ανταγωνισμού αφού πρώτα κοινοποιηθούν και λάβουν έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ειδικές εξαιρέσεις ανά τομέα

• Υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τις συμβατικές διαπραγματεύσεις από αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών στον τομέα του γάλακτος.
• Καθορίζονται όροι υπό τους οποίους οι οργανώσεις παραγωγών ή οι διεπαγγελματικές οργανώσεις μπορούν να διαχειρίζονται την προσφορά τυριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης.
• Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες εμπορίας για τη βελτίωση και τη σταθεροποίηση της λειτουργίας της κοινής αγοράς οίνου.
• Καθορίζονται όροι υπό τους οποίους οι οργανώσεις παραγωγών ή οι διεπαγγελματικές οργανώσεις μπορούν να διαχειρίζονται την προσφορά χοιρομεριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης.