Ευρωπαϊκή Ένωση: Το μεγάλο στοίχημα για να ξαναγίνει ανταγωνιστική

Οι πολιτικοί αναζητούν απαντήσεις έχοντας μπροστά τους μια Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι πιο γκρίζα, λιγότερο δυναμική και λιγότερο καινοτόμος από ποτέ. Ποντάρουν τα πάντα στην ανατροπή της κατάστασης στην οικονομία, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα εγκαταλείψουν παλιούς αγαπημένους στόχους –τις επιλογές που έκαναν την Ευρώπη αυτό που είναι– όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή η ύπαρξη ενός γενναιόδωρου κράτους πρόνοιας.

Αυτό που η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκαλεί «ανταγωνιστικότητα» – δηλαδή να κάνουμε την Ευρώπη τόσο παραγωγική, πλούσια και δυναμική όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ παράλληλα να προηγείται της Κίνας – περνάει σαν νήμα στο όραμα της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για τη δεύτερη προεδρία της στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σημειώνει σε άρθρο του το Politico.

Η «ομάδα κρούσης» της Κομισιόν – Ποιοι θα πάρουν το τιμόνι της ευρωπαΐκής οικονομίας

Ενώ το πρόβλημα έχει συζητηθεί εδώ και μια ή δύο δεκαετίες, η επείγουσα σημασία του είναι πλέον εκεί για να τη δουν όλοι. Η Volkswagen, εθνικός πρωταθλητής στον φημισμένο τομέα αυτοκινήτων της Γερμανίας, ανακοίνωσε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να κλείσει το πρώτο εργοστάσιό της σε γερμανικό έδαφος στα 90 χρόνια ιστορίας της. Στη συνέχεια, αυτό που επρόκειτο να είναι ένα εργοστάσιο-ορόσημο για μικροτσίπ που«άνοιξε» στο Μαγδεμβούργο τέθηκε σε αναμονή αφού ο ιδιοκτήτης του, η Intel, αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες.

Εναλλακτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Η αναβίωση της εξασθενημένης οικονομικής εξέλιξης της ΕΕ έχει γίνει απελπιστική καθώς βαθαίνει η οικονομική της κατάσταση, τονίζει το Politico. Το ερώτημα είναι εάν αυτή η μονόπλευρη εστίαση στην ανάφλεξη του οικονομικού κινητήρα θα έχει κόστος σε όλα τα άλλα που έκαναν την Ευρώπη ξεχωριστή.

«Βρίσκω εξαιρετικά ανησυχητικό το γεγονός ότι η εστίαση στην ανταγωνιστικότητα στη νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα επισκιάσει τόσο τα κοινωνικά δικαιώματα όσο και το περιβάλλον», δήλωσε ο Τίλι Μετς, ευρωβουλευτής των Πρασίνων από το Λουξεμβούργο. «Βρισκόμαστε τώρα στη λογική της ενίσχυσης μόνο της οικονομικής πτυχής της εκβιομηχάνισης».

Η ανανεωμένη εστίαση της φον ντερ Λάιεν στην οικονομία μετά από μια περίοδο εναλλασσόμενων κρίσεων ήταν σαφής όταν έδωσε μια ομιλία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο δηλώνοντας ότι η κύρια προτεραιότητά της ήταν «η ευημερία και η ανταγωνιστικότητα».

Η επιλογή των χαρτοφυλακίων της για τους νέους της Επιτρόπους αυτή την εβδομάδα υπογράμμισε τη στροφή.

Σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα το Politico αναφέρει την ισπανίδα Τερέσα Ριμπέρα, η οποία επιφορτίστηκε με το χειρισμό του κλίματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση – αλλά μαζί με την ανταγωνιστικότητα. Η Επίτροπος για τη Δημοκρατία, Χένα Βίρκουνεν, επιβλέπει επίσης την «τεχνολογική κυριαρχία», μια κωδική λέξη για την αναβίωση του εξασθενημένου τεχνολογικού τομέα της Ευρώπης. Ο Μάρος Σέφκοβιτς είναι Επίτροπος τόσο για το εμπόριο όσο και για τη διαφάνεια κ.λπ.

Το μήνυμα είναι σαφές: ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, ο οποίος θα είναι ο οικονομικός επικεφαλής της Ευρώπης, μπορεί να έχει επίσημα αυτόν τον ρόλο, αλλά οι οικονομικές ευθύνες θα αποδοθούν σε μεγαλύτερη ευρύτητα.

«Οι τίτλοι που έχουμε δει από τα διάφορα χαρτοφυλάκια είναι κάπως ανησυχητικοί», δηλώνει η Ιζαμπέλ Μπαρθές, αναπληρώτρια γενική γραμματέας του IndustriAll European Trade Union. Η Ρουμάνα Ροξάνα Μινζάτου είναι υπεύθυνη για «άνθρωπους, δεξιότητες και ετοιμότητα». «Ετοιμότητα αντί για απασχόληση; Και κοινωνικά δικαιώματα;» αναρωτιέται η Μπαρθές.

Οι μη οικονομικές προτεραιότητες ξεφεύγουν από την ατζέντα. Μετά την πανδημία, αξιωματούχοι που εργάζονται στην πολιτική υγείας ήλπιζαν ότι ο τομέας τους θα έπαιρνε ώθηση. Αλλά με τον διορισμό του Ούγγρου Ολιβέρ Βάρχεβλι στο χαρτοφυλάκιο της υγείας —ένας πολιτικός που είναι κοντά στον φιλικό προς τη Ρωσία πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν και εκτός κλίματος ΕΕ— είναι σαφές ότι αυτό δεν θα συμβεί.

Το γερμανικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Κι όμως. Μπορεί ένας ανασχηματισμός της Επιτροπής – του εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ που μπορεί να προτείνει νομοθεσία αλλά δεν έχει πολλές από τις εξουσίες που εξακολουθούν να ανήκουν στις εθνικές κυβερνήσεις – πραγματικά να επιφέρει το είδος της ώθησης που χρειάζεται η Ευρώπη;

Οι αντίθετοι άνεμοι είναι έντονοι. Η γερμανική οικονομία, η μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν αναπτύχθηκε καθόλου το 2023 και πρόκειται να συρρικνωθεί φέτος. Έχει τη δυνατότητα να παρασύρει ολόκληρη την ήπειρο μαζί του.

Το τεχνολογικό χάσμα με τις ΗΠΑ γίνεται μόνο μεγαλύτερο. Πέρυσι, η κατασκευάστρια μικροτσίπ Nvidia με έδρα την Καλιφόρνια εντάχθηκε στις τάξεις των αμερικανικών εταιρειών αξίας άνω του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων, μία από τις οκτώ.

Ο Μάριο Ντράγκι, ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που έγραψε μια έκθεση για την ανταγωνιστικότητα για να καθοδηγήσει τη σκέψη της φον ντερ Λάιεν τα επόμενα πέντε χρόνια, σημείωσε ότι τον τελευταίο μισό αιώνα καμία ευρωπαϊκή εταιρεία δεν έχει καν πλησιάσει το μισό αυτού του στόχου.

Η ΕΕ παραμένει αδύναμη σε σύγκριση με αυτές τις τεράστιες οικονομικές δυνάμεις. Ο ετήσιος κεντρικός προϋπολογισμός της είναι περίπου το 1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) του μπλοκ — ή μεταξύ 160 και 190 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Για να το θέσει σε προοπτική το Politico επισημαίνει ότι μόνο οι δαπάνες για το πρόγραμμα πρόνοιας για επισιτιστικά επιδόματα της Αμερικής ανήλθαν συνολικά σε περίπου 110 δισεκατομμύρια ευρώ.

Ο Μάριο Ντράγκι. REUTERS/Yara Nardi/File Photo

Συμπίεση της οικονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Ο Ντράγκι κάλεσε τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα να κινητοποιήσουν 800 δισ. ευρώ ετησίως σε νέες επενδύσεις, αλλά δεν είναι σαφές από πού θα προέλθουν αυτά τα χρήματα.

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές δαπάνες, ορισμένες από τις μεγαλύτερες οικονομίες του μπλοκ πρόκειται να εισέλθουν σε μια περίοδο περικοπής δαπανών, κάτι που θα συμπιέσει περαιτέρω την οικονομική ανάπτυξη.

Το 2021 η φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός «Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων», μια κίνηση που βασίστηκε στο όραμα μιας κοινωνικής Ευρώπης που προωθήθηκε από τον Ζακ Ντελόρ, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 έως το 1995. Αλλά αυτή η ενέργεια έχει υποχωρήσει.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται «να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ανησυχία στο εσωτερικό», δήλωσε η Ελίζαμπεθ Κάιπερ, επικεφαλής του προγράμματος κοινωνικής Ευρώπης και ευημερίας στο think tank Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτικής.

Αλλά εάν οι Βρυξέλλες ποντάρουν τα πάντα στην οικονομία χωρίς τίποτα σε αντάλλαγμα, μπορεί απλώς να ενισχύσει το είδος της δυσαρέσκειας που οδήγησε τα λαϊκιστικά κόμματα να κερδίσουν ρεκόρ ψήφων στις φετινές εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Πράσινη ανάπτυξη;

Η φον ντερ Λάιεν είναι ανένδοτη ότι εμμένει στην πράσινη μετάβαση – τον στόχο να είναι η Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050 και να δημιουργηθεί βιώσιμη βιομηχανία, τεχνολογία και μεταφορές – ως βασική προτεραιότητα, αποκαλώντας την «το σημαντικό σκηνικό όλων όσων κάνουμε».

Και είναι αλήθεια, διαπιστώνει το Politico, ότι το να καταστεί ο διπλός ρόλος ανταγωνισμού και μετάβασης της Ριμπέρα στη δεύτερη υψηλότερη θέση στην Επιτροπή μπορεί να θεωρηθεί ως μέτρο της σημασίας που δίνει στο θέμα.

Μια πιο κυνική ανάγνωση είναι ότι η προσοχή της Ριμπέρα θα μοιράζεται μεταξύ του περιβάλλοντος και του… μαμούθ καθήκοντος των αποφάσεων σε θέματα ανταγωνισμού.

Η επίσημη γραμμή είναι ότι δεν υπάρχει συμβιβασμός μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Και υπάρχουν ενδείξεις ότι η πράσινη ανάπτυξη είναι δυνατή. Μια έκθεση από το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα διαπίστωσε ότι η καθαρή ενέργεια στην Κίνα είχε αξία 1,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023 και ότι ο τομέας αντιπροσώπευε το 40% της συνολικής αύξησης του ΑΕΠ εκείνο το έτος.

Αλλά στην Ευρώπη η απαλλαγή από τον άνθρακα δεν έγινε χωρίς πόνο. Σύμφωνα με το ενεργειακό think tank Ember, η τιμή των εκπομπών άνθρακα —που δημιουργείται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ— αντιπροσωπεύει λίγο λιγότερο από το ένα τρίτο του τελικού κόστους ισχύος στο μπλοκ.

Υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει για να οριστεί η «ανταγωνιστικότητα» σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το να το μετατρέψεις σε κάτι ωφέλιμο και χωρίς να δημιουργήσεις άλλα προβλήματα είναι ακόμα πιο δύσκολο, καταλήγει το Politico.