Η Συμβολή του Daniel Kahneman στη Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική

Η συμπεριφορική χρηματοοικονομική ( Behavioral Finance) , είναι ένας  σχετικός νέος επιστημονικός κλάδος που συνδυάζει την ψυχολογία με την οικονομική και χρηματοοικονομική θεωρία, και  εξετάζει πώς τα ανθρώπινα συναισθήματα, οι γνωστικές προκαταλήψεις και η ψυχολογική λήψη αποφάσεων επηρεάζουν τις χρηματοοικονομικές αγορές. Να σημειώσουμε ότι η  παραδοσιακή οικονομική θεωρία βασίζεται στην υπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι ορθολογικοί (Rational  )  και λαμβάνουν αποφάσεις που μεγιστοποιούν την ωφέλειά τους. Ωστόσο, η συμπεριφορική προσέγγιση ανέδειξε τη ρεαλιστική πλευρά της ανθρώπινης φύσης, που περιλαμβάνει συναισθηματικές και γνωστικές αδυναμίες.

Ο Daniel Kahneman, μαζί με τον Amos Tversky, θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής. Με τις καινοτόμες ιδέες και τις εμπειρικές μελέτες του, ανέτρεψε παραδοσιακές αντιλήψεις για την ανθρώπινη λογική και εισήγαγε νέους τρόπους σκέψης για τη λήψη οικονομικών αποφάσεων. Το έργο του ήταν  τόσο καθοριστικό που το 2002 τιμήθηκε με το Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών, παρότι ο ίδιος ήταν  ψυχολόγος.

Η Θεωρία της Προοπτικής (Prospect Theory)

Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του Kahneman είναι η “Θεωρία της Προοπτικής” (Prospect Theory), την οποία ανέπτυξε μαζί με τον Amos Tversky το 1979. Η θεωρία αυτή απέδειξε ότι οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν αποφάσεις με βάση την απόλυτη λογική, αλλά με βάση το πώς αντιλαμβάνονται τα κέρδη και τις ζημίες σε σχέση με ένα συγκεκριμένο σημείο αναφοράς.

Σύμφωνα με τη θεωρία, οι άνθρωποι είναι περισσότερο διατεθειμένοι να αναλάβουν ρίσκο για να αποφύγουν ζημίες παρά για να επιδιώξουν κέρδη, μια τάση που ονομάζεται στην χρηματοοικονομική επιστήμη  “απώλεια αποστροφής” (loss aversion). Αυτή η σημαντική το παρατήρηση εξηγεί γιατί οι επενδυτές συχνά κρατούν ζημιογόνες μετοχές για μεγαλύτερο διάστημα, ελπίζοντας να ανακτήσουν τις ζημίες, ή πωλούν κερδοφόρες μετοχές πολύ νωρίς για να εξασφαλίσουν τα κέρδη.

Η θεωρία της προοπτικής είχε τεράστιο αντίκτυπο στη χρηματοοικονομική επιστήμη, καθώς εξηγεί φαινόμενα όπως η υπερβολική αντίδραση στις ειδήσεις της αγοράς, η διαμόρφωση “φουσκών” (bubbles) και η απότομη πτώση στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Η Συμβολή του στη Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική

Το πρωτοποριακό επιστημονικό έργο του Kahneman ανέδειξε πώς οι προκαταλήψεις διάφορα σφάλματα και οι γνωστικές παρανοήσεις επηρεάζουν τις αποφάσεις των επενδυτών. Μερικά από τα βασικά φαινόμενα που ανέδειξε περιλαμβάνουν:

Γνωστικές προκαταλήψεις: Ο Kahneman περιέγραψε πώς η υπερβολική αυτοπεποίθηση, η προκατάληψη της επιβεβαίωσης (confirmation bias) και το “πλαίσιο” (framing) επηρεάζουν τις χρηματοοικονομικές αποφάσεις.
Η αρχή της ευχαρίστησης του παρόντος: Ανέδειξε την τάση των ανθρώπων να δίνουν μεγαλύτερη σημασία στα άμεσα κέρδη και να αγνοούν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, κάτι που επηρεάζει τη διαχείριση του πλούτου τους, τις επενδύσεις τους αλλά και τις γενικότερες επιλογές τους  .

Η ψυχολογία της αγοράς: Ο Kahneman εξήγησε πώς οι συναισθηματικές αντιδράσεις των επενδυτών, όπως ο φόβος και η απληστία, οδηγούν σε φαινόμενα όπως οι “φούσκες” ή τα κραχ στις αγορές.

Ιστορική Αναδρομή και Καριέρα

Ο Daniel Kahneman γεννήθηκε το 1934 στο Τελ Αβίβ, αλλά μεγάλωσε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που επηρέασε βαθιά τις αντιλήψεις του για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Σπούδασε ψυχολογία και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και στη συνέχεια απέκτησε διδακτορικό στην ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.

Η συνεργασία του με τον Amos Tversky, η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960, αποτέλεσε τον πυρήνα της θεωρίας τους. Αν και ο Tversky απεβίωσε το 1996, η εργασία τους παραμένει απόλυτα επίκαιρη. Το βιβλίο του Kahneman, Thinking, Fast and Slow (2011), είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα στον τομέα, εξετάζοντας τους δύο τρόπους σκέψης του ανθρώπου: το γρήγορο, διαισθητικό (σύστημα 1) και το αργό, αναλυτικό (σύστημα 2).

Συμπέρασμα

Η συμβολή του Daniel Kahneman στη συμπεριφορική χρηματοοικονομική είναι ανεκτίμητη. Αναγνώρισε την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, τονίζοντας ότι οι επενδυτές και οι αγορές δεν είναι πάντα ορθολογικοί. Με τις θεωρίες του, βοήθησε τους οικονομολόγους, τους επενδυτές και τους ψυχολόγους να κατανοήσουν καλύτερα πώς λειτουργεί η ανθρώπινη συμπεριφορά στις χρηματοοικονομικές αποφάσεις. Το έργο του αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τον κλάδο και συνεχίζει να επηρεάζει τόσο την ακαδημαϊκή έρευνα όσο και την πρακτική εφαρμογή στη χρηματοοικονομική ανάλυση.

Ο Ντάνιελ Κάνεμαν απεβίωσε στις 27 Μαρτίου 2024, σε ηλικία 90 ετών και  σύμφωνα με το  Google Scholar, το επιστημονικό του έργο έχει  101.420 αναφορές.

Αργυρή Κατοπόδη

Επιστημονική Συνεργάτις του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού

Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Πειραιά

Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης των Επιχειρήσεων