Ελληνική Εριουργία: Η πυρκαγιά στο διατηρητέο στα Άνω Πατήσια και η ιστορία της βιομηχανίας

Πριν από δύο – τρεις ημέρες στην περιοχή Αλυσίδα των Ανω Πατησίων καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά ένα κτίριο της πρώιμης βιομηχανικής περιόδου της ελληνικής οικονομίας, το οποίο είχε – τι ειρωνεία! – χαρακτηριστεί ως διατηρητέο!

Ισως προς δόξαν του… real estate. Ηταν το κτίριο της εταιρείας Ελληνική Εριουργία, που η δημιουργία της ολοκληρώθηκε το 1914.

Τα μηχανήματά της έπαψαν να λειτουργούν και οι πύλες της έκλεισαν οριστικά και αμετάκλητα το 1986.

Τα πρώτα βήματα στο Ναύπλιο

Εκτοτε τα κτίριά της έμοιαζαν να θυμίζουν τη ξεχασμένη ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας, εκείνων των χρόνων που το όραμα πολλών απ’ όσων τότε διέθεταν κεφάλαια ήταν να γίνουν βιομήχανοι.

Ως εκ τούτου συμπυκνώνει μία εντυπωσιακή ιστορία βιομηχανικής ανάπτυξης στην πρώτη περίοδο του 20ου αιώνα. Είχε μία θαυμαστή σταδιοδρομία στις επόμενες δεκαετίες, χωρίς φυσικά να λείψουν οι εσωτερικές έριδες, οι συγκρούσεις αλλά και οι εναλλαγές των ιδιοκτητών. Δημιουργός της ήταν ο Νικόλαος Κυρκίνης.

Το 1928,  η Ελληνική Εριουργία ΑΕ θα μετατραπεί σε βιομηχανικό συγκρότημα, από τα σημαντικότερα στα χρόνια του μεσοπολέμου

Αυτό που ίσως δεν είναι γνωστό είναι πως η Ελληνική Εριουργία ήταν η τρίτη προσπάθεια βιομηχανικής δημιουργίας αυτού του κλάδου από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου. Κι η πιο επιτυχής. Οι άλλες δύο χάθηκαν πριν δημιουργηθεί ακόμη η βιομηχανία του Κυρκίνη.

Μάλιστα οι προσπάθειες για την δημιουργία εριουργίας αρχίζουν από τα πρώτα χρόνια του ελληνικού κράτους, όταν ακόμη πρωτεύουσα του ήταν το Ναύπλιο. Ωστόσο η πρώτη βιομηχανία δημιουργείται από τον Σ. Πυρρή το 1888 και ονομαζόταν «Εργάνη Αθηνά».

Από το «Νέον Φάληρον» έως την Ελληνική Εριουργία

Ομως η προσπάθεια ήταν ανεπιτυχής και δεν μακροημέρευσε. Οπως επίσης απέτυχε και η ανώνυμη εταιρεία «Νέον Φάληρον», που έσβησε λίγο πριν δημιουργηθεί η Ελληνικής Εριουργία. Ο Νικόλαος Κυρκίνης – όπως αναφέρεται στο Πανελλήνιο Λεύκωμα του 1923 – ήταν στενότατος συγγενής του Σ. Πυρρή και είχε γνωρίσει από «τα μέσα» την πρώτη βιομηχανική προσπάθεια για τη δημιουργία εριουργίας.

Ετσι το 1910 με λίγα μηχανήματα και σε ξένο οίκημα στην περιοχή της Αλυσίδας – των σημερινών Ανω Πατησίων – δημιουργεί ένα μικρό εριουργικό εργοστάσιο με την επωνυμία «Αδελφοί Κυρκίνη». Μέχρι το 1914 που οικοδομείται το νέο μεγάλο εργοστάσιο – αυτό που καταστράφηκε τις προηγούμενες ημέρες – η μικρή εταιρεία κατορθώνει όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να αναπτυχθεί. Κυρίως από την προμήθεια ιματισμού στο στρατό.

Η συνεργασία με το στρατό και ο ελληνικός διχασμός

Είχαν μεσολαβήσει οι δύο βαλκανικοί πόλεμοι. Με το στρατό θα συνεχίσει τη συνεργασία και στα διάρκεια των επόμενων χρόνων. Ιδιαίτερα στα χρόνια του αποκλεισμού και ελληνικού διχασμού, οι στρατιωτικές προμήθειες σε ιματισμό θα «απογειώσουν» τη νέα βιομηχανική επιχείρηση.

Και τον Απρίλιο του 1919 η εταιρεία «Αδελφοί Κυρκίνη» μετονομάζεται σε Ελληνική Εριουργία και από ομόρρυθμος γίνεται ανώνυμη εταιρεία. Πρόεδρος αναλαμβάνει ο Παναγιώτης Γιαννούκος και γενικός διευθυντής ο Νικόλαος Κυρκίνης.

Κι όπως σημειώνεται στο Πανελλήνιο Λεύκωμα «Ο ρέκτης Διευθυντής, ο δραστήριος, ο έχων παραστάτας τους πεπειραμένους συμβούλους τους σταθμίζοντας τα σκέψεις και ιδέας του πολλά θα κατορθώσει μέλλοντα να ωφελήσωσιν ασφαλώς ουχί μόνον τους μετόχους της Εταιρείας και το εργαζόμενον προσωπικόν, αλλά και αυτό το έθνος ούτινος η ευρρωστία κατά μέγα μέρος στηρίζεται εις την ισχύν και δύναμιν της Εθνικής του Οικονομίας».

Τα αδέλφια Κυρκίνη από την Αρκαδία κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα κάθετο βιομηχανικό συγκρότημα πλήρους κλωστουφαντουργικής παραγωγής, που στην ακμή του απασχολούσε 2.000 εργάτες και εργάτριες

Το βιομηχανικό συγκρότημα που είχε 2.000 εργάτες

Αυτά γράφονταν τον Μάιο του 1922. Και έξι χρόνια αργότερα, την αποθέωση θα ακολουθήσει η πτώση. Αλλά όμως αυτά τα χρόνια ως τότε – το μαρτυρικό 1928 – η Ελληνική Εριουργία ΑΕ θα μετατραπεί σε βιομηχανικό συγκρότημα, από τα σημαντικότερα στα χρόνια του μεσοπολέμου.

Τα αδέλφια Κυρκίνη από την Αρκαδία κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα κάθετο βιομηχανικό συγκρότημα πλήρους κλωστουφαντουργικής παραγωγής, που στην ακμή του απασχολούσε 2.000 εργάτες και εργάτριες.

Μάλιστα το 1926 το συγκρότημα διαθέτει εργοστάσια εριουργίας, μεταξουργίας, βαμβακουργίας, ηλεκτροπαραγωγής, αλλά και βοηθητικά τμήματα όπως μηχανουργείο, σιδηρουργείο και εκκοκκιστήριο.

Είναι τέτοιο το μέγεθος και η σπουδαιότητα του βιομηχανικού συγκροτήματος των αδελφών Κυρκίνη που το Μετοχικό Ταμείο Στρατού ζητά να γίνει μέτοχος και ενταχθεί και στη διοίκηση. Ο λόγος είναι πως είχε ήδη υπογράψει σύμβαση με την ελληνική κυβέρνηση για την προμήθεια του στρατού σε ιματισμό!

Οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και η Εθνική Τράπεζα

Αξίζει να σημειωθεί ότι με την έλευση των μικρασιατών προσφύγων, αναπτύσσεται στην Ελλάδα ο κλάδος της ταπητουργίας – μάλιστα από τους 4.000 αργαλειούς, οι 700 λειτουργούσαν στην περιοχή της Νέας Ιωνίας.

Και το 1923 η εταιρεία δημιουργεί τμήμα ταπητουργίας, ενώ το 1925 μαζί με την Εθνική Τράπεζα η Ελληνική Εριουργία εισέρχονται στο μετοχικό κεφάλαιο της Ελληνικής Ταπητουργίας ΑΕ, αναλαμβάνοντας τον πλήρη της έλεγχο – όπως αναφέρουν οι Χάρης Σαπουντζάκης και Λουκάς Χριστοδούλου στην μελέτη τους «Η Νέα Ιωνία στο μεσοπόλεμο 1922 – 1941».

Βέβαια όλη αυτή η ανάπτυξη έχει την χρηματοδότηση της Εθνικής Τράπεζας – η οποία το 1927 γίνεται ο κύριος μέτοχος. Και η πρώτη περίοδος της Ελληνικής Εριουργίας ΑΕ ολοκληρώνεται το 1928.

Οι σοβαρές οικονομικές παραβάσεις

Εκείνη τη χρονιά σε έναν έλεγχο που έκανε η Εθνική Τράπεζα διαπιστώνονται σοβαρές οικονομικές παραβάσεις. Και ο Νικόλαος Κυρκίνης απομακρύνεται από τη διοίκηση. Αργότερα μάλιστα θα προφυλακιστεί κιόλας. Ωστόσο αθωώνεται, αλλά έχει ήδη αρρωστήσει και το τέλος του είναι τραγικό – αυτοκτονεί! Τον έλεγχο πλέον του συγκροτήματος τον έχει αναλάβει η Εθνική Τράπεζα.

Που θα παραμείνει στη διοίκηση του βιομηχανικού συγκροτήματος ως το 1935. Τότε πωλεί το μερίδιο των μετοχών της στην Ανώνυμη Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου Καλυκοποιείου του Αθανάσιου Μποδοσάκη. Αυτή είναι η περίοδός της στην ιστορία του συγκροτήματος και της Ελληνικής Εριουργίας.

Η παράδοση στους Γερμανούς

Η περίοδος αυτή κλείνει τον Ιούνιο του 1941, όταν ο Μποδοσάκης παραδίδει την εταιρεία στους γερμανούς – βρισκόμαστε ήδη στο διάστημα της γερμανικής κατοχής.

Μετά από την κατοχή η εταιρεία επαναλειτουργεί και η πορεία της ανακόπτεται το 1950 – όπως σημειώνεται στο Μαρία Δανιήλ, Γιώργος Μαυράκης, Ελληνική Εριουργία, στο Βακαλόπουλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. Εεπιμε.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidaarchives.gr/reports/2018_03_782) – από την τεράστια πυρκαγιά στο κλωστήριο της Εριουργίας.

Το εργοστάσιο της Μεταξουργίας

Το 1956 το εργοστάσιο της Μεταξουργίας σταματά τη λειτουργία του. Και το 1958 αποφασίζεται η εκποίηση όλης της περιουσίας, εκτός από το εργοστάσιο των Πατησίων και του Φινιστηρίου της Νέας Ιωνίας. Από το 1959 ως και το 1961 η Ελληνική εριουργία αναστέλλει τις δραστηριότητες της.

Το εργοστάσιο επαναλειτουργεί ως και το 1979. Διακόπει μέχρι το 1981 την δραστηριότητα του. Και από το 1981 ως και το 1986 είναι τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας του. Από τότε μέχρι και και στις ημέρες μας οι κτιριακές εγκαταστάσεις έστεκαν αποσβωλομένες στον χρόνο. Μέχρι που κάηκαν…