Η συνεισφορά της επιστήμης στη Δημοκρατία

Στη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων που αναδύεται, θα μπορέσει η Ευρώπη να αδράξει την ευκαιρία της; Όχι μόνο να οργανωθεί για την άμυνά της, αλλά και να προετοιμαστεί για το μέλλον της, δίνοντας στην επιστήμη τη θέση που της αξίζει; Απέναντι στις δραστικές περικοπές της κυβέρνησης Trump στις ΗΠΑ, η ευκαιρία για τη Γηραιά Ήπειρο να ανακτήσει την ηγεσία στην έρευνα και την καινοτομία είναι πολύ πραγματική.

Σύνδεση Επιστήμης και Δημοκρατίας

Στο τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σύμμαχοι είχαν κάνει την επιστήμη έναν από τους πυλώνες της ανοικοδόμησης και το “τσιμέντο” της διαρκούς ειρήνης. Στη συνέχεια οδηγήθηκαν από τη βαθιά πεποίθηση ότι η γνώση και η καινοτομία θα προστατεύουν τις κοινωνίες μας από τη βαρβαρότητα. Σε ένα κόσμο όπου η παραπληροφόρηση πολλαπλασιάζεται, όπου η αμφιβολία μερικές φορές υπερισχύει της γνώσης, είναι απαραίτητο να υπερασπιστούμε ακούραστα τη θέση της επιστήμης στο δημόσιο διάλογο. Όπως αναφέρει και ο Emile Zola: «το μέλλον της ανθρωπότητας βρίσκεται στην πρόοδο της λογικής μέσω της επιστήμης».

Τα απαραίτητα στοιχεία για την πρόοδο της επιστήμης είναι: η επένδυση στην έρευνα, η προώθηση επιστημονικών επαγγελμάτων, η εκπαίδευση στην κριτική σκέψη, η θέση της εξειδίκευσης στη χάραξη δημόσιων πολιτικών και, κυρίως η ανάδειξη των στενών δεσμών μεταξύ επιστημονικής προσέγγισης και δημοκρατίας.

Πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν συνειδητοποιούν πόσο βαθιά συνυφασμένες είναι η επιστήμη και η δημοκρατία. Η επιστήμη χρησιμεύει για να περιγράφει την πραγματικότητα, διατηρεί στενή σχέση με την έννοια του επαληθεύσιμου γεγονότος, της αλήθειας, στην οποία όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση ώστε να διεξαχθεί ο δημοκρατικός διάλογος. Προωθεί την κριτική σκέψη και καταπολεμά τις ψευδείς πεποιθήσεις και τις γνωστικές προκαταλήψεις , γεγονός που επιτρέπει σε ένα ενημερωμένο εκλογικό σώμα να προστατεύεται από τη συναισθηματική χειραγώγηση. Πολύ συχνά, η δημοκρατία περιορίζεται στην ψήφο. Αλλά αν η ψηφοφορία είναι απαραίτητη, δεν είναι αρκετή. Έχουμε δει στην ιστορία ότι μπόρεσε να ενισχύσει τις χειρότερες δικτατορίες. Αυτό που συνιστά την ίδια την ουσία της δημοκρατίας είναι η ποιότητα της συζήτησης, η οποία πρέπει να καταλήγει σε συλλογική λήψη αποφάσεων με βάση ορθολογικά επιχειρήματα. Το δικαίωμα του καθενός να έχει πρόσβαση σε μια ενημερωμένη κατανόηση των γεγονότων, είναι ουσιαστικό δικαίωμα σε μια δημοκρατία.

Όπου οι δημοκρατίες αντιμετωπίζουν πρόβλημα, οι προϋπολογισμοί της έρευνας πέφτουν κατακόρυφα (Αργεντινή, Ουγγαρία, Βραζιλία, …). Ακριβώς όπως οι μεγάλες αρχές που υπερασπίζεται η επιστήμη: οικουμενικότητα, συμπερίληψη ή αναγνώριση της συμβολής της διαφορετικότητας.

Σε αυτή την ιστορική στιγμή, η Ευρώπη έχει να παίξει ένα σημαντικό ρόλο. Επιστήμονες από άλλες ηπείρους ανήσυχοι για τα δημοκρατικά ιδεώδη, στρέφονται προς το μέρος της.

Πρέπει να τους χορηγήσει τα κατάλληλα μέσα ώστε να τους υποδεχθεί. Η δημοκρατία που υποστηρίζεται από την επιστήμη, βασίζεται στην ιδέα ότι ο καθένας από εμάς πρέπει να μάθει να αποκρυπτογραφεί τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία κατάλληλου πλαισίου υποστήριξης των θεμελιωδών αρχών.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ