Το 2006, ένας στους δύο πολίτες ζούσε σε μια ζώνη ακαδημαϊκής ελευθερίας. Αυτή η αναλογία είναι τώρα ένα στα τρία. Οι προϋπολογισμοί των πανεπιστημίων σε πτώση, δυσκολίες έκφρασης σε ευαίσθητα θέματα, ολόκληρα πεδία έρευνας απειλούνται ή και απαγορεύονται, κάτι που θα έχει μεγάλες τεχνολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Σε ένα πλαίσιο δημοκρατικής διάβρωσης, η τάση είναι ανησυχητική για τη γνώση και το κοινό καλό.
Ως πρόσφατο παράδειγμα, υπάρχει ο πόλεμος που κήρυξε ο D. Trump στη γνώση, την επιστήμη και τα πανεπιστήμια. Το να επιτίθεται κάποιος στην επιστήμη, είναι να θέτει σε κίνδυνο τη γνώση που ωφελεί όλους. Εξάλλου, η επιστήμη και τα πανεπιστήμια είναι αντίθετα στον ολοκληρωτισμό (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η συνεισφορά της επιστήμης στη Δημοκρατία, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 06.04.2025).
Δείκτης
Βασισμένος σε μια αξιολόγηση της προστασίας της ακαδημαϊκής ελευθερίας, το Academic Freedom Index (AFI) παρέχει μια επισκόπηση της κατάστασης σε 179 χώρες. Ο δείκτης AFI είναι επί του παρόντος το πιο ολοκληρωμένο σύνολο δεδομένων για το θέμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Βασίζεται σε πέντε παράγοντες.
– Ελευθερία έρευνας και διδασκαλίας
– Ελευθερία ανταλλαγών και ακαδημαϊκής διάδοσης
– Θεσμική αυτονομία
– Ακεραιότητα των πανεπιστημίων
– Ελευθερία της ακαδημαϊκής και πολιτιστικής έκφρασης.
Σύμφωνα με προηγούμενες εκθέσεις, τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία απειλείται παγκοσμίως. Η έκθεση του 2024 δείχνει ότι 23 χώρες βιώνουν πτώση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, ενώ αυτή αυξάνεται μόνο σε 10 χώρες. 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν τώρα σε χώρες όπου η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι εντελώς περιορισμένη. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη μια μεγαλύτερη περίοδο, με βάση το έτος 2023 και πριν από πενήντα χρόνια, παρατηρούμε ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία έχει επεκταθεί σε 56 χώρες.
Η παγκόσμια γεωπολιτική αβεβαιότητα και οι αρνητικές της συνέπειες για την παραγωγή επιστημονικής γνώσης φαίνονται στην εισαγωγή της έκθεσης 2025 του AFI που δημοσιεύθηκε 13 Μαρτίου 2025 από μια επιστημονική ομάδα Γερμανών και Σουηδών. 34 χώρες σημείωσαν σημαντική πτώση του δείκτη τους, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Αργεντινής, της Γεωργίας, της Φινλανδίας και του Ισραήλ, ενώ μόνο 8 χώρες είδαν βελτίωση. Η έκθεση επισημαίνει την εκλογική επιτυχία των αντιπλουραστικών κομμάτων ως πιθανό παράγοντα στην παρακμή της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Επιπλέον, μεταξύ των μεγάλων χωρών που βρίσκονται χαμηλά στην κατάταξη του AFI είναι, χωρίς έκπληξη, η Κίνα και η Ρωσία.
Συμπερασματικά, για την ακαδημαϊκή ελευθερία, είναι απαραίτητο να οικοδομήσουμε ξανά την εμπιστοσύνη, να μάθουμε να συλλογιζόμαστε με κριτική σκέψη, να κατανοούμε την επιστημονική μέθοδο και να διακρίνουμε τα γεγονότα από τις απόψεις. Μια κοινωνία που γνωρίζει πώς λειτουργεί η επιστήμη είναι λιγότερο ευάλωτη στην παραπληροφόρηση.
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Πολυτεχνείο Κρήτης
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
![Οι αλλαγές που υπάρχουν στα φορολογικά έντυπα για τα εισοδήματα του φορολογικού έτους 2024 από ακίνητα [Γ’ Μέρος]](https://www.ot.gr/wp-content/uploads/2025/03/akinita.jpeg)
