Ποιο είναι το πολιτικό σύστημα που σταδιακά κερδίζει έδαφος και τείνει να κυριαρχήσει παγκόσμια – τουλάχιστον, για την ώρα, εκτός της κυρίως Ευρώπης; Αυτό που αρχίζει να επικρατεί είναι ένας ανταγωνιστικός απολυταρχισμός.
Ένα σύστημα δηλαδή διακυβέρνησης που εξωτερικά διατηρεί τα χαρακτηριστικά μιας ομαλά λειτουργούσης δημοκρατίας – όπως οι ελεύθερες εκλογές, ανταγωνιστικά πολιτικά κόμματα, ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, ισχυροί θεωρητικά θεσμοί, ανεξάρτητη δικαιοσύνη – αλλά όπου το κράτος χρησιμοποιείται σαν όπλο στα χέρια των κυβερνώντων για την προώθηση των πολιτικών τους στόχων.
Χώρες όπως η Τουρκία, η Βενεζουέλα, οι Φιλιππίνες, η Σιγκαπούρη, το Περού, η Ρωσία, η Ουγγαρία χαρακτηρίζονται από αυτές τις ιδιότητες. Το επικίνδυνο είναι πως τελευταία τέτοια χαρακτηριστικά αρχίζουν να διακρίνονται και σε σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές χώρες της Ευρώπης – Πολωνία, Σλοβακία – ή και στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες!
Σε μια χώρα που κάποτε ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν είχε περιγράψει «το κράτος σαν μέρος του προβλήματος που αντιμετώπιζε η κοινωνία», η σημερινή ρεπουμπλικανική πολιτική ηγεσία στοχεύει ουσιαστικά στην κατάλυση της παραδοσιακά ουδέτερης δημόσιας γραφειοκρατίας, αλλά και στην εργαλειοποίηση του κράτους σαν όπλο στα χέρια της πολιτικής εξουσίας για την εκπλήρωση των σκοπών της και την περιθωριοποίηση των αντιπάλων της.
Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και του Τορόντο Steven Levitsky και Lucan A. Way στο εξαιρετικό τους βιβλίο «Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes after the Cold War» (Ανταγωνιστική Απολυταρχία: Υβριδικά Καθεστώτα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο), Cambridge, 2011, περιέγραψαν με ακρίβεια την εμφάνιση και λειτουργία τέτοιων καθεστώτων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σε πρόσφατο όμως άρθρο τους στο έγκυρο περιοδικό «Foreign Affairs» («The Path to American Authoritarianism», τ. 104, νο. 2, Μάρτιος – Απρίλιος 2025), ανέλυσαν με ακρίβεια την αλματώδη, κατά τη γνώμη τους, επέλαση και εφαρμογή αυτών των χαρακτηριστικών στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα.
Μέσω της χρήσης της πολιτικής εξουσίας και της απειλής εφαρμογής λογής κυρώσεων σε παράγοντες της ιδιωτικής οικονομίας ή της άσκησης διακριτικών επιλογών για την παροχή πολιτικών ευνοιών ή οικονομικών ανταλλαγμάτων, η κυβέρνηση μπορεί να επηρεάσει την ένταση άσκησης κριτικής εναντίον της και να δεσμεύσει πολιτικούς ή υποστηρικτές τους σε αποχή από επιθέσεις κατά επιλογών της ή και σε εγκατάλειψη της πολιτικής σκηνής εκ μέρους τους.
Είναι ενδιαφέρον πως οι σχετικές παρατηρήσεις για τον Τραμπ δεν αποφεύγουν να σημειώσουν τη διαφορά των ΗΠΑ από άλλες χώρες που ακολουθούν τον δρόμο αυτό προς την απολυταρχία. Οι θεσμοί στις ΗΠΑ, συνταγματικοί και άλλοι, έχουν σίγουρα μεγάλη ισχύ.
Η δύναμη του Κογκρέσου, η πανίσχυρη ιδιωτική οικονομία, τα πολλά και ισχυρά ιδιωτικά πανεπιστήμια, η τάση των Αμερικανών να αναζητούν πολλές και εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, η κατανάλωση πολλών βιβλίων από πολλούς εναλλακτικούς εκδοτικούς οίκους, η παράδοση απόλυτης ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και αρκετά άλλα. Επισημαίνεται όμως πως με το ίδιο θεσμικό και κοινωνικό πλαίσιο «άνθησε στο παρελθόν ο μακαρθισμός, κυριάρχησε στον Νότο ο αυταρχισμός του Τζιμ Κρόου και υπήρξαν μαζικές εκτοπίσεις Αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής» (σελ. 51). Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη προσοχή και προσπάθεια, καταλήγουν οι ίδιοι συγγραφείς, για να μην περιθωριοποιηθούν οι επικριτές των απολυταρχικών τάσεων της σημερινής διακυβέρνησης.
