Μήπως η κυριαρχία του δολαρίου πρόκειται να εξασθενίσει; Ο Ντόναλντ Τραμπ επιμένει ότι «αν χάναμε το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα… αυτό θα ισοδυναμούσε με την απώλεια ενός πολέμου». Ωστόσο, ο ίδιος θα μπορούσε να είναι η αιτία μιας τέτοιας απώλειας. Η εξάρτηση από ένα ξένο νόμισμα εξαρτάται από την εμπιστοσύνη στην ευρωστία και ρευστότητά του. Η εμπιστοσύνη στο δολάριο διαβρώνεται σιγά σιγά εδώ και καιρό. Τώρα, υπό τον Τραμπ, οι ΗΠΑ έχουν γίνει ασταθείς, αδιάφορες, ακόμη και εχθρικές: γιατί να εμπιστευτεί κανείς μια χώρα που έχει εξαπολύσει εμπορικό πόλεμο εναντίον συμμάχων;
Ωστόσο, ενώ οι ξένοι μπορεί να επιθυμούν να διαφοροποιηθούν από το δολάριο, δεν έχουν μια πειστική εναλλακτική λύση. Τι, λοιπόν, θα μπορούσε να αντικαταστήσει την ηγεμονία του;
Το δολάριο αποτελεί το κορυφαίο νόμισμα στον κόσμο εδώ και έναν αιώνα. Ωστόσο, το ίδιο το δολάριο αντικατέστησε τη στερλίνα μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, καθώς η ισχύς και ο πλούτος του Ηνωμένου Βασιλείου μειώθηκαν. Αντικειμενικά, οι ΗΠΑ δεν εξασθενούν όπως το Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή: σύμφωνα με το ΔΝΤ, το μερίδιό τους στο ονομαστικό παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν 26% το 2024, έναντι 25% το 1980. Δεδομένης της ανόδου της οικονομίας της Κίνας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αυτό είναι αξιοσημείωτο. Οι ΗΠΑ παραμένουν επίσης στην αιχμή της παγκόσμιας τεχνολογικής ανάπτυξης και η κύρια στρατιωτική δύναμη. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές τους εξακολουθούν να είναι πολύ πιο βαθιές και πιο ρευστές.
Επιπλέον, στο τέταρτο τρίμηνο του περασμένου έτους, το 58% των παγκόσμιων αποθεματικών ήταν σε δολάρια, από 71% το πρώτο τρίμηνο του 1999, αλλά πολύ μπροστά από το 20% του ευρώ. Σύμφωνα με την MacroMicro , το 81% της εμπορικής χρηματοδότησης, το 48% των διεθνών ομολόγων και το 47% των διασυνοριακών τραπεζικών απαιτήσεων εξακολουθούν να είναι σε δολάρια.
Τι θα μπορούσε λοιπόν να πάει στραβά; Στο έργο του για το διεθνές σύστημα, ο Charles Kindleberger υποστήριξε ότι η σταθερότητα μιας ανοιχτής παγκόσμιας οικονομίας εξαρτιόταν από την ύπαρξη μιας ηγεμονικής δύναμης πρόθυμης και ικανής να παρέχει βασικά δημόσια αγαθά: ανοιχτές αγορές για το εμπόριο, σταθερό χρήμα και έναν δανειστή έσχατης ανάγκης σε μια κρίση. Οι Βρετανοί παρείχαν και τα τρία μέχρι το 1914. Οι ΗΠΑ επρόκειτο να το κάνουν μετά το 1945. Αλλά σε αυτή την ενδιάμεση περίοδο το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούσε -και οι ΗΠΑ δεν ήταν σε θέση- να παρέχουν αυτά τα αγαθά. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό.
Η εποχή της ηγεμονίας του δολαρίου έχει βιώσει πολλά σοκ. Η μεταπολεμική ανάκαμψη της Ευρώπης και της Ιαπωνίας υπονόμευσε το σύστημα σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας που συμφωνήθηκε στο Μπρέτον Γουντς το 1944. Το 1971, ο Ρίτσαρντ Νίξον, ο πρόεδρος που έμοιαζε περισσότερο με τον Τραμπ, υποτίμησε το δολάριο. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε σε υψηλό πληθωρισμό, ο οποίος έληξε μόλις τη δεκαετία του 1980. Οδήγησε επίσης σε κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες και στη δημιουργία του ευρωπαϊκού μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών και στη συνέχεια του ευρώ. Ενώ οι οικονομολόγοι έτειναν να πιστεύουν ότι τα συναλλαγματικά αποθέματα θα έπαυαν να είναι σημαντικά σε έναν κόσμο κυμαινόμενων ισοτιμιών, μια πληθώρα χρηματοπιστωτικών και νομισματικών κρίσεων, κυρίως η ασιατική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 1990, έδειξε το αντίθετο. Τα δάνεια από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αποδείχθηκαν επίσης σημαντικά, ιδίως στην οικονομική κρίση του 2008-09.
Οι όροι Kindleberger είναι, εν ολίγοις, ακόμη επίκαιροι. Επίσης, επίκαιρο είναι το ευρύτερο σημείο ότι οι εξωτερικότητες δικτύου υποστηρίζουν την εμφάνιση και τη βιωσιμότητα των κυρίαρχων παγκόσμιων νομισμάτων, καθώς όλοι οι χρήστες επωφελούνται από τη χρήση του ίδιου νομίσματος με τους άλλους και θα συνεχίσουν να το κάνουν, αν μπορούν. Αλλά τι θα γίνει αν ο ηγεμόνας χρησιμοποιήσει κάθε οικονομικό όπλο που μπορεί, συμπεριλαμβανομένων οικονομικών κυρώσεων, για να πετύχει τον σκοπό του; Τι θα γίνει αν ο ηγεμόνας απειλήσει με εισβολή σε φιλικές χώρες και ενθαρρύνει εισβολές σε φιλικές χώρες από δεσπότες; Τι θα γίνει αν ο ηγεμόνας υπονομεύσει τη δική του δημοσιονομική και νομισματική σταθερότητα και τα θεσμικά θεμέλια της οικονομικής του επιτυχίας ; Τι θα γίνει αν ο ηγέτης του είναι ένας νταής χωρίς αρχές;
Στη συνέχεια, τόσο οι χώρες όσο και τα άτομα θα εξετάσουν εναλλακτικές λύσεις. Η δυσκολία είναι ότι, όσο μη ικανοποιητικός κι αν είναι ο ηγεμόνας, οι εναλλακτικές φαίνονται χειρότερες. Το γιουάν μπορεί να είναι το καλύτερο νόμισμα για χρήση στις συναλλαγές με την Κίνα. Αλλά η Κίνα έχει ελέγχους κεφαλαίου και μη ρευστοποιήσιμες εγχώριες κεφαλαιαγορές. Αυτά, επιπλέον, αντανακλούν τη στρατηγική προτεραιότητα του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που είναι ο έλεγχος, τόσο οικονομικός όσο και πολιτικός. Η Κίνα φαίνεται πολύ πιθανό να χρησιμοποιήσει και οικονομική καταπίεση. Έτσι, η Κίνα δεν μπορεί να προσφέρει τα ρευστά και ασφαλή περιουσιακά στοιχεία που ιστορικά παρείχαν οι ΗΠΑ.
Το ευρώ δεν υποφέρει από αυτά τα μειονεκτήματα του γιουάν. Μήπως λοιπόν δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει το δολάριο, τουλάχιστον εν μέρει, όπως υποστηρίζει η Hélène Rey του London Business School ; Ναι, μπορεί. Αλλά κι αυτό υποφέρει από ελαττώματα. Η Ευρωζώνη είναι κατακερματισμένη, επειδή δεν είναι πολιτική ένωση, αλλά μάλλον μια λέσχη κυρίαρχων κρατών. Αυτός ο πολιτικός κατακερματισμός φαίνεται επίσης στον χρηματοπιστωτικό και οικονομικό κατακερματισμό, ο οποίος περιορίζει την καινοτομία και την ανάπτυξη. Πάνω απ ‘όλα, η ΕΕ δεν είναι ηγεμονική δύναμη. Η ελκυστικότητά της μπορεί να ξεπερνά αυτή των ΗΠΑ στη χειρότερη δυνατή της μορφή, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ΗΠΑ στην καλύτερη δυνατή της μορφή.
Απομένουμε λοιπόν με έναν ανταγωνισμό μεταξύ τριών εναλλακτικών λύσεων, με κάποιες άλλες επιλογές – ένα παγκόσμιο νόμισμα ή έναν κόσμο βασισμένο στα κρυπτονομίσματα – σίγουρα αδιανόητες. Η πρώτη επιλογή θα ήταν ο μετασχηματισμός της Κίνας ή της Ευρωζώνης και, άρα, η ανάδειξη ενός από αυτούς ως εκδότη ενός ηγεμονικού νομίσματος. Η δεύτερη θα ήταν ένας κόσμος με δύο ή τρία ανταγωνιστικά νομίσματα, το καθένα κυρίαρχο σε διαφορετικές περιοχές. Αλλά τα φαινόμενα δικτύου θα δημιουργούσαν ασταθείς ισορροπίες σε έναν τέτοιο κόσμο, καθώς οι άνθρωποι θα σπεύδουν από το ένα νόμισμα στο άλλο. Αυτό θα έμοιαζε περισσότερο με τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 παρά με οτιδήποτε άλλο έκτοτε. Η τρίτη θα ήταν η συνεχιζόμενη κυριαρχία του δολαρίου.
Τι είδους ηγεμονία του δολαρίου θα μπορούσε να είναι αυτή; Ιδανικά, θα επανεμφανίζονταν αξιόπιστες ΗΠΑ. Αλλά αυτό είναι ακόμη πιο απίθανο, δεδομένης της ζημιάς που προκαλείται τώρα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Στο βασίλειο των τυφλών, ο μονόφθαλμος είναι βασιλιάς. Ομοίως, ακόμη και ένα ελαττωματικό κατεστημένο νόμισμα θα μπορούσε να συνεχίσει να κυβερνά τον νομισματικό κόσμο, δεδομένης της έλλειψης υποκατάστατων υψηλής ποιότητας. Ο Τραμπ θα ήθελε αυτόν τον κόσμο. Οι περισσότεροι από εμάς τους υπόλοιπους όχι.
