Κατασκευαστικές: Ευκαιρίες με έργα 10 δισ. αλλά και έξι παγίδες μετά το RRF

Θετικές προοπτικές για τις κατασκευαστικές εταιρείες ανοίγονται τη διετία 2025 – 2026 με το Ταμείο Ανάκαμψης, τα Ευρωπαϊκά Ταμεία και τους εθνικούς πόρους μα συνεχίζουν χρηματοδοτούν έργα υποδομών.

Αλλά και την περίοδο 2027 – 2030, οπότε και θα χει τελειώσει το Ταμείο Ανάκαμψης σχεδιάζονται ή θα κατασκευάζονται ή και θα δημοπρατούνται εθνικά έργα υποδομών 10 δισ. ευρώ, τα οποία θα ανοίξουν νέες ευκαιρίες κερδοφορίας για τις κατασκευαστικές.

Στα παραπάνω συμπεράσματα καταλήγει η μελέτη του ΙΟΒΕ που έγινε για λογαριασμό του ΤΜΕΔΕ με θέμα «Τάσεις, προκλήσεις και προοπτικές των Κατασκευών στην Ελλάδα – 2025». Ωστόσο στην ίδια μελέτη επισημαίνονται έξι παγίδες, οι οποίες αν δεν εξουδετερωθούν ο κλάδος θα αντιμετωπίσει προβλήματα ανθεκτικότητας και ανταγωνιστικότητας.

Κατά την παρουσίαση της μελέτης για τον κλάδο των κατασκευών. Από αριστερά ο Κ. Μακέδος, Πρόεδρος του ΤΜΕΔΕ, ο Ν. Βέττας Γεν. Διευθυντής ΙΟΒΕ και Καθηγητής ΟΠΑ και ο Γ. Μανιάτης, Υπεύθυνος Κλαδικών Μελετών ΙΟΒΕ

Η περίοδος 2025 – 2026

Για το 2024 οι κατασκευαστικές πέτυχαν ιστορικό υψηλό σε ανεκτέλεστο υπόλοιπο έργων.  Για τις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου (με υπογεγραμμένες συμβάσεις) ανήλθε το 2024 σε 13,07 δισ. ευρώ, σημαντικά αυξημένο κατά 6,6% έναντι του προηγούμενου έτους και περίπου διπλάσιο συγκριτικά με τον μέσο όρο της περιόδου 2018-2022. Μαζί με τις προς υπογραφή συμβάσεις, το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των εν λόγω κατασκευαστικών ομίλων ανέρχεται σε 17,36 δισ. ευρώ.

Με βάση την ανάλυση των δράσεων του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ) εκτιμάται ότι τη διετία 2025-2026, επιχορηγήσεις και δάνεια ύψους 6,3 δισ. ευρώ θα κατευθυνθούν σε έργα που έχουν άμεση σχέση με τις Κατασκευές, κινητοποιώντας συνολικούς πόρους ύψους 8,7 δισ. ευρώ, οι οποίοι θα συμπληρώσουν άλλες επενδύσεις σε κατασκευές με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ και άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη μελέτη ΙΟΒΕ – ΤΜΕΔΕ, για την περίοδο 2027-2030 σχεδιάζονται ή έχουν ήδη σχεδιαστεί και εκκινήσει έργα συνολικού προϋπολογισμού που πλησιάζει τα 10 δισ. ευρώ

Η προσδοκώμενη αύξηση του κύκλου εργασιών των τεχνικών και μελετητικών επιχειρήσεων, θα ενισχύσει τις ανάγκες τους για τραπεζικό δανεισμό. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ,  ο συνολικός καθαρός τραπεζικός δανεισμός των επιχειρήσεων του τομέα την περίοδο 2025-2026 θα μπορούσε να αυξηθεί έως 329 εκατ. ευρώ.

Για τα έτη 2025 και 2026 οι κατασκευαστικές αναμένεται να σημειώσουν αξία παραγωγής υποδομών και κατοικιών ύψους 18,2 και 18,8 δισ. ευρώ, αντίστοιχα.

Τα έργα των 10 δισ. για την περίοδο 2027-2030

Η ολοκλήρωση των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας το 2026 ενδέχεται να δημιουργήσει ένα «κενό» στην εγχώρια κατασκευαστική δραστηριότητα.

Με βάση τον υφιστάμενο σχεδιασμό, υπάρχει ένα απόθεμα έργων υποδομών στους τομείς των οδικών, σιδηροδρομικών, ενεργειακών και τηλεπικοινωνιακών δικτύων, τα οποία θα ολοκληρωθούν μετά το 2026 (περίοδος 2027- 2030) συγκρατώντας τη σχετική κατασκευαστική δραστηριότητα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη μελέτη ΙΟΒΕ – ΤΜΕΔΕ, για την περίοδο 2027-2030 σχεδιάζονται ή έχουν ήδη σχεδιαστεί και εκκινήσει έργα συνολικού προϋπολογισμού που πλησιάζει τα 10 δισ. ευρώ (ήτοι 2,5 δισ. ευρώ ετησίως κατά μέσο όρο).

Σχεδόν το ήμισυ (47%) του προϋπολογισμού των εν λόγω έργων αφορά σε οδικά δίκτυα, ενώ το ένα τρίτο (33%) του προϋπολογισμού σε έργα ενεργειακών δικτύων (Διάγραμμα 6.11). Στο σιδηροδρομικό δίκτυο θα κατευθυνθεί το 12% του συγκεκριμένου προϋπολογισμού, με το υπόλοιπο 7% σε έργα τηλεπικοινωνιακών δικτύων. Τα έργα αυτά είναι τα σημαντικότερα με βάση τον τρέχοντα σχεδιασμό και αναμένεται να συμπληρωθούν από πλήθος άλλων δημόσιων και ιδιωτικών έργων μεγαλύτερης και μικρότερης κλίμακας.

Παράλληλα, βρίσκονται σε διαδικασία δημοπράτησης ή πρόκειται να δημοπρατηθούν το επόμενο διάστημα και άλλα έργα με τη μέθοδο ΣΔΙΤ, αν και σχετικά υφίσταται περιορισμός ως προς τις ετήσιες πληρωμές διαθεσιμότητας μέσω του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων.

Οι προκλήσεις

Ωστόσο, η μελέτη ΙΟΒΕ – ΤΜΕΔΕ αναδεικνύει οκτώ εμπόδια για τον κατασκευαστικό κλάδο και την πορεία των έργων υποδομών.

1. Ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της μελέτης, το σύνολο των εργαζόμενων στις κατασκευές θα μπορούσε να αυξηθεί την περίοδο 2025-2026 σε περίπου 236.000  εργαζόμενους, επίπεδο που είναι κατά 26.000 εργαζόμενους υψηλότερο σε σύγκριση με το σύνολο της απασχόλησης στις Κατασκευές το 2024 (210.000. εργαζόμενοι).

Ουσιαστικό ρόλο για την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, της διαφάνειας και της αξιοπιστίας των τεχνικών έργων, καθώς και για τη διασφάλιση ποιοτικών υπηρεσιών, έχουν οι πιστοποιήσεις δεξιοτήτων και επαγγελματικής επάρκειας, όπως αυτές που παρέχονται από το Ινστιτούτο ΤΕΕ-ΤΜΕΔΕ, καθώς και οι πιστοποιήσεις των τεχνικών επιχειρήσεων και των υλικών που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές.

2. Δυσκολίες χρηματοδότησης και καθυστερήσεις πληρωμών

Η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων του κατασκευαστικού και μελετητικού κλάδου εκτιμάται ότι θα πρέπει να ενισχυθεί ώστε να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες κεφαλαίων κίνησης, επενδύσεων, ανάπτυξης έργων, έκδοσης εγγυητικών επιστολών συμμετοχής σε διαγωνισμούς, καλής εκτέλεσης έργων, κ.λπ.. Αυτό θα πρέπει να συμβεί σε ένα περιβάλλον υψηλού κόστους δανεισμού και περιορισμένης πρόσβασης σε δανειακά κεφάλαια, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Οι εκδόσεις εγγυητικών επιστολών συνεκτιμώνται στον συνολικό δανεισμό των κατασκευαστικών επιχειρήσεων από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τα οποία επιβάλλουν και όρια χρηματοδότησης ανά κλάδο και επιχείρηση, στο πλαίσιο της διαχείρισης των κινδύνων τους και των προβλέψεων του κανονιστικού πλαισίου.

Ενδεικτικά, με την υπόθεση ότι η ολοκλήρωση ενός έργου απαιτεί τρία έτη κατά μέσο όρο (το διάστημα αυτό μπορεί να είναι αρκετά μεγαλύτερο για μεγάλα έργα υποδομών), για το σύνολο των έργων του δημοσίου (περιλαμβάνεται και ένα ποσοστό μη τεχνικών έργων) που συμβασιοποιήθηκαν το 2024 απαιτούνταν η έκδοση εγγυητικών επιστολών καλής εκτέλεσης ύψους περίπου 266 εκατ. ευρώ.

Στη μελέτη υπογραμμίζεται η ανάγκη σύνταξης Εθνικού Στρατηγικού Σχεδιασμού Υποδομών και Κατασκευών, μέσω του οποίου θα τίθενται προτεραιότητες, θα καθορίζονται οι επιδιωκόμενες επενδύσεις σε μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές υποδομές

Αν το ποσό αυτό προστεθεί στο συνολικό ύψος των εγγυητικών επιστολών καλής εκτέλεσης για τα έργα της προηγούμενης διετίας που θεωρούμε ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί, προκύπτει ένα συνολικό ποσό της τάξης των 788 εκατ. ευρώ, το οποίο είναι σημαντικά αυξημένο σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια χαμηλότερης δραστηριότητας, και αναμένεται να διατηρηθεί σε παρόμοιο ύψος και τα επόμενα χρόνια

Τις ανάγκες αναζήτησης πρόσθετης χρηματοδότησης και ρευστότητας επιτείνουν οι καθυστερήσεις πληρωμών προς τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις, περιλαμβανομένου του τομέα των δημοσίων έργων, οι οποίες αποτελούν ένα χρόνιο πρόβλημα του κλάδου. Ενδεικτικά, με βάση τα στοιχεία των λογιστικών καταστάσεων, η μέση διάρκεια παραμονής των απαιτήσεων προς τις επιχειρήσεις του κλάδου συνολικά εκτιμάται για το 2023 στις 240 ημέρες (περίπου 8 μήνες).

Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι εξαιτίας αυτών των καθυστερήσεων το ποσοστό των έγκαιρων πληρωμών στον κλάδο των Κατασκευών στην Ελλάδα είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη, καθώς μόνο μία στις τρεις πληρωμές των κατασκευαστικών επιχειρήσεων πραγματοποιείται εμπρόθεσμα.

  3. Μηχανισμός αναθεώρησης τιμών

Στη μελέτη του ΙΟΒΕ επισημαίνεται επίσης η ανάγκη συστηματικής λειτουργίας του μηχανισμού καθορισμού των συντελεστών αναθεώρησης των τιμών που θα καλύπτει όλο το φάσμα των επιμέρους στοιχείων κόστους, ώστε να περιορίζεται η αβεβαιότητα για τους συμμετέχοντες σε διαγωνισμούς δημοσίων έργων και τα σχετικά προβλήματα που μπορεί να ανακύψουν στη διάρκεια υλοποίησης των έργων, αλλά και να διαμορφώνονται προϋπολογισμοί έργων που θα στηρίζονται στις συνθήκες κόστους στην αγορά, ενσωματώνοντας και τον κλιματικό κίνδυνο στις προδιαγραφές των έργων.

Σε αυτό θα συμβάλλει η ανάπτυξη, λειτουργία και διαχείριση του Ενιαίου Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Τεχνικών Έργων και Μελετών και του Ηλεκτρονικού Συστήματος Προσδιορισμού Κόστους Συντελεστών Παραγωγής Τεχνικών Έργων.

4. Νέες τεχνολογίες

Η ένταξη νέων τεχνολογιών και ψηφιακών εφαρμογών, όπως το BIM αποτελούν μείζονα πρόκληση για την ανθεκτικότητα και την ανταγωνιστικότητα του τομέα, συνυπολογίζοντας και τις αλλαγές που φέρνει η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης.

  5. Κλιματική αλλαγή

Η κλιματική αλλαγή επίσης, έχει επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στις Κατασκευές και στις Επενδύσεις. Επηρεάζει τόσο την κατασκευαστική δραστηριότητα, σε επίπεδο σχεδίασης, υλοποίησης και συντήρησης των υποδομών, αλλά και τις επενδύσεις, που θα πρέπει να αναπτύσσονται λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια (ESG) που είναι καθοριστικής σημασίας για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των κατασκευαστικών επιχειρήσεων σε επενδυτικά και χρηματοδοτικά κεφάλαια. Εξίσου κρίσιμος συντελεστής αποτελεί και η εκπαίδευση των μηχανικών και του τεχνικού προσωπικού, σε βιώσιμες και ανθεκτικές τεχνικές, που ενσωματώνουν και αξιοποιούν την ψηφιακή τεχνολογία.

  6. Εθνικός Στρατηγικός Σχεδιασμός Υποδομών και Κατασκευών

Τέλος, στη μελέτη υπογραμμίζεται η ανάγκη σύνταξης Εθνικού Στρατηγικού Σχεδιασμού Υποδομών και Κατασκευών, μέσω του οποίου θα τίθενται προτεραιότητες, θα καθορίζονται οι επιδιωκόμενες επενδύσεις σε μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές υποδομές, καθώς και η συντήρησή τους, θα εξειδικεύονται οι πόροι χρηματοδότησης, και θα προσδιορίζονται οι ανάγκες σε εργατικό δυναμικό και δεξιότητες. Το εθνικό σχέδιο υποδομών θα επιτρέψει ταυτόχρονα τη συγκράτηση του κόστους υλοποίησης και της μείωσης του χρόνου παράδοσης των έργων.