Το ΔΝΤ μπορεί να είναι περισσότερο γνωστό για τον δανεισμό σε χώρες που έχουν πληγεί από την κρίση, όπως έγινε και με τη περίπτωση της Ελλάδας στα χρόνια των μνημονίων. Τι γίνεται όμως με τα δικά του οικονομικά; Πώς χρηματοδοτεί τις κρίσιμες λειτουργίες του και καλύπτει τα λειτουργικά του έξοδα;
Με αφορμή της συμπλήρωση 80 ετών από την ίδρυσή του, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημοσιεύει μία σειρά άρθρων, περιγράφοντας τις προκλήσεις, τον τρόπο λειτουργίας του, αλλά και τις νέες προτεραιότητες. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρεί να ρίξει φως στα… οικονομικά του:
Ας θυμηθούμε ότι το ΔΝΤ δεν είναι μόνο ένας παγκόσμιος οικονομικός πυροσβέστης. Παρέχει επίσης συμβουλές πολιτικής και τεχνική υποστήριξη για να βοηθήσει τα μέλη να δημιουργήσουν τις κατάλληλες οικονομικές συνθήκες και θεσμούς για τη διατήρηση της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, την τόνωση της ανάπτυξης, των θέσεων εργασίας και του βιοτικού επιπέδου, γράφουν σε κοινό τους άρθρο η Τζούλι Κόζακ, επικεφαλής του Τμήματος Επικοινωνίας (COM) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και Μπερνάρ Λόουερς, διευθυντής του Τμήματος Οικονομικών του ΔΝΤ, προσθέτοντας ότι «η εκπλήρωση αυτής της εντολής καθίσταται δυνατή χάρη σε έναν μοναδικό μηχανισμό δημιουργίας και αξιοποίησης πόρων. Σκεφτείτε το ως μια πιστωτική ένωση για χώρες — με δανειοδοτική ικανότητα σχεδόν 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων».
Πιστωτική ένωση για χώρες
Σκεφτείτε πώς λειτουργεί ένα πιστωτικό ίδρυμα. Τα μέλη όχι μόνο καταβάλλουν χρήματα για να κερδίσουν τόκους από τις καταθέσεις τους, αλλά μπορούν επίσης να αξιοποιήσουν αυτό το απόθεμα πόρων λαμβάνοντας ένα δάνειο.
Το ΔΝΤ λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Στις 191 χώρες-μέλη του έχουν ανατεθεί ατομικές «ποσοστώσεις» που βασίζονται σε γενικές γραμμές στη σχετική τους θέση στην παγκόσμια οικονομία. Αυτές οι ποσοστώσεις αποτελούν τα κύρια δομικά στοιχεία της χρηματοοικονομικής δομής του Ταμείου. Καθορίζουν τη μέγιστη οικονομική συνεισφορά κάθε μέλους και βοηθούν επίσης στον καθορισμό του ποσού που μπορεί να δανειστεί μια χώρα από το Ταμείο.
Είναι ένα μοντέλο που ωφελεί τόσο τους δανειολήπτες όσο και τους πιστωτές. Σε αντάλλαγμα για την παροχή πόρων για δανεισμό από το ΔΝΤ, οι χώρες μέλη λαμβάνουν μια τοκοφόρα, ρευστή και ασφαλή απαίτηση έναντι του ΔΝΤ. Είναι σημαντικό ότι η απαίτηση αυτή μετράει ως μέρος των συναλλαγματικών αποθεμάτων των μελών.
Αυτό σημαίνει επίσης ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους διεθνείς οργανισμούς, το ΔΝΤ δεν βασίζεται σε ετήσιες συνδρομές ή επιχορηγήσεις από πιστώσεις του προϋπολογισμού των μελών του.
Όλα αυτά έχουν σημασία για την παγκόσμια οικονομία, τονίζουν οι αξιωματούχοι του διεθνούς οργανισμού. Συγκεντρώνοντας τους πόρους των μελών, το ΔΝΤ διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο παγκόσμιο δίχτυ οικονομικής ασφάλειας. Υποστηρίζει χώρες που αγωνίζονται να ανταποκριθούν στις διεθνείς οικονομικές τους υποχρεώσεις, όπως η πληρωμή των εισαγωγών ή η εξυπηρέτηση του εξωτερικού τους χρέους. Αντιμέτωπες με μια τέτοια κρίση ισοζυγίου πληρωμών, οι χώρες μπορούν να ζητήσουν άμεση βοήθεια από το ΔΝΤ.
Προσωρινή στήριξη
Κόζακ και Λόουερς σπεύδουν πάντως να διευκρινίσουν ότι , το Ταμείο δεν παρέχει αναπτυξιακή βοήθεια ή χρηματοδότηση έργων, όπως δάνεια για την κατασκευή υποδομών κ.λπ. Ως δανειστής έσχατης ανάγκης, το Ταμείο παρέχει προσωρινή στήριξη ρευστότητας σε χώρες που βρίσκονται σε πιέσεις. Αλλά τα οφέλη αυτής της βοήθειας δεν είναι λιγότερο απτά. Τα δάνεια του ΔΝΤ βοηθούν στην άμβλυνση των επιπτώσεων μιας κρίσης στους απλούς ανθρώπους. Αποκαθιστούν την εμπιστοσύνη και παρέχουν ζωτικό «χώρο ανάπαυσης» για την επιδίωξη οικονομικών μεταρρυθμίσεων που μπορούν να βοηθήσουν τις χώρες να σταθούν ξανά στα πόδια τους.
Αυτό ωφελεί τους πάντες, ακόμη και τις ισχυρότερες οικονομίες. Σκεφτείτε το: εάν η αστάθεια δεν αντιμετωπιστεί σε μια χώρα ή σε μια περιοχή, θα μπορούσε εύκολα να επεκταθεί σε άλλες, μεταξύ άλλων μέσω ασταθών κεφαλαιακών ροών και αυξημένων μεταναστευτικών πιέσεων. Με άλλα λόγια, η υποστήριξη μιας χώρας που έχει ανάγκη είναι προς το πεφωτισμένο συμφέρον όλων των χωρών.
Όροι και προϋποθέσεις
Όταν τα μέλη δανείζονται από το ΔΝΤ, οι χώρες πιστωτές λαμβάνουν δίκαιη αποζημίωση για τους πόρους που διατίθενται για δανεισμό από το Ταμείο — δηλαδή, το επιτόκιο που βασίζεται στην αγορά και θα αναμένατε να λάβετε από ένα δάνειο που για πρακτικούς σκοπούς είναι ακίνδυνο.
Ο κατάλογος των πιστωτών περιλαμβάνει εκείνα τα μέλη του ΔΝΤ των οποίων η οικονομική θέση, ιδίως στους εξωτερικούς λογαριασμούς τους, είναι αρκετά ισχυρή για να υποστηρίξει άλλα. Το 2024, περίπου 50 χώρες πιστωτές έλαβαν συνολικά περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια σε τόκους από τους πόρους που είχαν παράσχει για μη ευνοϊκό δανεισμό από το ΔΝΤ.
Τα μέλη επωφελούνται επίσης από τη δύναμη των κοινών πόρων. Πάρτε για παράδειγμα τον μεγαλύτερο μέτοχο του ΔΝΤ, τις Ηνωμένες Πολιτείες: για κάθε δολάριο που οι ΗΠΑ διαθέτουν για δανεισμό, το ΔΝΤ αξιοποιεί τέσσερα δολάρια από άλλες χώρες. Συνολικά, η συνολική δανειοδοτική ικανότητα του Ταμείου πλησιάζει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Τα δάνειά του μπορούν επίσης να χρησιμεύσουν ως καταλύτης για ζωτική χρηματοδότηση από άλλα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και, κυρίως, από τον ιδιωτικό τομέα.
Για τις χώρες δανειολήπτες, η «ένταξη σε πιστωτική ένωση» παρέχει μια μακροοικονομική σανίδα σωτηρίας. Τα ποσά των δανείων αντιπροσωπεύουν πολλαπλάσιο των ατομικών ποσοστώσεών τους. Και για την αντιμετώπιση των υποκείμενων οικονομικών προκλήσεων, τα δάνεια συνοδεύονται από σχεδιασμό προγράμματος και προϋποθέσεις του ΔΝΤ . Τα οφέλη αυτών των όρων και προϋποθέσεων αντικατοπτρίζονται σε εύλογα επιτόκια δανεισμού από το ΔΝΤ. Αυτά τα επιτόκια είναι πολύ χαμηλότερα από αυτά που θα αντιμετώπιζαν οι χώρες που έχουν πληγεί από την κρίση στις ιδιωτικές κεφαλαιαγορές.
Οι χώρες-δανειστές που έχουν πρόσβαση στον γενικό ή μη ευνοϊκό δανεισμό του ΔΝΤ πληρώνουν ένα επιτόκιο ίσο με το επιτόκιο που καταβάλλεται στα μέλη-πιστωτές—συν ένα μικρό περιθώριο. Επιπλέον, το Ταμείο διαχειρίζεται καταπιστεύματα (trusts) που παρέχουν ακόμη φθηνότερη, ευνοϊκή χρηματοδότηση στα φτωχότερα μέλη του.
Οι συνεισφορές των μελών του ΔΝΤ είναι ασφαλείς χάρη στις ισχυρές εγγυήσεις δανεισμού του Ταμείου, στον στιβαρό ισολογισμό του και στα σημαντικά αποθεματικά του. Τα δάνεια του ΔΝΤ έχουν πάντα αποπληρωθεί. Αυτό σημαίνει ότι το Ταμείο δεν έχει υποστεί ποτέ πιστωτική ζημία και καμία χώρα δεν έχει υποστεί ποτέ ζημία από την απαίτησή της στο Ταμείο.
Εξοδα διοικήσεως
Η μοναδική χρηματοοικονομική δομή του ΔΝΤ βρίσκεται στην καρδιά της δανειοδοτικής του λειτουργίας. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο μοναδικό του χαρακτηριστικό. Με σχεδόν καθολική συμμετοχή, το ΔΝΤ είναι ο μόνος παγκόσμιος θεσμός που έχει εξουσιοδοτηθεί από τα μέλη του να διενεργεί τακτικούς «ελέγχους υγείας» των οικονομιών τους, τις λεγόμενες διαβουλεύσεις του Άρθρου IV του ΔΝΤ.
Επιπλέον, το Ταμείο παρέχει έρευνα αιχμής και συμβουλές πολιτικής, από την αντιμετώπιση του χρέους έως την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και τον σχεδιασμό μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα. Συνεργάζεται επίσης με τα μέλη για την οικοδόμηση οικονομικών θεσμών, όπως συστήματα φορολογικής διοίκησης και νομισματικά πλαίσια που υποστηρίζουν τη χάραξη ορθής πολιτικής και παρέχουν λογοδοσία στις δημόσιες λειτουργίες.
Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος εργασίας, το ΔΝΤ αναλαμβάνει διοικητικά έξοδα. Ωστόσο, το Ταμείο δεν βασίζεται σε ετήσιες πιστώσεις του προϋπολογισμού ή σε οποιαδήποτε άλλη υποστήριξη από τους φορολογούμενους για την κάλυψη αυτών των εξόδων.
Αντίθετα, καλύπτονται πλήρως από έσοδα από δανεισμό και επενδύσεις. Αυτές οι ροές εσόδων, καθώς και η συνετή διαχείριση των εξόδων εντός ενός ενιαίου δημοσιονομικού πλαισίου, επιτρέπουν στο Ταμείο να αυξήσει περαιτέρω τα αποθεματικά του. Ο διοικητικός προϋπολογισμός του ΔΝΤ σήμερα, προσαρμοσμένος στον πληθωρισμό, είναι περίπου το ίδιο μέγεθος με αυτό που ήταν πριν από 20 χρόνια.
Μιλώντας στη Διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς το 1944, ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Χένρι Μόργκενθαου σημείωσε: «Οι πραγματικές λεπτομέρειες της διεθνούς νομισματικής και χρηματοοικονομικής συμφωνίας μπορεί να φαίνονται μυστηριώδεις. Ωστόσο, στην καρδιά της βρίσκονται οι πιο στοιχειώδεις πραγματικότητες της καθημερινής ζωής».
Αυτά τα λόγια δεν θα μπορούσαν να είναι πιο επίκαιρα σήμερα. Τα μέλη του ΔΝΤ συγκεντρώνουν πόρους για την ατομική και συνολική οικονομική τους ευημερία. Αυτό ωφελεί τόσο τα πιστωτικά μέλη όσο και τις δανειολήπτριες χώρες — και επιτρέπει στο Ταμείο να προωθεί την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα και ευημερία, καταλήγει το άρθρο.
