Τέχνη: Πώς έσκασε η «φούσκα»

H φούσκα στην κορυφή της αγοράς τέχνης έχει σκάσει, αποδεικνύοντας ότι ο Άντι Γουόρχολ δεν μπορεί να ανατγωνιστεί τον Τζέι Πάουελ. Οι ακριβοί πίνακες αποδεικνύονται πιο ευαίσθητοι στις αυξήσεις των επιτοκίων από ό,τι ανέμεναν ακόμη και οι πιο ψαγμένοι επενδυτές.

Οι πωλήσεις σε δημοπρασίες πινάκων που κόστιζαν πάνω από 10 εκατομμύρια δολάρια μειώθηκαν κατά 44% πέρυσι και συνεχίζουν να είναι σε ύφεση το 2025, σύμφωνα με στοιχεία της ArtTactic. Η μετατόπιση της αγοράς ήταν σαφής στη δημοπρασία της Sotheby’s στη Νέα Υόρκη τον Μάιο, όταν ένα γλυπτό του Αλμπέρτο Τζιακομέτι με τιμή πώλησης 70 εκατομμύρια δολάρια δεν προσέλκυσε ούτε μία προσφορά και έπρεπε να αποσυρθεί από την πώληση.

Αυτό είναι τουλάχιστον αξιοσημείωτο. Το 1993 και ξανά το 2010, ο καθηγητής του Γέιλ, Γουίλιαμ Γκέτζμαν, ανέλυσε περισσότερους από δύο αιώνες αποτελεσμάτων δημοπρασιών έργων τέχνης, διαπιστώνοντας ότι οι τιμές των πινάκων ζωγραφικής συσχετίζονται με την χρηματιστηριακή αγορά και λειτουργούν ως καλό αντιστάθμισμα για τον πληθωρισμό.

Έτσι, με βάση την ιστορία, το υψηλό άκρο της αγοράς τέχνης θα έπρεπε να τα πάει καλά με τον S&P 500 να κυμαίνεται γύρω από ιστορικά υψηλά, αλλά η συσχετισμός φαίνεται να έχει ξεφτίσει.

Τι σημαίνει η αδυναμία στην κορυφή της αγοράς τέχνης

Είναι η αδυναμία στην κορυφή της αγοράς τέχνης σημάδι ότι οι πολύ πλούσιοι συλλέκτες ανησυχούν όλο και περισσότερο για το μέλλον, αναρωτιέται η Wall Street Journal; Οι δασμοί και η αβεβαιότητα για την οικονομία μπορεί να τους κάνουν επιφυλακτικούς στο να δεσμεύσουν εκατομμύρια δολάρια σε μη ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία, όπως πίνακες ζωγραφικής.

Αλλά οι δισεκατομμυριούχοι συλλέκτες δεν είναι καθόλου άτυχοι. Στις αρχές του 2025, έλεγχαν πλούτο 15,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με την έκθεση Art Basel & UBS Art Market – ρεκόρ και μάλιστα αυξημένο κατά 80% από τα επίπεδα του 2019.

Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η μόδα για την αντιμετώπιση της τέχνης ως κατηγορίας περιουσιακών στοιχείων που επικράτησε μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-09 έχει κάνει την αγορά πιο ευαίσθητη στα επιτόκια.

Όταν το χρήμα ήταν φθηνό μεταξύ 2009 και 2022, οι υπερπλούσιοι ξόδεψαν χρήματα για πανάκριβους πίνακες. Εξειδικευμένες βάσεις δεδομένων που συγκεντρώνουν αποτελέσματα δημοπρασιών δεκαετιών διευκόλυναν επίσης την ποσοτικοποίηση του κινδύνου επένδυσης σε πίνακες και τον εντοπισμό ανερχόμενων καλλιτεχνών που θα μπορούσαν να πωληθούν με κέρδος.

Οι πωλήσεις έργων τέχνης υψηλής ποιότητας εκτινάχθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου: Η αξία των έργων τέχνης που πωλήθηκαν σε δημοπρασία για 10 εκατομμύρια δολάρια ή περισσότερο αυξήθηκε κατά 700% μεταξύ 2009 και 2022 έναντι 12% για έργα με τιμή κάτω των 50.000 δολαρίων, δείχνει η έκθεση της UBS.

Η τέχνη προσέλκυσε έναν νέο, οικονομικά σκεπτόμενο αγοραστή. «Οι μεγάλοι συλλέκτες σήμερα είναι δημιουργοί πλούτου όπως οι ιδρυτές hedge funds και οι διαχειριστές ιδιωτικών κεφαλαίων. Αυτοί οι άνθρωποι καταλαβαίνουν πώς να αξιοποιούν κεφάλαια και να διαχειρίζονται τη ρευστότητά τους», είπε στην Wall Street Journal ο Ντρου Γουότσον, επικεφαλής υπηρεσιών τέχνης στην ιδιωτική τραπεζική της Bank of America.

Η έξοδος των κερδοσκόπων

Οι συλλέκτες της Wall Street, συμπεριλαμβανομένων των Ντάνιελ Λόεμπ και Στίβεν Κόεν, αγόρασαν έργα μεταπολεμικών και σύγχρονων καλλιτεχνών όπως ο Warhol, ο Willem de Kooning και ο Jean-Michel Basquiat, των οποίων οι πίνακες εκτοξεύτηκαν σε αξία.

Αυτοί οι συλλέκτες διαχειρίζονται τις αποκτήσεις έργων τέχνης τους στρατηγικά. Οι βραχίονες ιδιωτικών τραπεζών της JP Morgan και η Bank of America προσφέρουν δάνεια με εγγύηση την τέχνη στους πελάτες. Πριν από το 2022, οι συλλέκτες μπορούσαν να δανειστούν περίπου το 50% της εκτιμώμενης αξίας των συλλογών τέχνης blue chip με επιτόκιο κάτω του 3%. Τα μετρητά που διαφορετικά θα ήταν δεμένα στους τοίχους των ρετιρέ διαμερισμάτων θα μπορούσαν αντ’ αυτού να αξιοποιηθούν σε επενδύσεις υψηλότερης απόδοσης, όπως η χρηματιστηριακή αγορά ή τα ακίνητα.

Το arbitrage λειτούργησε μέχρι που τα υψηλότερα επιτόκια ώθησαν το κόστος ενός δανείου με εγγύηση την τέχνη κοντά στο 8%. Η εύρεση μιας επένδυσης που μπορεί να προσφέρει απόδοση αποδεκτά πάνω από αυτό το επιτόκιο είναι πιο δύσκολη σήμερα, γεγονός που έχει μειώσει την ελκυστικότητα της αγοράς έργων τέχνης. Ενώ οι αφοσιωμένοι συλλέκτες εξακολουθούν να ξοδεύουν, οι κερδοσκόποι έχουν εξαφανιστεί.

Δάνεια με εγγύηση έργα τέχνης

Οι πλούσιοι μπορούν πλέον να βρουν καλύτερες αποδόσεις των χρημάτων τους αλλού. Οι ευρωπαϊκές μετοχές έχουν αυξηθεί κατά 21% φέτος και τα ιδιωτικά κεφάλαια υποδομών έχουν κερδίσει 13%. Η τέχνη δεν ανατιμάται καθημερινά όπως οι μετοχές και τα ομόλογα, αλλά η αξία ορισμένων έργων τέχνης έχει μειωθεί από 20% έως 40% σε σχέση με την ακμή τους, ειδικά τα έργα πολύ σύγχρονων καλλιτεχνών από τα οποία κέρδιζαν οι κερδοσκόποι. Ως αποτέλεσμα, οι υπερπλούσιοι διαθέτουν λιγότερο από τον πλούτο τους στην τέχνη: 15% το 2024 σε σύγκριση με την κορύφωση του 24% το 2022, σημειώνει η UBS.

Κατά ειρωνικό τρόπο, οι τράπεζες που προσφέρουν δάνεια με εγγύηση την τέχνη τα πάνε καλά. Το μέγεθος του συνολικού χαρτοφυλακίου δανεισμού έναντι έργων τέχνης της Bank of America έχει αυξηθεί κατά 12% φέτος σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2024. Αυτό δεν είναι απαραίτητα ένα αισιόδοξο σημάδι για την αγορά τέχνης. Ο δανεισμός έναντι μιας υπάρχουσας συλλογής μπορεί να είναι προτιμότερος από την πώλησή της σε μια πτωτική αγορά, παρόλο που ένα δάνειο είναι δαπανηρό στις μέρες μας. Τα υψηλά επιτόκια έχουν κάνει ξανά εμφανείς τις παγίδες της επένδυσης στην τέχνη. Οι πίνακες είναι μη ρευστοποιήσιμοι, δεν παράγουν εισόδημα και είναι ακριβοί στην ασφάλιση και την ασφαλή αποθήκευσή τους. Επίσης, κοστίζουν χρήματα για να πωληθούν. Κορυφαίοι οίκοι δημοπρασιών όπως ο Christie’s λαμβάνουν τουλάχιστον το 10% της τελικής τιμής πώλησης σε προμήθεια και άλλες αμοιβές.

Και η τέχνη είναι ευάλωτη σε αλλαγές στις προτιμήσεις. Οι baby boomers που προτιμούν τους αφηρημένους εξπρεσιονιστές και την ποπ αρτ μπορεί να δυσκολευτούν να πουλήσουν τις συλλογές τους σε νεότερους αγοραστές. Οι συλλέκτες της γενιάς των Millennials και της Γενιάς Z δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τους ίδιους καλλιτέχνες. Τα πολιτιστικά σήματα έχουν αλλάξει: οι μεταξοτυπίες του Γουόρχολ μπορεί να μην έχουν την ίδια ισχύ για τους επόμενους αγοραστές.