Το Σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ

Η υπόθεση του Οργανισμού Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ) αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές περιπτώσεις διαχρονικής διαφθοράς στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η υπόθεση αναδεικνύει τη συστηματική κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων μέσω οργανωμένης απάτης. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία κατήγγειλε περίπου 100 ύποπτους για απάτη σε βάρος των ευρωπαϊκών κονδυλίων, μέσω ψευδών δηλώσεων για κτηνοτροφικές δραστηριότητες και νομή βοσκοτόπων, που δεν υπήρχαν ή ήταν δημόσιες εκτάσεις.

Η Διαφθορά ως Σύστημα Εξουσίας

Το σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν αποτελεί απλώς μία περίπτωση διαφθοράς, αλλά μία συστηματική εκμετάλλευση του κράτους προς όφελος συγκεκριμένων συμφερόντων. Η χρήση ευρωπαϊκών κονδυλίων για τη δημιουργία πολιτικής πελατείας αποτελεί κλασικό παράδειγμα της μετατροπής των δημοσίων πόρων σε εργαλεία πολιτικής κυριαρχίας. Οι υπεύθυνοι δημιούργησαν παράλληλο μηχανισμό διανομής πόρων, που λειτούργησε ως σκιώδης οικονομία, όπου η προσβασιμότητα στα κονδύλια καθοριζόταν από πολιτικές σχέσεις και όχι από αξιοκρατικά κριτήρια.

Η διαφθορά, στην προκειμένη περίπτωση, αποτέλεσε εξελιγμένη τεχνική διαχείρισης που στόχευε στην αναπαραγωγή εξουσιαστικών σχέσεων. Μέσω της κακοδιαχείρισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων, δημιουργήθηκε «ελίτ» που λειτούργησε ως φύλακας του συστήματος, διασφαλίζοντας τη συνέχιση της απάτης και την προστασία των εμπλεκόμενων από τις συνέπειες των πράξεων τους.

Οικονομικές Παραμορφώσεις και Χαμένες Ευκαιρίες

Η κακοδιαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων έχει προκαλέσει διαχρονικά βαθιές οικονομικές παραμορφώσεις. Αντί για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας της πραγματικής δραστηριότητας, π.χ. μέσω της καινοτομίας, τα κονδύλια κατευθύνθηκαν προς αδιάφορες, μη παραγωγικές ή ακόμη και ανύπαρκτες δραστηριότητες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας διττής οικονομίας ραντιέρηδων, που στερούσε πόρους από παραγωγικές δραστηριότητες.

Οι χαμένες ευκαιρίες υπερβαίνουν τα στενά οικονομικά όρια. Η κακή κατανομή των πόρων στέρησε από την ελληνική οικονομία τη δυνατότητα να αναπτύξει ανταγωνιστικές δομές σε όλους τους τομείς, να επενδύσει σε νέες τεχνολογίες, στη βιωσιμότητα, και να δημιουργήσει αξιοκρατικά συστήματα αξιολόγησης και χρηματοδότησης. Η παραγωγικότητα της χώρας παραμένει στάσιμη, ενώ οι πραγματικοί δικαιούχοι των ενισχύσεων, όπως οι νέοι αγρότες, ανταγωνίζονται σε ένα παραμορφωμένο περιβάλλον, όπου η επιτυχία καθορίζεται από πολιτικές σχέσεις και όχι από οικονομική αποδοτικότητα.

Η αποκάλυψη του σκανδάλου ΟΠΕΚΕΠΕ ενισχύει την ήδη βαθιά κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς. Η αίσθηση της εξαπάτησης δεν περιορίζεται στους άμεσα εμπλεκόμενους κλάδους, αλλά επεκτείνεται σε όλο το φάσμα της δημόσιας διοίκησης. Αυτή η κρίση εμπιστοσύνης εντείνει την ανοχή στη διαφθορά των πολιτών, αντιμετωπίζοντάς την ως αναπόφευκτο χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος.

Η κοινωνική κατάθλιψη που δημιουργείται από την γενικευμένη αίσθηση διαφθοράς και αυθαιρεσίας συμβάλλει στη δημιουργία μίας κουλτούρας κυνισμού και παθητικής αποδοχής της διαφθοράς. Οι πολίτες, αντιμετωπίζοντας την αδυναμία τους να επηρεάσουν τις πολιτικές εξελίξεις, καταφεύγουν σε στρατηγικές αποδοχής και προσαρμογής στις διεφθαρμένες πρακτικές, αναπαράγοντας έτσι το ίδιο το σύστημα που τους βλάπτει.

Η Κρίση της Αξιοπιστίας

Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, όμως, όπως και πολλές άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις, έχει και ευρύτερες επιπτώσεις, μιας και είναι πλήγματα στη διεθνή αξιοπιστία της Ελλάδας. Η επανειλημμένη κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών κεφαλαίων θέτει σε κίνδυνο τη χρηματοδότηση της χώρας από την ΕΕ και επιδεινώνει τη διαπραγματευτική της θέση γενικότερα. Η διαφθορά αποτρέπει τις σοβαρές επενδύσεις και υπονομεύει την εικόνα της χώρας ως αξιόπιστου εταίρου. Πρόκειται λοιπόν για έγκλημα κατά του μέλλοντος όλων των Ελλήνων.

Η Κρίση του Κράτους Δικαίου

Η υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ, αλλά και άλλες υποθέσεις όπως αυτές της Siemens, των παράνομων υποκλοπών, ή ακόμα και η υπόθεση του δυστυχήματος των Τεμπών, αναδεικνύουν τη βαθιά κρίση που αντιμετωπίζει το κράτος δικαίου στην Ελλάδα. Η εκτεταμένη επιείκεια που επιδεικνύεται από τα εγχώρια θεσμικά όργανα και η απουσία αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου δημιουργούν ένα κλίμα ατιμωρησίας που ενθαρρύνει περαιτέρω παραβατικές συμπεριφορές. Η παθητική συνενοχή των θεσμικών οργάνων δεν αποτελεί απλώς αδυναμία, αλλά δομικό χαρακτηριστικό ενός συστήματος που επιτρέπει την αναπαραγωγή διεφθαρμένων πρακτικών.

Η αποχή της εγχώριας δικαιοσύνης από την αποτελεσματική δίωξη των υπευθύνων δημιουργεί θεσμικό κενό, όπου η διαφθορά γίνεται αντιληπτή ως εναλλακτικός τρόπος διακυβέρνησης. Η ατιμωρησία αναπαράγει την αλαζονεία και την περιφρόνηση προς τους θεσμούς, ενώ δημιουργεί ένα προηγούμενο, που νομιμοποιεί παρόμοιες παραβατικές συμπεριφορές στο μέλλον.

Η κακοδιαχείριση των εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων προς όφελος λίγων με τελικό αποδέκτη τα εκάστοτε κυβερνόντα κόμματα, όπως τώρα με τον ΟΠΕΚΕΠΕ, συνέβαλε στη δημιουργία μίας νέας τάξης οικονομικών εγκληματιών που λειτουργεί ως ρυθμιστικός μηχανισμός. Αυτή η τάξη κατόρθωσε να εγκαθιδρύσει έναν παράλληλο μηχανισμό εξουσίας που βάζει το στίγμα της στις οικονομικές δραστηριότητες στη χώρα, μοιράζει θέσεις χρηματοδοτούμενες από ευρωπαϊκά προγράμματα και κρατά δέσμιους στο κομματικό άρμα τους μεγάλο αριθμό νέων πτυχιούχων. Η καθιέρωσή της ως κυρίαρχη δύναμη δημιούργησε ένα νέο παράδειγμα επιτυχίας, που βασίστηκε στη δικτύωση, τη συνωμοσία και την παράκαμψη των θεσμών.

Αυτή η νέα «ελίτ» δεν περιορίζεται στην απλή κλοπή δημοσίων πόρων, αλλά δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διακυβέρνησης που περιλαμβάνει τη διαχείριση των ροών πληροφοριών, τον έλεγχο των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και τη διαμόρφωση των πολιτικών. Η επίδρασή της επεκτείνεται σε όλο το φάσμα της και επίπεδα της δημόσιας διοίκησης, δημιουργώντας ένα μοντέλο διαφθοράς που μπορεί να αναπαραχθεί σε άλλους τομείς της οικονομίας.

Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ δημιουργεί βαθιές παραμορφώσεις στο πολιτικό σύστημα. Η κυβέρνηση αναγκάζεται να αντιμετωπίσει μία κρίση νομιμοποίησης που την εκθέτει σε επικρίσεις για την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου που υποτίθεται ότι εποπτεύει. Ο πρωθυπουργός σε ρόλο αγανακτισμένου κάνει τα πάντα για να μείνει στο απυρόβλητο υποσχόμενος ότι θα γίνουν όλα καλύτερα στην, … επόμενη τετραετία. Η διαφθορά και η υποταγή στο σύστημα της έχουν δημιουργήσει στρατιά κομματικών στελεχών που μες στον αγώνα τους για την ανέλιξη τους στον κομματικό μηχανισμό και ελπίδα ανάληψης κάποιας θέσης εξουσίας, θα δώσουν τη μάχη για να υπερασπιστούν τον αρχηγό τους και το κόμμα τους.

Η αντιπολίτευση, παραδόξως, δεν εμφανίζεται ως ο κύριος πολιτικός ωφελημένος από την κρίση. Το ΠΑΣΟΚ, ως πλέον ο κύριος αντιπολιτευτικός πόλος, δεν μπορεί να αποκομίσει πολιτικά οφέλη, γιατί στο κοινωνικό αίσθημα δεν έχει ούτε το ηθικό πλεονέκτημα (το παρελθόν του είναι ακόμη νωπό), ούτε την υπεροχή των πολιτικών του προτάσεων, που θα το καθιστούσαν εμπνευστή ενός νέου οράματος για τη χώρα. Άλλωστε η κυρίαρχη πολιτική στάση στα χρόνια της Μεταπολίτευσης είναι αυτή της αναμονής και αντιστροφής της κοινής γνώμης. Η πολιτική πρόοδος εξαρτάται από τις αποτυχίες της κυβέρνησης και όχι από τις θετικές προτάσεις της αντιπολίτευσης. Αυτό δημιουργεί μία κατάσταση πολιτικού οπορτουνισμού, όπου η αντιπολίτευση εκμεταλλεύεται τις κρίσεις για να αυξήσει τη δημοτικότητά της, χωρίς να αναλάβει την ευθύνη της πολιτικής καινοτομίας. Η εξέλιξη αυτή αναδεικνύει τη βαθιά κρίση που αντιμετωπίζει το ελληνικό δημοκρατικό σύστημα, όπου η πολιτική αντιπαράθεση βασίζεται περισσότερο στη διαχείριση των σκανδάλων, παρά στη διαμόρφωση αξιόπιστων πολιτικών προτάσεων.

Η Αποξένωση από τη Δημοκρατία

Η επανειλημμένη αποκάλυψη διαφθοράς δημιουργεί δημοκρατική κόπωση, στην οποία οι πολίτες αναπτύσσουν αντοχές ως προς τη συμμετοχή τους στη δημοκρατική διαδικασία. Η αντίληψη ότι τα αποτελέσματα των εκλογών καθορίζονται από τη δυσαρέσκεια προς την εκάστοτε κυβέρνηση, και όχι από τις θετικές προτάσεις των κομμάτων, οδηγεί σε αρνητική ψήφο, στην οποία οι πολίτες ψηφίζουν εναντίον συγκεκριμένων πολιτικών δυνάμεων και όχι υπέρ κάποιων πολιτικών προγραμμάτων.

Το φαινόμενο αυτό συνέβαλε στη δημιουργία αστάθειας, όπου η πολιτική εξουσία αλλάζει χέρια με βάση τα σκάνδαλα και όχι με βάση τη δημοκρατική αξιολόγηση των πολιτικών επιλογών. Η εξέλιξη αυτή αποσταθεροποιεί τη δημοκρατική λειτουργία και δημιουργεί συνθήκες που ευνοούν τη ανάδυση αντιδημοκρατικών τάσεων που εκμεταλλεύονται τη δυσπιστία των πολιτών προς τους θεσμούς.

Η Αποτυχία των Συστημάτων Ελέγχου

Η υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ αναδεικνύει την κρίσιμη σημασία των συστημάτων ελέγχου γενικότερα, και στη διαφύλαξη των δημοσίων πόρων ειδικότερα. Η αποτυχία των εγχώριων μηχανισμών ελέγχου να εντοπίσουν και να αποτρέψουν τη διαφθορά δημιουργεί μία κατάσταση, όπου η παρέμβαση των ευρωπαϊκών θεσμών γίνεται αναγκαία για τη διαφύλαξη των ευρωπαϊκών συμφερόντων. Η εξάρτηση από εξωτερικούς μηχανισμούς ελέγχου αναδεικνύει την αναποτελεσματικότητα των εγχώριων θεσμών και δημιουργεί φαινόμενο θεσμικής εξάρτησης, που υπονομεύει την εθνική κυριαρχία.

Στο τρίπτυχο κανόνων, πειθαρχίας και ελέγχου, η απουσία αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου καθιστά τους κανόνες αναποτελεσματικούς και την πειθαρχία προαιρετική. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί ένα θεσμικό κενό όπου η διαφθορά γίνεται η κανονική μορφή λειτουργίας των οργανισμών. Η αναγκαιότητα δημιουργίας αυτόνομων και αποτελεσματικών συστημάτων ελέγχου αποτελεί προϋπόθεση για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς και την αποτροπή παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον.

Προτεινόμενες Λύσεις

Θεσμικές Μεταρρυθμίσεις

Η αντιμετώπιση του προβλήματος της διαφθοράς απαιτεί μία ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα περιλαμβάνει τη δημιουργία αυτόνομων μηχανισμών ελέγχου με δυνατότητες παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο. Η θέσπιση συστημάτων ψηφιακής παρακολούθησης για όλες τις διαδικασίες και ιδιαίτερα για τις πληρωμές κοινοτικών κονδυλίων, η δημιουργία ανοικτών πλατφορμών δεδομένων για τη δημοσίευση όλων των χρηματοδοτήσεων και η εφαρμογή συστημάτων λογιστικού ελέγχου, βάσει κινδύνου, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αποτροπή παρόμοιων κρίσεων.

Νομική Αναδιοργάνωση

Η θέσπιση εξειδικευμένων δικαστηρίων για την αντιμετώπιση της οικονομικής εγκληματικότητας, η δημιουργία οικονομικών εισαγγελιών με αυξημένες αρμοδιότητες και η εφαρμογή προγραμμάτων προστασίας μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers) αποτελούν αναγκαία μέτρα για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος.

Δομικές Αλλαγές στη Δημόσια Διοίκηση

Η εφαρμογή αξιοκρατικών διορισμών σε όλους τους οργανισμούς διαχείρισης εθνικών και κοινοτικών κονδυλίων, η δημιουργία κινητικότητας για τα στελέχη και η εφαρμογή πολιτικών σύγκρουσης συμφερόντων αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης.

Κοινωνική Συμμετοχή

Η ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής μέσω της δημιουργίας επιτροπών πολιτών διαβούλευσης και εποπτείας, η ενίσχυση του ρόλου των μέσων ενημέρωσης στη διερεύνηση των υποθέσεων διαφθοράς και η δημιουργία εκπαιδευτικού προγράμματος για την ευαισθητοποίηση των πολιτών αποτελούν σημαντικά εργαλεία για τη δημιουργία μίας κουλτούρας διαφάνειας και λογοδοσίας.

Συμπεράσματα

Το σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ αποτελεί μία πολύτιμη περίπτωση για την κατανόηση των μηχανισμών διαφθοράς στη σύγχρονη Ελλάδα. Η ανάλυση της υπόθεσης αναδεικνύει τη σημασία της δημιουργίας αποτελεσματικών συστημάτων ελέγχου, τη αναγκαιότητα της θεσμικής αναδιοργάνωσης και την κρισιμότητα της κοινωνικής συμμετοχής στη διαφύλαξη των δημοκρατικών θεσμών. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς απαιτεί συνολική προσέγγιση, που θα περιλαμβάνει τόσο τη βελτίωση των μηχανισμών ελέγχου, όσο και τη δημιουργία νέων μορφών κοινωνικής συμμετοχής που θα διασφαλίζουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των δημοσίων οργανισμών.

Ο κ. Ξενοφών Κροκίδης είναι Δρ. Φυσικής