Reuters Breakingviews
Οι Βρετανοί πολιτικοί γνωρίζουν ότι ο χώρος εργασίας τους, το Παλάτι του Γουέστμινστερ, βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Το συγκρότημα κτιρίων του 19ου αιώνα υποφέρει από προσβολή από παράσιτα, πτώση τοιχοποιίας, διαρροή νερού από μολύβδινους σωλήνες και φθαρμένη ηλεκτρική καλωδίωση. Υπάρχει συνεχής κίνδυνος πυρκαγιάς. Ωστόσο, οι ένοικοι δεν μπορούν να επιστρατεύσουν τη θέληση να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Ανέβαλαν περίτεχνα και δαπανηρά σχέδια ανακαίνισης πριν από αρκετά χρόνια. Αντ’ αυτού, οι ετοιμόρροπες κατασκευές επιδιορθώνονται προσωρινά. Ωστόσο, όσο μεγαλύτερη είναι η καθυστέρηση, τόσο υψηλότερο είναι το εκτιμώμενο κόστος των οικοδομικών εργασιών και τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος ενός καταστροφικού ατυχήματος, προειδοποίησε η Επιτροπή Δημόσιων Λογαριασμών του Κοινοβουλίου.
Υπάρχει μια άλλη πρόκληση στην οποία η πολιτική τάξη της Βρετανίας φαίνεται ανίκανη να ανταποκριθεί. Από την πανδημία, ο δημόσιος δανεισμός του Ηνωμένου Βασιλείου βρίσκεται σε απότομη ανοδική τροχιά. Μέχρι το τέλος του περασμένου έτους, το εθνικό χρέος πλησίασε το 100% του ΑΕΠ και το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν πάνω από 5%. Το Γραφείο Ευθύνης Προϋπολογισμού προειδοποιεί, ότι αν δεν αλλάξει τίποτα, το δημόσιο χρέος θα φτάσει το 270% του ετήσιου ΑΕΠ τα επόμενα 50 χρόνια. Μια πρόσφατη σχετικά μικρή πράξη δημοσιονομικής συγκράτησης – η πρόταση της κυβέρνησης των Εργατικών να μειώσει τις χειμερινές πληρωμές καυσίμων στους πλουσιότερους συνταξιούχους – ανατράπηκε αφού συνάντησε σφοδρή αντίθεση από τους ίδιους τους νομοθέτες του κόμματος. Τον περασμένο μήνα, το κράτος δανείστηκε άλλα 21 δισεκατομμύρια λίρες, τον υψηλότερο μηνιαίο καθαρό δανεισμό του (εκτός από το έτος της πανδημίας) και 3,6 δισεκατομμύρια λίρες υψηλότερο από ό,τι είχε προβλέψει το OBR.
Η Βρετανία δεν αποτελεί εξαίρεση μεταξύ των μεγάλων, ανεπτυγμένων οικονομιών. Το δημόσιο χρέος της Γαλλίας είναι ακόμη υψηλότερο, στο 112% του ΑΕΠ, και το έλλειμμα του προϋπολογισμού της περασμένης χρονιάς ήταν 5,7% του οικονομικού προϊόντος. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έφτασε πέρυσι το 121% του ΑΕΠ και το δημοσιονομικό έλλειμμα κυμαίνεται γύρω στο 7%. Στο τελευταίο Fiscal Monitor το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προτρέπει τις κυβερνήσεις να «τακτοποιήσουν τα δημοσιονομικά τους». Καταρχήν, η αφερεγγυότητα των κρατών δεν είναι αναπόφευκτη. Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν τους φόρους, να μειώσουν τις δαπάνες και να ενεργήσουν αποφασιστικά για να ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη. Εάν λάμβαναν αυτά τα σκληρά μέτρα, τα ενοχλητικά δημοσιονομικά ελλείμματα θα εξαφανίζονταν σταδιακά.
Ωστόσο, η πολιτική βούληση απουσιάζει. Το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βρετανίας (OBR) σημειώνει ότι «οι προσδοκίες του κοινού για το τι μπορεί και τι πρέπει να κάνει η κυβέρνηση σε απάντηση σε αναδυόμενες απειλές και μελλοντικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης φαίνεται να αυξάνονται». Ο Γάλλος πρωθυπουργός Φρανσουά Μπαϊρού προειδοποιεί ότι η χώρα του είναι εθισμένη στον δανεισμό και μόλις «ένα βήμα μακριά από τον γκρεμό». Ωστόσο, το τελευταίο, ελαφρώς κωμικό, σχέδιο της Γαλλίας για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος περιλαμβάνει την ακύρωση δύο εθνικών αργιών, μια πράξη στην οποία αντιτίθενται έντονα τόσο η αριστερά όσο και η δεξιά. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όποιες εξοικονομήσεις επιτεύχθηκαν από το «Υπουργείο« Αποδοτικότητας της Κυβέρνησης του Όλον Μασκ έχουν κατακλυστεί εντελώς από το «Μεγάλο Όμορφο Νομοσχέδιο» του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, το οποίο, όπως προβλέπει το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, θα προσθέσει επιπλέον 3,4 τρισεκατομμύρια δολάρια στα ελλείμματα των ΗΠΑ κατά την επόμενη δεκαετία.
Η ρίζα του προβλήματος φαίνεται να είναι πολιτισμική. Στο βιβλίο του, «Η Τέταρτη Στροφή είναι Εδώ: Τι μας Λένε οι Εποχές της Ιστορίας για το Πώς και Πότε Θα Τελειώσει Αυτή η Κρίση», ο δημογράφος Neil Howe υποστηρίζει ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες περνούν από κύκλους πολλαπλών γενεών. Στην πρώτη γενιά, η κοινωνία είναι ισχυρή, συνεκτική και αισιόδοξη. Η επόμενη γενιά βιώνει μια «αφύπνιση» κατά την οποία οι καθιερωμένες αξίες δέχονται επίθεση. Ακολουθεί μια «διάλυση» καθώς οι θεσμοί αποδυναμώνονται, η πολιτική τάξη αποσυντίθεται και η κοινωνία γίνεται ολοένα και πιο πολωμένη. «Η ανίκανη διακυβέρνηση, η υποχώρηση της δημόσιας εμπιστοσύνης και η μείωση της δημόσιας συμμόρφωσης τροφοδοτούνται όλα μεταξύ τους σε έναν φαύλο κύκλο», τονίζει ο Howe. Η επίλυση τελικά έρχεται με μια «τέταρτη στροφή» όταν μια νέα πολιτική τάξη αντικαθιστά την παλιά.
Ο μακρύς κύκλος του Howe προέρχεται από το έργο του Άραβα ιστορικού του 15ου αιώνα Ιμπν Χαλντούν, ο οποίος ανίχνευσε την άνοδο και την πτώση των κυρίαρχων δυναστειών μέσα από τις αλλαγές στη συνοχή των ομάδων. Μέχρι την τέταρτη γενιά του Χαλντούν, το συλλογικό πνεύμα των ιδρυτών είχε γίνει ευρέως περιφρονημένο, οι πολύπλοκοι νόμοι παρακάμπτονται, ο τεράστιος πλούτος συσσωρεύεται από λίγους και οι «καταστροφείς» προεδρεύουν της κατάρρευσης της δυναστείας. Οι σκληροτράχηλοι οικονομικοί τύποι μπορεί να βρουν αυτόν τον πολιτισμικό κύκλο κάπως νεφελώδη. Αλλά φαίνεται να συμπληρώνει την ευρέως αποδεκτή έννοια ενός υπερκύκλου χρέους – μιας περιόδου πολλών δεκαετιών κατά την οποία ο συνολικός δανεισμός αυξάνεται ολοένα και περισσότερο.
Στο τελευταίο του βιβλίο, «Πώς χρεοκοπούν οι χώρες: Ο μεγάλος κύκλος», ο Ray Dalio αμφισβητεί «την ανέμελη πεποίθηση ότι δεν υπάρχει όριο στο δημόσιο χρέος ή στην αύξηση του χρέους, ειδικά για χώρες με αποθεματικό νόμισμα». Ο «κύκλος του μεγάλου χρέους» του βετεράνου διαχειριστή hedge fund διαρκεί περίπου 80 χρόνια (περίπου την ίδια περιοδικότητα με την επανάσταση του Howe). Κατά τη διάρκεια του κύκλου του Dalio, το υγιές χρήμα δίνει τη θέση του στο κρατικό fiat money, ο ιδιωτικός τομέας αναλαμβάνει υπερβολικό χρέος, οπότε η κυβέρνηση παρεμβαίνει για να διασώσει τους δανειολήπτες και το συνολικό χρέος συνεχίζει να αυξάνεται.
Καθώς ο κύκλος πλησιάζει στο τέλος του, μια χώρα συνήθως μαστίζεται από χρόνια δημοσιονομικά ελλείμματα. Οι χαμηλές εγχώριες αποταμιεύσεις και τα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών την καθιστούν εξαρτημένη από τους ξένους δανειστές. Καθώς οι δανειστές γίνονται επιφυλακτικοί, η μέση διάρκεια του δημόσιου χρέους μειώνεται. Η κεντρική τράπεζα δυσκολεύεται να καθορίσει τα επιτόκια σε επίπεδο που να εξισορροπεί τις ανάγκες τόσο των πιστωτών όσο και των δανειοληπτών. Μόλις αυξηθούν τα επιτόκια, το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους των κυβερνήσεων γίνεται ολοένα και πιο επαχθές. Τα δημόσια οικονομικά αρχίζουν να μοιάζουν με ένα σχήμα Πόντσι, με την έκδοση νέου χρέους για την εξυπηρέτηση παλαιού δανεισμού. Αυτό περιγράφει σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα αρκετές προηγμένες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Τα επενδυτικά συμπεράσματα από την ιστορική μελέτη του Dalio δεν προκαλούν έκπληξη. Η κατοχή κρατικών ομολόγων στο τέλος ενός υπερκύκλου χρέους δεν είναι καλή ιδέα. Αντιμέτωπες με μια κρίση, οι κεντρικές τράπεζες συνήθως διασώζουν τις κυβερνήσεις τους. Όταν ο πληθωρισμός αυξάνεται, τα νομίσματα υποτιμώνται στα ξένα χρηματιστήρια. Τα πραγματικά περιουσιακά στοιχεία είναι μια ασφαλέστερη επιλογή. Οι μετοχές τείνουν να μειώνονται κατά την κρίση, αλλά γενικά ανακτούν τις απώλειές τους μετά την κρίση. Ο χρυσός λάμπει, ξεπερνώντας τα ομόλογα κατά μέσο όρο κατά 71% σε περιόδους κρίσης, σύμφωνα με τον Dalio.
«Η ιστορία είναι εποχιακή, ο χειμώνας είναι εδώ», γράφει ο μάντης κακών Howe. Ο Ντάλιο δεν πιστεύει ότι μια κρίση χρέους είναι επικείμενη, αλλά πιστεύει ότι είναι πιθανό να έρθει μέσα στην επόμενη δεκαετία. Οι ομολογιούχοι προειδοποιούν. Από τη θετική πλευρά, είναι πιθανό μέχρι τότε μια πιο αποφασιστική γενιά βουλευτών να έχει ξεκινήσει τις εργασίες για την επισκευή του Παλατιού του Γουέστμινστερ.
